Media polonijne 1. Prasa polonijna

„Skierka” – gazeta niecodzienna Polaków na Słowacji

Pierwszym czasopismem przeznaczonym dla słowackiej Polonii była

„Skierka” – gazeta niecodzienna Polaków na Słowacji. Jej inicjatorem, re-daktorem i wydawcą był Waldemar Oszczęda z Żyliny. Pismo to wydawał w oparciu o własne pomysły i środki finansowe, przygotowując je począt-kowo na ręcznej, a następnie na elektrycznej maszynie do pisania. W pra-cy redakpra-cyjnej pomagał mu syn Oliver wraz z żoną Lidką, a za szatę gra-ficzną odpowiadała córka – Naďka Oszczęda.

„Skierka” zawierała stałe rubryki i działy tematyczne. Dotyczyły one m.in.: działalności słowackiej Polonii, historii Polski, języka polskiego oraz polskich tradycji, zwyczajów i obrzędów, zwłaszcza świątecznych. Ponad-to w piśmie znajdowały się przepisy polskich potraw kulinarnych, a także piosenki, wierszyki, obrazki i zadania logiczne dla dzieci. W części nume-rów pisma znalazły się korespondencje z Polski i z Zaolzia oraz polonijna twórczość poetycka (wiersze Ireny Zacharovej i Waldemara Oszczędy).

Łącznie opublikowano 14 numerów pisemka. Numer zerowy ukazał się we wrześniu 1994 roku, ostatni zaś w grudniu 1995 roku (a więc w czasie, gdy w Bratysławie wydano pierwszy numer „Monitora Polonijnego”). Po-wielaniem i rozpowszechnianiem „Skierki” wśród słowackiej Polonii zaj-mowali się Jolanta i Dariusz Kłaczkowie oraz Elżbieta Jurányi-Krajewska, ówcześni pracownicy Wydziału Konsularnego Ambasady RP w Bratysła-wie²⁶⁸.

266 Więcej zob. Centrum  Młodzieży  im.  dr  Henryka  Jordana  w Krakowie, http://www.

cmjordan.krakow.pl (pobrano 30.10.2005).

267 J. Nowak-Matloňová, Seminarium w Krakowie czyli co męczy Polaków za granicą?,

„Monitor Polonijny” 1998, nr 1, s. 3; D. Wieczorek, Lekcja języka polskiego w Krakowie,

„Monitor Polonijny” 2000, nr 5, s. 5.

268 O. Oszczęda, „Skierka”  –  gazeta  dla  Polaków  na  Słowacji, zob. http://polonus.sk/

infusions/extended_articles/readarticle.php?article_id=19 (pobrano 1.08.2012). Zob. też:

178 IV RozdzIał

„Monitor Polonijny” – miesięcznik społeczno-kulturalny Polaków w Republice Słowackiej

Z inicjatywy Rady Klubu Polskiego w 1995 roku zaczął się ukazywać

„Monitor Polonijny” – miesięcznik społeczno-kulturalny Polaków w Repu-blice Słowackiej. Oficjalna rejestracja czasopisma miała miejsce 7 lutego 1995 roku w Ministerstwie Kultury RS. Natomiast w grudniu tegoż roku ukazał się „zerowy” numer czasopisma. W zamierzeniach jego redaktorów miał dotrzeć do wszystkich Polaków na Słowacji, także tych niezrzeszo-nych w Klubie Polskim. Pierwszą redaktor naczelną „Monitora” była Da-nuta Meyza-Marušiaková. Od grudnia 1998 roku funkcję tę pełniła Joanna Nowak-Matloňová, zaś od stycznia 2004 jej obowiązki przejęła Małgorza-ta Wojcieszyńska, która kieruje redakcją miesięcznika do dziś (rok 2012).

„Monitor Polonijny” jest wysoko oceniany na tle innych tytułów prasy po-lonijnej. Świadczą o tym m.in. nagrody i wyróżnienia, jakie otrzymał mie-sięcznik i jego obecna redaktor, Małgorzata Wojcieszyńska, podczas XVIII i XIX Forum Mediów Polonijnych²⁶⁹.

Miesięcznik dofinansowywany jest przez Ministerstwo Kultury RS²⁷⁰ oraz przez Stowarzyszenie „Wspólnota Polska”. „Monitor Polonijny” roz-prowadzany jest wśród słowackiej Polonii wyłącznie drogą prenumeraty.

