Położenie Polaków na Słowacji – historia i współczesność
2. Rozmieszczenie i zróżnicowanie strukturalne Polaków na Słowacji
2.1. Polacy w spisach powszechnych
2.1.4. Język ojczysty Polaków na Słowacji
Wyniki słowackich spisów powszechnych przynoszą również dane doty-czące języka ojczystego (materinský jazyk) obywateli Republiki Słowackiej.
Za język ojczysty przyjęto ten, którym obywatel posługiwał się w dzieciń-stwie. W przypadku odmiennych języków rodziców zapisywano ten język, którym z dzieckiem rozmawiała matka. Dane dotyczące języka nie musiały być zgodne z deklarowaną narodowością75. W spisie w roku 2001 na
for-73 Ponadto do wniosku należało dołączyć kwotę 20000 Ks. Zob. J. Nowak-Matloňová, Paszport do wyboru?, „Monitor Polonijny” 2001, nr 7–8, s. 5. Zob. też: eadem, W sprawie podwójnego obywatelstwa, „Monitor Polonijny” 2002, nr 2, s. 5.
74 J. Nowak-Matloňová, O odpowiedź na pytanie w jaki sposób udało się osiągnąć zmia-nę w statusie obywatelki polskich mieszkających na Słowacji poprosiliśmy Ambasadora RP w Słowacji Jana Komornickiego, „Monitor Polonijny” 2001, nr 7–8, s. 5.
75 Sčítanie obyvateľov, domov a bytov 2001, Metodické vysvetlivky, zob. http://www.sta-tistics.sk/ webdata/slov/scitanie/def_sr/run.html (pobrano 31.10.2005); Sčítanie obyvateľov, domov a bytov 2011, Vysvetlivky pre vyplnenie sčítacieho formulára, zob. http://portal.
statistics.sk/files/olo_a-sk.pdf (pobrano 13.07.2012).
127
Położenie Polaków na Słowacji – hiStoria i wSPółczeSność
mularzu spisowym, w pyt. 11, zamieszczono tylko sześć języków (słowacki, czeski, węgierski, romski, rusiński i ukraiński). Posługujący się innym, niż jeden z sześciu wymienionych języków, mieli do wyboru kategorię „inny”76. Mogło to prowadzić – podobnie jak w przypadku pytania o narodowość – do machinalnego zakreślenia jednego ze wskazanych języków przez część re-spondentów. Podobnie jak w pytaniu o narodowość także i w tym wypadku wymienienie w kwestionariuszu tylko sześciu języków spotkało się z krytyką pozostałych mniejszości. W związku z tym w spisie w roku 2011 pytanie 21 dotyczące języka ojczystego rozszerzono, umieszczając w nim, oprócz słowac-kiego, 10 języków: węgierski, romski, rusiński, ukraiński, czeski, niemiecki, polski, chorwacki, jidysz i bułgarski. W przypadku gdy obywatel nie zdecy-dował się na wskazanie żadnego z wymienionych języków, mógł swój język ojczysty zapisać słownie w kategorii „inny”77.
Tab. 8. Obywatele narodowości polskiej według płci i języka ojczystego w 2001 roku język 86% wskazało język polski jako język ojczysty, zaś nieco ponad 10% – ję-zyk słowacki. Ponadto dla 0,8% tej grupy jęję-zykiem ojczystym był jęję-zyk
76 „List obyvateľa”, zob. http://www.statistics.sk/webdata/slov/scitanie/obyv.htm (pobrano 31.10.2005).
77 Sčítanie obyvateľov, domov a bytov v roku 2011. Sčítací formulár, zob. http://portal.
statistics.sk/files/obyv_sk-15.pdf (pobrano 11.09.2012).
128 IV RozdzIał
węgierski, zaś dla 0,5% – język czeski. Dane dotyczące języka ojczystego deklarowanego przez obywateli narodowości polskiej zawarto w tab. 8.
Język polski jako język ojczysty wskazały również łącznie 483 osoby, które zadeklarowały inną niż polska narodowość. Przede wszystkim były to osoby narodowości słowackiej (424 osoby), a także węgierskiej i czeskiej (po 11 osób). Według danych spisowych całkowita liczba osób, dla których językiem ojczystym jest język polski, wyniosła 2 731. Dane dotyczące liczby osób poszczególnych narodowości deklarujących język polski jako język ojczysty zawarto w tab. 9.
