Płeć, wiek i obywatelstwo Polaków na Słowacji według danych ze spisów powszechnych

Analiza danych spisu powszechnego z 2001 roku pozwala na dokonanie korelacji wieku i narodowości⁶⁷. Dzięki temu możemy przyjrzeć się struk-turze wieku osób deklarujących polską narodowość (w 2001 roku) i porów-nać ją ze strukturą wieku wszystkich obywateli Republiki Słowackiej. Naj-bardziej widoczną cechą polskiej społeczności na Słowacji była ilościowa przewaga kobiet w stosunku do mężczyzn. Według wyników z 2001 roku stanowiły one aż 70% całej populacji deklarujących polską narodowość (tab. 7). Zbliżone proporcje zachowano w doborze respondentów w bada-niach empirycznych omawianych w rozdziale szóstym⁶⁸.

W strukturze wiekowej Polaków charakterystycznym zjawiskiem w 2001 roku była również wysoka liczebność obywateli (mężczyzn i kobiet) w wie-ku produkcyjnym, przede wszystkim 35–49-letnich. W tym właśnie prze-dziale wiekowym znajdowało się statystycznie dwukrotnie więcej Polaków (41,23%) niż obywateli Słowacji ogółem (22,11%). Wynikało to przede wszystkim z dużego udziału imigrantów wśród słowackich Polaków⁶⁹. Z kolei udział dzieci i młodzieży do 14 roku życia był czterokrotnie niższy wśród Polaków (4,46%) w zestawieniu z ogółem tej grupy wiekowej na Sło-wacji (18,88%) (tab. 7).

W przedstawionej poniżej tabeli zamieszczono także dane dotyczące oby-watelstwa (štátne  občianstvo). W spisach z roku 2001 i 2011 przyjęto, iż dzieci poniżej 15 roku życia mają na ogół obywatelstwo swoich rodziców.

W przypadku odmiennego obywatelstwa rodziców dzieci nabywają obywa-telstwo na mocy ich wzajemnego porozumienia. W przypadku podwójnego obywatelstwa wpisywano oba⁷⁰.

Z danych spisowych wynika, iż w 2001 roku 1787 osób, czyli blisko 69%

spośród 2602 osób deklarujących polską narodowość, posiadało „obcą przy-należność państwową”. Najczęściej były to osoby posiadające obywatelstwo

67 W momencie oddawania niniejszej publikacji do druku szczegółowe wyniki spisu po-wszechnego z 2011 roku dotyczące obywateli narodowości polskiej według płci, 5-letnich grup wiekowych i przynależności państwowej nie były jeszcze dostępne. Według Petera Heidingera ze Słowackiego Urzędu Statystycznego mają zostać upublicznione pod koniec pierwszego kwartału 2013 roku (zob. Sčítanie obyvateľov, domov a bytov 2011, www.stati-stics.sk).

68 Wyniosły one 75% dla kobiet i 25% dla mężczyzn. Zob. tab. 13 w niniejszej publikacji.

69 P. Podolak, op. cit., s. 69. 73.

70 Sčítanie obyvateľov, domov a bytov 2001, Metodické vysvetlivky, zob. http://www.sta-tistics.sk/webdata/slov/scitanie/def_sr/run.html (pobrano 31.10.2005); Sčítanie  obyvateľov,  domov  a bytov  2011,  Vysvetlivky  pre  vyplnenie  sčítacieho  formulára,  zob. http://portal.

statistics.sk/files/olo_a-sk.pdf (pobrano 13.07.2012).

124 IV RozdzIał

polskie, zachowujące paszport Rzeczpospolitej Polskiej⁷¹. Z kolei obywatel-stwo słowackie posiadało niecałe 30% zamieszkałych na Słowacji Polaków.

Podwójne obywatelstwo (najczęściej słowacko-polskie) podało zaledwie 35 osób (1,34%) spośród deklarujących polską narodowość. Wynikało to m.in.

z faktu, iż możliwość posiadania podwójnego obywatelstwa istnieje dopiero od 2001 roku. Z kolei według wstępnych wyników ostatniego spisu po-wszechnego, w 2011 roku polskie obywatelstwo zadeklarowało w sumie 2375 osób, czyli 77% z 3084 osób, które podały w spisie narodowość pol-ską⁷². A zatem w porównaniu z wynikami spisu z roku 2001 o ponad 8%

wzrosła ilość obywateli narodowości polskiej posiadających polskie obywa-telstwo. Być może jest to wynikiem przyjazdów emigrantów zarobkowych z Polski po 1 maja 2004 roku.