W roku 2012 wydawany był w ilości 550 egzemplarzy, przy czym nakład jest zazwyczaj nieco wyższy niż liczba prenumeratorów²⁷¹. Celem „Monito-ra” jest umacnianie polskiej tożsamości narodowej czytelników. Zawiera on informacje na temat aktualnych wydarzeń społecznych, kulturalnych i politycznych w Polsce i na Słowacji. Miesięcznik podejmuje także zagad-nienia związane z życiem Polaków na Słowacji i działalnością Klubu Pol-skiego. Służą temu relacje z imprez i wydarzeń w poszczególnych oddzia-łach regionalnych Klubu oraz z międzynarodowych spotkań i konferencji z udziałem zamieszkałych na Słowacji Polaków. Na łamach „Monitora”

prezentowane są także sylwetki osób, które różnymi drogami przybyły na Słowację i osiedliły się w tym kraju. Ponadto w czasopiśmie publikowa-ne są recenzje książkowe, przeglądy i omówienia prasy polskiej, wywiady,

I. Zacharová, Spotkanie w Martinie, „Monitor Polonijny” 2004, nr 7–8, s. 24.

269 A. Lewandowska, Na XVIII Forum Mediów Polonijnych triumfowała Słowacja, „Monitor Polonijny” 2010, nr 10, s. 2; A. Lewandowska, Podczas XIX Światowego Forum Mediów Polo-nijnych dwie nagrody otrzymał „Monitor Polonijny“!, „Monitor Polonijny” 2011, nr 10, s. 2.

270 W 2005 roku miesięcznik „Monitor Polonijny” otrzymał (w przeliczeniu) kwotę w wyso-kości 28 tysięcy zł, czyli dotację prawie 10 razy niższą niż „Život” – miesięcznik mniejszości słowackiej w Polsce, zob. Diariusz Senatu RP...

271 Redakcja czasopisma liczy bowiem na zwiększenie ich liczby. Na podstawie informacji uzyskanych z korespondencji z panią Małgorzatą Wojcieszyńską, redaktor naczelną „Moni-tora Polonijnego” (list z 19.07.2012).

179

Położenie Polaków na Słowacji – hiStoria i wSPółczeSność

komentarze, oferty turystyczne, propozycje festiwalowe, teksty o charakte-rze historycznym z cyklu „To warto wiedzieć”, a także pcharakte-rzepisy kulinarne oraz konkursy dla dzieci. Całość wzbogacona jest o zdjęcia, które mają charakter dokumentacyjny (relacje fotograficzne z wydarzeń polonijnych) i ilustracyjny (pomagają rozpoznać działaczy polonijnych)²⁷². Interaktywny kontakt z czytelnikami umożliwia dział „listy od czytelników”. Ich integracji służy również jego profil na Facebooku, założony w sierpniu 2010 roku²⁷³. Archiwalne numery „Monitora Polonijnego” (od stycznia 2004 roku) są za-mieszczone na stronie internetowej Klubu Polskiego.

3.4.6.2. Portale internetowe

Wśród słowackiej Polonii coraz bardziej popularnym środkiem komuni-kacji są portale internetowe. Najważniejszą rolę odgrywają te, które zwią-zane są z działającymi na Słowacji organizacjami polonijnymi: Klubem Polskim, Stowarzyszeniem „Polonus” oraz Forum Polsko-Słowackim. Pola-cy zamieszkali na stałe lub pracująPola-cy na Słowacji korzystają także z por-tali społecznościowych, takich jak facebook²⁷⁴, goldenline.pl²⁷⁵ czy n-k.pl²⁷⁶. Internet sprzyja odnajdywaniu się nielicznych i mocno rozproszonych na Słowacji Polaków. Z kolei po przeniesieniu znajomości z sieci do „realu”

ułatwia podtrzymywanie zaistniałych między nimi więzi²⁷⁷. Witryna www.polonia.sk

W 2005 roku Klub Polski stworzył własną witrynę internetową www.

polonia.sk. Obok „Monitora Polonijnego” jest ona podstawowym środkiem komunikacji członków i sympatyków Klubu. Informuje o inicjatywach po-dejmowanych przez Klub Polski, w tym m.in. o cyklicznych imprezach

272 D. Meyza-Marušiaková, 47 miesięcy z „Monitorem Polonijnym”, „Monitor Polonijny”

1999, nr 10, s. 3. Zob. też: A. Kietrys, Opinia na temat „Monitora Polonijnego. Miesięcz-nika społeczno-kulturalnego Polaków w Republice Słowackiej”, zob. http://porteuropa.eu/

slowacja/polacy-na-slowacji/1502-opinia-na-temat-monitora-polonijnego-miesicznika-spoeczno-kulturalnego-polakow-w-republice-sowackiej (pobrano 1.08.2012).