Tab. 9. Obywatele poszczególnych narodowości deklarujący język polski jako język ojczysty w 2001 roku
Narodowość mężczyźni kobiety razem w %
polska 641 1607 2248 82,31
słowacka 142 282 424 15,52
węgierska 5 6 11 0,40
czeska 4 7 11 0,40
ukraińska 2 3 5 0,20
rusińska 1 2 3 0,12
niemiecka 0 1 1 0,03
inna 6 5 11 0,42
nieustalona 12 5 17 0,62
razem 813 1918 2731 100,00
Źródło: Sčítanie obyvateľov, domov a bytov 2001, Tab. 156. Bývajúce obyvateľstvo podľa národností, podľa materinského jazyka a pohlavia za Slovenskú republiku, zob. http://
www.statistics.sk/webdata/scitanie/def_sr/Data%5C100000%5CZ156__100000.pdf (pobrano 11.09.2012).
Ze wstępnych wyników spisu z 2011 roku wynika, iż język polski jako język ojczysty wskazało 3119 osób, czyli o 388 osób więcej (ponad 14%) niż w roku 200178. A zatem podobnie jak w 2001 roku nieco większa ilość osób deklarowała posługiwanie się językiem polskim jako ojczystym, niż tych, którzy podali polską narodowość. W spisie w roku 2011 wprowadzono ponadto dwa nowe pytania dotyczące języka. Zapytano mianowicie o naj-częściej używany język w miejscach publicznych (najčastejšie používaný jazyk na verejnosti) oraz najczęściej używany język w kontaktach domo-wych (najčastejšie používaný jazyk v domácnosti). Pod pojęciem języka najczęściej używanego w miejscach publicznych uznano język, którym oby-watel współcześnie najczęściej posługuje się w miejscu pracy lub szkole,
78 Sčítanie obyvateľov, domov a bytov 2011, Tab. 11. Obyvateľstvo SR podľa materinského jazyka – SODB 2011, 2001, zob. http://portal.statistics.sk/files/tab-11.pdf (pobrano 13.07.2012).
129
Położenie Polaków na Słowacji – hiStoria i wSPółczeSność
bez względu na to, czy pracuje lub uczy się na Słowacji, czy też za granicą.
Z kolei językiem najczęściej używanym w kontaktach domowych określo-no język prywatny, którym obywatel najczęściej posługuje się w domu79. Z uzyskanych w spisie danych wynika, iż język polski jako najczęściej uży-wany język w miejscach publicznych wskazały w całej Słowacji 723 oso-by80. Natomiast 1316 osób zadeklarowało, iż język polski jest dla nich języ-kiem domowym81. Szczegółowe dane według podziału na kraje RS, dotyczą-ce języka polskiego jako: języka ojczystego, najczęściej używanego języka w miejscach publicznych oraz najczęściej używanego języka w kontaktach domowych, przedstawiono w tab. 10.
Tab. 10. Obywatele zamieszkali na Słowacji deklarujący język polski jako: język ojczysty, najczęściej używany język w miejscach publicznych oraz najczęściej używany język w kontaktach domowych w 2011 roku
język polski jako język:
ojczysty1 najczęściej używany
w miejscach publicznych2 najczęściej używany w kontaktach domowych3
Slovenská republika 3119 723 1316
Bratislavský kraj 480 67 191
Trnavský kraj 185 36 79
Trenčiansky kraj 237 40 78
Nitriansky kraj 315 63 117
Žilinský kraj 577 152 271
Banskobystrický kraj 287 41 87
Prešovský kraj 695 229 339
Košický kraj 343 95 154
Źródło:
1 Tab. 11. Obyvateľstvotrvalobývajúce v krajoch SR podľa materinského jazyka, SODB 2001, 2011, http://portal.statistics.sk/files/krtab.11.pdf (pobrano 11.09.2012).
2 Tab. 12. Obyvateľstvo trvalo bývajúce v krajoch SR podľa najčastejšie používaného jazy-ka na verejnosti, SODB 2011, http://portal.statistics.sk/files/krtab.12.pdf (pobrano 11.09.2012).
3 Tab. 13. Obyvateľstvo trvalo bývajúce v krajoch SR podľa najčastejšie používaného jazy-ka v domácnosti, SODB 2011, http://portal.statistics.sk/files/krtab.13.pdf (pobrano 11.09.2012).
79 Sčítanie obyvateľov, domov a bytov 2011, Vysvetlivky pre vyplnenie sčítacieho formu-lára, zob. http://portal.statistics.sk/files/olo_a-sk.pdf (pobrano 13.07.2012).
80 Sčítanie obyvateľov, domov a bytov 2011, Tab. 12. Obyvateľstvo SR podľa najčastejšie používaného jazyka na verejnosti – SODB 2011, zob. http://portal.statistics.sk/files/tab-12.pdf (pobrano 13.07.2012).
81 Sčítanie obyvateľov, domov a bytov 2011, Tab. 13. Obyvateľstvo SR podľa najčastejšie používaného jazyka v domácnosti – SODB 2011, zob. http://portal.statistics.sk/files/tab-13.
pdf (pobrano 13.07.2012).
130 IV RozdzIał
2.2. Polscy emigranci poakcesyjni w świetle danych