Sylwia – studentka – rozpoczynając praktyki w przedszkolu, chciała zająć się dobrym wykonywaniem postawionych zadań, wiedziała, że przyszła tu po to, by nauczyć czegoś dzieci, wybrała problem do analizy – twórcze rozwiazywanie problemów, ale zupełnie niespodziewanie dla niej cały czas wypełniła jej reflek-sja o tym, jakim nauczycielem zostanie na skutek kontaktu z opiekunem praktyk i nawiązanej z nim relacji.
Zaczęłam zadawać sobie pytanie, jak bardzo kluczową rolę odgrywa opiekun?
Czy to możliwe, że jego postawa decyduje o naszym nastawieniu do praktyk?
Czy on sam jest tego świadomy? W jaki sposób buduje się jego obraz w oczach studenta? […] Pierwsze, co zauważyłam u swojej opiekunki praktyk, to rude włosy, ponadto kolczyk w nosie i w chrząstce ucha. Wygląda na to, że się dogadamy. … Przemowa pani opiekunki trafiała do mnie wybiórczo, mieszała
15 R. Kwaśnica: Wprowadzenie…, s. 300.
16 Tamże, s. 301.
Refleksyjna praktyka źródłem kompetencji nauczyciela dla wspierania rozwoju dziecka 85 się z ciągle nowymi własnymi spostrzeżeniami. Na koniec odbyłyśmy jeszcze krótką rozmowę o tym, czy czwarty semestr studiów to nie za późno na pierwsze praktyki oraz o różnych konsekwencjach takiego planu nauki. […]
W czasie lekcji religii usiadłyśmy przy herbacie. Prowadziłyśmy dyskusję na temat biurokracji panującej w szkolnictwie, w trakcie której dowiadywałam się o coraz to nowych czasochłonnych obowiązkach nauczyciela, jak obliczanie frekwencji w czasie każdej godziny pracy przedszkola jak i indywidualnej frekwencji dzieci, w tym dodatkowo płatnych „nadgodzin” pobytu w przed-szkolu. Była to rozmowa pełna emocji i refleksji nad pedagogiką XXI wieku, nad jej zagubieniem w nurcie biurokratycznych powinności nauczyciela.
Uznałam uwagi pani Opiekunki za tym bardziej wartościowe, gdyż pierwszy raz miałam okazję usłyszeć opinię osoby młodej, która równocześnie miała już spore doświadczenie, nie tylko pedagogiczne, ale i w ogóle życiowe (związane z pracą poza zawodem, bezrobociem i godzeniem macierzyństwa z aktyw-nością zawodową). Ktoś z boku mógłby pomyśleć, że urządzamy sobie „poga-duszki” zamiast pracować. Jednak my obie miałyśmy świadomość, że właśnie dzieje się coś ważnego, możliwe że kluczowego dla mojej przyszłości i jakości mojej pracy. A mianowicie: poszukiwanie sensu działalności pedagogicznej w tym pogmatwanym świecie, powodu, dla którego warto jednak podejmować te wszystkie wyzwania i trudności17.
Magda – studentka, która rozpoczyna swoje rozważania aforyzmami zna-lezionymi w Internecie i działającymi na wyobraźnię praktykanta: „dziecko to taki synaptyczny początek człowieka” i „jedynym produktem, który człowiek otrzymuje bez instrukcji obsługi, jest dziecko”. Jednak z każdym kolejnym dniem jej postrzeganie dziecka, konkretnych dziecięcych losów i zdarzeń przyczynia się do głębszego namysłu.
[…] sama zaczynam odczuwać dziecięce „pierwotne zdziwienie”, przepełnia-jące mnie radością. Pomyślałam wtedy, że praca z przedszkolakami jest nie-zwykle atrakcyjna – dawać może bowiem mnóstwo satysfakcji i zadowolenia.
Niesie jednak również ze sobą ogromną odpowiedzialność. (…) W grupie jest dziecko, z którego „nie można wyciągnąć ani słowa”. Tak mówi nasza opiekunka. Mała nawiązuje kontakt wzrokowy, uczestniczy w zabawach, wykonuje polecenia, do tego świetnie odnajduje się we wszystkich działaniach plastycznych… Ale przez cały dzień nie odezwała się ani razu. Pani mówi, że ona „już tak ma…”. Dla mnie to dziwne, choć sama do gadatliwych nie należę, z dziećmi małomównymi miałam do czynienia, ale żeby nie wykrztusić z sie-bie kompletnie nic przez kilka godzin? Czemu tak jest i co zrobić, by to zmie-nić? Co zrobić, gdy naszą uwagę przykuje dziecko o szczególnym zachowaniu
17 S. Bednarowicz: Inspirująca rola relacji opiekun-praktykant: kilka osobistych refleksji.
W: Poznać. Zrozumieć, Doświadczyć. Praktyka pedagogiczna w kontekście doświadczeń nauczy-cieli i studentów wczesnej edukacji. Red. D. Radzikowska, A. Buła, J. Bonar. Kraków 2014, s. 181–184.
Jolanta Bonar, Anna Buła
86
(problemie)? Jak wyważyć swoje zachowanie między chęcią skupienia uwagi na jednostce a poświęceniem czasu i energii całej grupie? Dziś więcej pytań niż wniosków…18.
Bibliografia
Bednarowicz S.: Inspirująca rola relacji opiekun-praktykant: kilka osobistych refleksji.