273 Zob. http://www.facebook.com/groups/151392158206106. W grudniu 2012 roku profil miał blisko 765 członków.

274 Np. profil „Monitora Polonijnego” założony w sierpniu 2010 roku, zob. http://www.face-book.com/groups/151392158206106; profil Klubu Polskiego Region Bratysława, istniejący od maja 2012 roku, zob. http://www.facebook.com/KlubPolskiBratyslawa.

275 Np. profil Polaków związanych z Bratysławą, zob. http://www.goldenline.pl/forum/bratyslawa

276 Zob. forum !Słowacja http://nk.pl/#forum/9/261. Część użytkowników tego forum sta-nowią zamieszkali na Słowacji Polacy, którzy zamieszczają na nim m.in. informacje o spo-tkaniach Klubu Polskiego lub nieformalnych spospo-tkaniach Polaków na Słowacji, a także wiele praktycznych wskazówek nt. warunków życia na Słowacji.

277 M. Wojcieszyńska, Nasza klasa w Bratysławie..., s. 7–9.

180 IV RozdzIał

organizowanych w klubach regionalnych. Zamieszczone na portalu artyku-ły, bogato ilustrowane fotografiami, stanowią wirtualną kronikę wydarzeń z poszczególnych oddziałów regionalnych KP. Portal zawiera również ogól-ne informacje dotyczące geogól-nezy Polaków na Słowacji, a także praktyczogól-ne wskazówki na temat życia w tym kraju. Na witrynie polonia.sk zamiesz-czane są także archiwalne numery „Monitora Polonijnego” (począwszy od numeru ze stycznia 2004 roku). Komunikacji oraz wymianie informacji użytkowników portalu służy zamieszczone na nim forum. Korzystają z nie-go również osoby, które dopiero planują osiedlenie się lub podjęcie pracy na Słowacji. Witryna polonia.sk utrzymywana jest dzięki wsparciu finanso-wemu rządu RS (program „kultura mniejszości narodowych”) oraz Fundacji

„Pomoc Polakom na Wschodzie”.

Witryna www.polonus.sk

W czerwcu 2010 roku własną witrynę internetową założyło także To-warzystwo Społeczne „Polonus” z Żyliny (strona www.polonus.sk). Celem portalu jest promocja przedsięwzięć kulturalnych, sportowych i towarzy-skich, a także wspieranie polsko-słowackiego i międzynarodowego dialogu.

Umieszczane są na nim artykuły zarówno w języku polskim, jak i słowac-kim, dotyczące polsko-słowackich związków historycznych (kącik Walde-mara Oszczędy), polskich zwyczajów świątecznych oraz polskich dań regio-nalnych. Ponadto witryna zawiera porady prawne dla Polaków na Słowacji (dotyczące np. formalności wymaganych do uzyskania obywatelstwa słowac-kiego), fotogalerię z imprez polonijnych i informacje organizacyjne (np.

terminy spotkań „Polonusa”, terminy zajęć w Szkole Sobotnio-Niedzielnej).

Wzajemnej komunikacji oraz wymianie informacji członków i sympatyków

„Polonusa” służy także zamieszczone na portalu forum²⁷⁸. Witryna www.slovakforum.eu

Własną witrynę internetową posiada również powstałe 1 lutego 2007 roku Forum Polsko-Słowackie (Poľsko-slovenské fórum). Choć formalnie jest ono zarejestrowane jako stowarzyszenie, posiada swój statut i człon-ków, w praktyce jego działalność skupia się głównie na wydawaniu „Maga-zynu Internetowego”. Publikowany jest on od 2008 roku na stronie www.

slovakforum.eu, a jego redaktorem jest Joanna Nowak-Matloňová. Celem magazynu jest między innymi wspieranie rozwoju wzajemnych polsko-sło-wackich kontaktów, prezentacja kultury i obyczajowości słowackiej w Pol-sce oraz wymiana informacji i doświadczeń z zakresu integracji w ramach Unii Europejskiej. Istotna część zawartości merytorycznej magazynu po-święcona jest sprawom Polonii i Polaków mieszkających na Słowacji, ich

278 Zob. http://polonus.sk/news.php (pobrano 18.07.2012).

181

Położenie Polaków na Słowacji – hiStoria i wSPółczeSność

dorobkowi, tradycjom i osiągnięciom, a także ich aktualnym problemom.