Tab. 7. Obywatele narodowości polskiej na tle wszystkich obywateli Republiki Słowackiej według płci, 5-letnich grup wiekowych i przynależności państwowej

Grupa wiekowa

Obywatele narodowości polskiej Obywatele Republiki Słowackiej

mężczyźni kobiety razem mężczyźni kobiety razem

ogółem % ogółem % ogółem % ogółem % ogółem % ogółem %

0–4 12 0,46 18 0,70 30 1,16 142 397 2,65 135 312 2,51 277 709 5,16 5–9 12 0,46 22 0,84 34 1,30 173 426 3,23 165 346 3,07 338 772 6,30 10–14 22 0,84 30 1,16 52 2,00 203 373 3,78 195 239 3,64 399 012 7,42 15–19 31 1,19 44 1,69 75 2,88 224 835 4,18 215 168 4,00 440 003 8,18 20–24 32 1,23 39 1,50 71 2,73 237 744 4,42 228 584 4,25 466 328 8,67 25–29 37 1,42 62 2,38 99 3,80 219 862 4,09 212 787 3,95 432 649 8,04 30–34 81 3,11 122 4,69 203 7,80 181 495 3,37 177 705 3,31 359 200 6,68 35–39 94 3,61 185 7,11 279 10,72 190 953 3,55 189 101 3,51 380 054 7,06 40–44 102 3,92 176 6,76 278 10,68 200 264 3,73 198 702 3,69 398 966 7,42 45–49 116 4,46 401 15,41 517 19,87 202 899 3,77 207 881 3,86 410 780 7,63 50–54 92 3,54 291 11,18 383 14,72 166 384 3,09 177 384 3,30 343 768 6,39 55–59 53 2,04 136 5,22 189 7,26 117 483 2,18 137 940 2,57 255 423 4,75 60–64 28 1,08 75 2,88 103 3,96 96 088 1,79 122 256 2,27 218 344 4,06 65–69 16 0,61 65 2,50 81 3,11 82 476 1,53 115 015 2,14 197 491 3,67 70–74 14 0,54 42 1,61 56 2,15 68 061 1,26 107 427 2,00 175 488 3,26 75–79 10 0,39 62 2,38 72 2,77 48 248 0,90 87 665 1,63 135 913 2,53 80+ 12 0,46 38 1,46 50 1,92 32 585 0,61 69 446 1,29 102 031 1,90 nieustalony 15 0,58 15 0,58 30 1,16 23 542 0,43 23 982 0,45 47 524 0,88

71 Wynika to także z badań przedstawicieli słowackiej Polonii. Zob. tab. 21 w niniejszej publikacji.

72 Sčítanie obyvateľov, domov a bytov2011, Tab. 7. Obyvateľstvo trvalo bývajúce v krajoch  SR  s  inou  štátnou  príslušnosťou  ako  SR,  SODB  2011, zob. http://portal.statistics.sk/files/

krtab.7.pdf (pobrano 11.09.2012).

125

Położenie Polaków na Słowacji – hiStoria i wSPółczeSność

0–14 46 1,77 70 2,69 116 4,46 519 196 9,66 495 897 9,22 1 015 493 18,88 15–59 638 24,52 1456 55,96 2 094 80,48 1 741 919 32,38 1 745 252 32,44 3 487 171 64,82 60+ 80 3,07 282 10,83 362 13,90 327 458 6,09 501 809 9,33 829 267 15,42 nieustalony 15 0,58 15 0,58 30 1,16 23 542 0,43 23 982 0,45 47 524 0,88 Razem: 779 29,94 1823 70,06 2 602 100,00 2 612 515 48,55 2 766 940 51,45 5 379 455 100,00

w tym:

540 20,76 1 247 47,92 1787 68,68 50 417 0,93 51 432 0,96 ^{101 849} 1,89

bez przy-należności państwowej

1 0,04 7 0,27 8 0,31 516 0,01 395 0,01 911 0,02

Źródło: Tab. 155A i 155B Bývajúce obyvateľstvo podľa národnosti a podľa pohlavia, päťro-čných  vekových  skupín  a štátnej  príslušnosti, zob. http://www.statistics.sk/webdata/slov/

scitanie/def_sr/Data/100000/Z155A_100000.pdf (pobrano 31.10.2005) i http://www.statistics.sk/

webdata/slov/scitanie/def_sr/Data/100000/Z155B_100000.pdf (pobrano 31.10.2005).