W: Poznać. Zrozumieć, Doświadczyć. Praktyka pedagogiczna w kontekście doświad-czeń nauczycieli i studentów wczesnej edukacji. Red. D. Radzikowska, A. Buła, J. Bonar. Kraków 2014.
Bonar J., Buła A.: Praktyczne kształcenie nauczycieli wczesnej edukacji. W: Poznać.
Zrozumieć. Doświadczyć. Nowatorski program praktyk dla studentów pedagogiki przedszkolnej i wczesnoszkolnej w aspekcie naukowym i organizacyjnym. Red.
J. Bonar, A. Buła, D. Radzikowska. Kraków 2014.
Czerepaniak-Walczak M.: Kompetencje nauczyciela w kontekście założeń pedagogiki emancypacyjnej. W: Z pogranicza idei i praktyki edukacji nauczycielskiej. Red.
M. Dudzikowa, A.A. Kotusiewicz. Białystok 1994.
Dylak S.: Wizualizacja w kształceniu nauczycieli. Poznań 1995.
Fish D.: Kształcenie przez praktykę. Tłum. D. Klus-Stańska, H. Mizerek. Warszawa 1996.
Kaliszewska M.: Z pamiętnika praktykantki. W: Poznać. Zrozumieć, Doświadczyć.
Praktyka pedagogiczna w kontekście doświadczeń nauczycieli i studentów wczesnej edukacji. Red. D. Radzikowska, A. Buła, J. Bonar. Kraków 2014.
Kwaśnica R.: Wprowadzenie do myślenia o nauczycielu. W: Pedagogika. Podręcznik akademicki. Tom 2. Red. Z. Kwieciński, B. Śliwerski. Warszawa 2004.
Kwiatkowska H.: Pedeutologia. Kom. nauk. T. Hejnicka-Bezwińska. Warszawa 2008.
Lewartowska-Zychowicz M.: Nauczyciel (wczesnej edukacji) w relacjach wolności i przymusu. W: Pedagogika wczesnoszkolna – dyskursy, problemy, rozwiązania. Red.
D. Klus-Stańska, M. Szczepska-Pustkowska. Warszawa 2011.
Rozporządzenie Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 17 stycznia 2012 r.
w sprawie standardów kształcenia przygotowującego do wykonywania zawodu nauczyciela. Warszawa, dnia 6 lutego 2012 r. DURP, Pozycja 131, http://isap.sejm.
gov.pl/DetailsServlet?id=WDU20120000131 (dostęp: 2.06.2015).
Strykowski W.: Kompetencje współczesnego nauczyciela, https://repozytorium.amu.
edu.pl/jspui/bitstream/10593/3096/1/strykowski.pdf (dostęp: 1.06.2015).
Strykowski W., Strykowska J., Pielachowski J.: Kompetencje nauczyciela szkoły współczesnej. Poznań 2003.
Tripp D.: Zdarzenia krytyczne w nauczaniu. Kształtowanie profesjonalnego osądu. Tłum.
K. Kruszewski. Warszawa 1996.
18 M. Kaliszewska: Z pamiętnika praktykantki. W: Poznać. Zrozumieć, Doświadczyć. Prakty-ka pedagogiczna w kontekście doświadczeń nauczycieli i studentów wczesnej eduPrakty-kacji. Red. D. Ra-dzikowska, A. Buła, J. Bonar. Kraków 2014, s. 192–193.
Refleksyjna praktyka źródłem kompetencji nauczyciela dla wspierania rozwoju dziecka 87 Reflective practice as a source of teacher’s competences
for supporting child’s development Abstract
The text is an attempt to show that reflective practice, in which researchers, students and teachers (supervisors of students’ placements) are participating, can contribute to the development of practi-cal – moral as well as technipracti-cal competences of teachers. Thanks to this competences they can sup-port the child’s development. The conclusions are based on experiences gathered during the realisa-tion of the educarealisa-tional project: ‘To get to know – to understand – to experience. Practical prepararealisa-tion for work as the early education teacher.’
Keywords: reflective practice, teacher’s competences.
Jolanta Bonar, doktor habilitowana, profesor nadzwyczajna w Katedrze Pedagogiki Przedszkol-nej i WczesnoszkolPrzedszkol-nej Uniwersytetu Łódzkiego. Specjalizuje się w problematyce kształcenia zintegrowanego oraz w metodyce twórczego wychowania dzieci i młodzieży. Jest autorką książek z zakresu pedagogiki oraz współautorką pakietu edukacyjnego i programu nauczania zintegro-wanego dla pierwszego etapu kształcenia w szkole podstawowej.
Anna Buła, doktor nauk humanistycznych w zakresie pedagogiki, pracuje na Wydziale Nauk o Wychowaniu Uniwersytetu Łódzkiego w Katedrze Pedagogiki Przedszkolnej i Wczesnoszkol-nej. Zainteresowania naukowe koncertują się wokół uruchamiania aktywności badawczej dziecka.
Szczególnie jednak zaangażowana w upowszechnianie koncepcji filozofowania z dzieckiem jako praktyki edukacyjnej na wczesnych etapach kształcenia. Przygotowanie w tym zakresie uzyskała, odbywając studia podyplomowe Dociekania filozoficzne z dziećmi i młodzieżą na Politechnice Warszawskiej. Współzałożyciel i obecnie wiceprezes Stowarzyszenia Edukacji Filozoficznej PHRONESIS.