Magazyn skierowany jest do polskojęzycznych odbiorców, zarówno do Po-laków mieszkających na Słowacji, jak i tych, którzy żyją w kraju i z róż-nych względów interesują się sprawami polsko-słowackimi²⁷⁹.

Witryna www.blava.pl

W listopadzie 2008 roku Polacy związani z Bratysławą założyli witrynę www.blava.pl. Zawiera ona informacje nt. wydarzeń kulturalnych w Braty-sławie (koncertów, festiwali, przedstawień teatralnych), a także praktyczne wskazówki dotyczące życia w słowackiej stolicy. Portal informuje również o spotkaniach i inicjatywach bratysławskiej Polonii, zarówno formalnych (pod szyldem Klubu Polskiego Region Bratysława), jak i nieformalnych (spotkania towarzyskie użytkowników portalu). Komunikacji oraz wymianie informacji korzystających z witryny służy zamieszczone na portalu forum.

3.4.6.3. Programy radiowe i telewizyjne

Mniejszość polska posiada – podobnie jak inne uznane przez państwo grupy narodowościowe – dostęp do radia i telewizji. Gwarantuje to słowac-ka ustawa o radiu i telewizji²⁸⁰. Od grudnia 1999 roku na antenie Radia

„Patria”²⁸¹ nadawany jest średnio co 3–4 tygodnie „Magazyn polski” (Po-ľský magazín). Program ten, początkowo półgodzinny, obecnie (rok 2012) trwa pełną godzinę i nadawany jest co trzy tygodnie, w soboty o godzinie 19.00 (na zmianę z magazynem czeskim i niemieckim). Od samego po-czątku twórcą i zarazem autorką „Magazynu” jest pani Urszula Zomerska--Sabadoš, od 2009 roku pełniąca funkcję prezes Klubu Polskiego Region Koszyce. Głównym celem „Magazynu Polskiego” jest promowanie działal-ności Polonii Słowackiej skupionej w Klubach Polskich na terenie Słowa-cji. Program ten zawiera wywiady z ciekawymi osobistościami, reportaże z ważnych wydarzeń oraz aktualne informacje z kraju i muzykę polską²⁸².

279 Na podstawie informacji uzyskanych z korespondencji od p. Joanny Nowak-Matloňovej (e-maile z 12.04.2007 oraz z 19.08.2012). Zob. też: http://www.slovakforum.eu/index.php/o-nas (pobrano 11.09.2012).

280 Zákon z 15. decembra 2010 o Rozhlase a televízii Slovenska a o zmene a doplnení  niektorých zákonov, „Zbierka zákonov” 2010, nr 532, § 3 (3).

281 Rádio Patria to 5 program Słowackiego Radia, nadający audycje dla mniejszości na-rodowych i grup etnicznych na Słowacji w ich językach ojczystych. Głównym językiem nadawanych audycji jest język węgierski (każdego dnia od 6.00 do 18.00), ukraiński i ru-siński. Ponadto nadawane są programy w języku romskim oraz – średnio co 3 tygodnie – godzinne programy w języku czeskim, niemieckim i polskim. Zob. Rádio Patria, http://

www.rozhlas.sk/radio-patria (pobrano 19.07.2012).

282 Klub Polski – Komunikat, „Monitor Polonijny” 2000, nr 2, s. 3; J. Jędrzejczak, Polskie audycje  radiowe  na  Słowacji, „Monitor Polonijny” 2006, nr 12, s. 8; Poľské  vysielanie/ 

182 IV RozdzIał

Warto w tym miejscu wspomnieć, iż pierwsze audycje radiowe na Sło-wacji w języku polskim były nadawane już w latach 30. XX wieku, na zlecenie Rządu RP. Pierwsza audycja na falach Radia Bratysława została wyemitowana 30 stycznia  1934 roku.  Słowo wstępne wygłosił lektor ję-zyka polskiego na Uniwersytecie w Bratysławie doktor Władysław Bobek.