Środowisko słowackiej Polonii od wielu lat domagało się wprowadzenia możliwości posiadania podwójnego obywatelstwa. Na przeszkodzie stała umo-wa o unikaniu podwójnego obyumo-watelstumo-wa, zaumo-warta między Republiką Czecho-słowacką a Polską Rzeczpospolitą Ludową 17 maja 1965 roku. Jej ważność automatycznie przedłużano co pięć lat. Na skutek jej zawarcia Polacy, którzy osiedlali się na Słowacji, chcąc uzyskać obywatelstwo słowackie, musieli się zrzec obywatelstwa polskiego. Większość z nich, mimo trudności, jakie na co dzień stwarzał im status cudzoziemca, nie decydowało się na porzuce-nie obywatelstwa polskiego. Tym samym skazywali się na status obywatela drugiej kategorii. Byli bowiem pozbawieni praw wyborczych, napotykali na problemy w sprawach emerytalnych czy przy umieszczaniu swych dzieci na studiach w czeskich lub słowackich szkołach, nie mieli udziału w procesach uwłaszczeniowych po przemianach ustrojowych w CiSRF. Polacy, którzy po-zostali przy polskim obywatelstwie, zazwyczaj uzyskiwali prawo do stałego pobytu, jednakże z koniecznością odnawiania go co pięć lat.

28 czerwca 2000 roku strona polska wypowiedziała wspomnianą wy-żej umowę z 1965 roku, a rok później – po zgodzie strony słowackiej – umowa ta ostatecznie straciła ważność. Od tej pory Polacy chcący uzy-skać status pełnoprawnego obywatela Republiki Słowackiej nie muszą już zrzekać się obywatelstwa polskiego. Winni natomiast wykazać się co

126 IV RozdzIał

najmniej pięcioletnim trwałym pobytem na Słowacji, opanowaniem języka słowackiego oraz niekaralnością. Podania o nadanie obywatelstwa słowac-kiego przyjmuje odpowiedni dla miejsca zamieszkania Urząd Wojewódzki (Krajský úrad). Przy składaniu wniosku wymagane jest złożenie następu-jących dokumentów: wypełnionego formularza, podania o udzielenie oby-watelstwa Republiki Słowackiej, życiorysu, metryki urodzenia, aktu ślubu, decyzji o rozwodzie lub świadectwa o śmierci współmałżonka, potwierdze-nia o niekaralności z kraju zamieszkapotwierdze-nia, dokumentu tożsamości oraz ak-tualnego dokumentu o zatrudnieniu. Każdy z wniosków rozpatrywany jest indywidualnie przez Ministerstwo Spraw Wewnętrznych RS, może, ale nie musi, być rozpatrzony pozytywnie, czyli skutkować nadaniem obywatelstwa słowackiego⁷³. W pierwszych latach po wprowadzeniu możliwości nabywa-nia podwójnego obywatelstwa stosunkowo niewielu Polaków zdecydowało się na uzyskanie obywatelstwa słowackiego. Główną tego przyczyną była konieczność dokonania wpłaty 20 000 Ks. przy składaniu wniosku, co – jak na warunki słowackie – stanowiło dość dużą sumę. Jako pierwszy słowac-kie obywatelstwo uzyskał Tadeusz Frąckowiak z Liptowssłowac-kiego Mikulasza, mieszkający na Słowacji od 1981 roku. Umożliwienie posiadania podwój-nego obywatelstwa pozwoliło również na ubieganie się o odzyskanie pol-skiego obywatelstwa przez tych Polaków, którzy przed 2001 rokiem przyjęli obywatelstwo słowackie. W procesie tym pośredniczy Wydział Konsularny Ambasady RP w Bratysławie. Jednym z pierwszych, którzy odzyskali obywa-telstwo polskie był Bronisław Chudyba, który stracił je w wieku 12 lat, gdy jego matka przyjęła obywatelstwo czechosłowackie⁷⁴.