W drugiej połowie lat 30. Autorem audycji w języku polskim był Emilian Sroka, który redagował je z ramienia Konsulatu Polskiego w Bratysławie.

Ponadto audycje w języku polskim w pierwszej połowie lat 30. tworzył w Koszycach St. Kaszycki. Program ten zniknął z anteny w momencie aresztowania prelegenta, czyli przed 27 kwietnia 1934 roku (jak wynika z korespondencji konsula RP w Użhorodzie)²⁸³.

Z kolei w II programie Telewizji Słowackiej (Slovenská televízia, STV) nadawany jest 26-minutowy Magazyn  mniejszości  narodowych (Národ-nostný magazín), w którym kolejno emitowane są programy poszczegól-nych mniejszości narodowych i grup etniczposzczegól-nych zamieszkałych na Słowa-cji. W jego ramach średnio dwa razy w roku z Koszyc, Bańskiej Bystrzycy i Bratysławy nadawany jest Magazyn polski. Program ten adresowany jest do szerokiego grona Polaków oraz osób zamieszkałych na terenie Słowa-cji, których interesuje życie Polonii. Zawiera informacje dotyczące polskiej historii, tradycji i kultury, a także przedstawia życie Polaków zamieszkałych na Słowacji²⁸⁴. Polska mniejszość narodowa prezentuje się także w ramach emitowanego nieregularnie w Słowackiej Telewizji programu informacyj-nego mniejszości narodowych (Národnostne správý)²⁸⁵.

Jeśli zaś chodzi o dostęp do Polskiego Radia i polskich stacji telewi-zyjnych, to ich sygnały docierają tylko do stref przygranicznych z Polską (Orawa, Spisz, Kysuce, Šariš). Polskie stacje telewizyjne są zresztą dość

Magazyn Polski, zob. http://www.oldweb.rozhlas.sk/inetportal/web/index.php?lang=1&statio-nID=5&page=nev (pobrano 21.12.2012). Archiwalne audycje „Magazynu Polskiego” są za-mieszczone na portalu Radia Patria, zob. http://www.oldweb.rozhlas.sk/inetportal/web/index.

php?lang=1&stationID=5&page=showRelacia&id=618&stationID=5 (pobrano 21.12.2012).

Wiadomość także na podstawie informacji uzyskanych z korespondencji z panią Urszulą Szabados, prezes Klubu Polskiego Region Koszyce (e-mail z 10.12.2012).

283 Z. Jasiński, Działalność kulturalno-oświatowa Polaków za Olzą 1920–1938, Opole 1990, s. 166; J. Jędrzejczak, Polskie audycje radiowe na Słowacji, „Monitor Polonijny” 2006, nr 12, s. 8 oraz na podstawie informacji uzyskanych z korespondencji z p. Jarosławem Jędrzejcza-kiem (e-mail z 22.07.2012).

284 Archiwalne audycje „Magazynu Polskiego” można obejrzeć na stronie: http://www.stv.sk/

online/archiv/narodnostny-magazin?id=14306&scroll=444 (pobrano 21.12.2012).

285 M. Wojcieszyńska, U. Szabados, Zjednoczeni  w różnorodności, „Monitor Polonijny”

2007, nr 6, s. 9–10; Rozvoj menšinových kultúr v podmienkach SR, zob. http://www.cultu-re.gov.sk/main/index.php3?ida=509 (pobrano 30.10.2005). Wiadomości także na podstawie informacji uzyskanych z korespondencji z panią Urszulą Szabados, prezes Klubu Polskiego Region Koszyce (e-mail z 10.12.2012).

183

Położenie Polaków na Słowacji – hiStoria i wSPółczeSność

popularne także wśród słowackich mieszkańców tych terenów. Polacy za-mieszkali w centralnej Słowacji, chcąc oglądać polskie stacje telewizyjne, zmuszeni byli zakładać odbiorniki satelitarne, ponieważ do 2005 roku spół-ki telewizji kablowej na Słowacji nie rozprowadzały sygnałów polsspół-kich sta-cji. Od października 2005 roku, w związku z przejściem przez TV Polonia na nadawanie cyfrowe, jej odbiór przestał być możliwy dla odbiorców po-siadających sprzęt analogowy²⁸⁶.