Położenie Polaków na Słowacji – historia i współczesność
2. Rozmieszczenie i zróżnicowanie strukturalne Polaków na Słowacji
2.1. Polacy w spisach powszechnych
2.1.2. Zasady słowackich spisów powszechnych
W dwóch ostatnich słowackich spisach powszechnych (2001, 2011) na-rodowość (národnosť) określa się jako przynależność osoby do narodu, mniejszości narodowej lub etnicznej. Wskaźnik ten został oparty na subiek-tywnym przeświadczeniu poszczególnych obywateli. Każdy obywatel może z subiektywnych racji zmienić swą narodowość, stąd też dane spisowe pre-zentują jego przekonanie z okresu przeprowadzania spisu. W przypadku dzieci poniżej 15 roku życia zapisywano narodowość rodziców. Jeśli rodzi-ce przynależeli do różnych narodowości, wpisywano narodowość jednego z nich, na mocy ich wzajemnej umowy58.
58 Sčítanie obyvateľov, domov a bytov 2011, Vysvetlivky pre vyplnenie sčítacieho formu-lára, zob. http://portal.statistics.sk/files/olo_a-sk.pdf (pobrano 11.09.2012).
121
Położenie Polaków na Słowacji – hiStoria i wSPółczeSność
Formularz spisowy sporządzony był w języku słowackim. Jednakże w miejscowościach, w których udział mniejszości narodowej według danych z 1991 roku przekraczał 20% mieszkańców, dopuszczano stosowanie formula-rzy dwujęzycznych. W praktyce oznaczało to konieczność wprowadzenia for-mularzy słowacko-węgierskich, słowacko-romskich, słowacko-ukraińskich i słowacko-rusińskich. Ze względu na powszechną znajomość języka słowac-kiego wśród Czechów nie wprowadzono formularza słowacko-czessłowac-kiego59.
W spisie z roku 2001 w ostatecznej wersji formularza spisowego do-tyczącym obywateli („List obyvateľa”) w pytaniu 10, odnoszącym się do narodowości wśród możliwych odpowiedzi nie wymieniono narodowości polskiej. Zamieszczono tam tylko 6 najliczniejszych na Słowacji narodo-wości – słowacką, węgierską, romską, czeską, rusińską i ukraińską. Polacy, jak i pozostałe niewielkie liczebnie mniejszości, mieli do wyboru kategorię
„inna”60. Zdaniem przedstawicieli pozostałych mniejszości w tym polskiej, mogło to mieć wpływ na uzyskane wyniki spisu61. Przedstawiciele słowac-kiej Polonii protestowali przeciwko takiemu kształtowi formularza spisowe-go. Domagali się przywrócenia jego pierwotnej wersji, w której wyszcze-gólniono narodowość polską62. Jednakże postulat nie został przyjęty przez słowackie władze. Wyróżnienie w pytaniu 10 tylko sześciu wspomnianych wyżej narodowości argumentowano tym, iż obejmują one 99,5% obywateli Republiki Słowackiej63. Ostatecznie, z inicjatywy Rady Rządu Republiki
Sło-59 S. Schill, Praktické otázky sčitania ľudu z pohľadu menšin, [w:] Identita národnost-ných menšin – Príspevky medzinárodnej konferencie v Bratislave, Bratislava 2001, s. 52.
60 Zob: „List obyvateľa”, http://www.statistics.sk/webdata/slov/scitanie/obyv.htm (pobrano 31.10.2005).
61 „Podczas ostatnio przeprowadzonego spisu ludności na Słowacji wystąpiła, jako problematyczna, kwestia określenia rzeczywistej liczby osób polskiej narodowo-ści na Słowacji. W formularzach spisowych brakowało możliwonarodowo-ści zadeklarowania swojej narodowości jako narodowości polskiej, dlatego osoby polskiego pochodze-nia wpisywały narodowość słowacką lub inną. Sporo osób polskiego pochodzepochodze-nia nawet nie uświadamia sobie faktu, że mogą się przyznać do swojego pochodzenia bez żadnych konsekwencji (głównie osoby starsze, osoby nieposiadające w swo-im środowisku kontaktów z innymi Polakami itp.). Według tak przeprowadzanych spisów mniejszość polska należy oficjalnie do najmniej licznych na Słowacji, co jednak nie odpowiada stanowi faktycznemu”. Fragment listu od Stowarzyszenia
„Polonus” z Żyliny do Czesława Sobka, prezesa Klubu Polskiego. Zob. Przed przy-szłorocznym Spisem Ludności na Słowacji, „Monitor Polonijny” 2010, nr 9, s. 18.
62 T. Błoński, List skierowany do Pála Csáskiego, wicepremiera Rządu Słowackiego i przewodniczącego Rady ds. mniejszości narodowych i grup etnicznych, w związku ze zbliżającym się na Słowacji spisem ludności, „Monitor Polonijny” 2001, nr 1, s. 2.
63 S. Schill, Diskusia, [w:] Identita národnostných menšin – Príspevky medzinárodnej konferencie v Bratislave, Bratislava 2001, s. 56.
122 IV RozdzIał
wackiej ds. Mniejszości Narodowych i Grup Etnicznych, dodano załącznik do instrukcji formularza spisowego. Według niego „w Republice Słowackiej oficjalnie uznane przez władze SR są następujące mniejszości i grupy et-niczne: bułgarska, chorwacka, czeska, morawska, niemiecka, polska, rom-ska, rusińrom-ska, ukraińrom-ska, węgierska i żydowska”64.
Ponadto Rada Rządu RS ds. Mniejszości Narodowych i Grup Etnicznych poprzez kampanię „Zadeklaruj własną przynależność” („Príhlas sa k vlastnej indentite”) zachęcała obywateli do określania swojej przynależności naro-dowej lub etnicznej zgodnie z własnym przekonaniem. Komisja ta przypo-minała, iż dane dotyczące narodowości nie muszą być tożsame z obywatel-stwem czy językiem ojczystym. Ponadto zwracano uwagę, iż zadeklarowanie narodowości będzie mieć istotny wpływ na uzyskanie prawdziwych danych dotyczących poszczególnych narodowości. To z kolei zapewni odpowiednie prawne, społeczne, kulturalne i finansowe warunki ich rozwoju65.
W ostatnim spisie powszechnym z roku 2011 zdecydowano się na umieszczenie w pytaniu 20 formularza spisowego wszystkich 13 uznanych przez państwo mniejszości narodowych i etnicznych: węgierskiej, romskiej, rusińskiej, ukraińskiej, czeskiej, niemieckiej, polskiej, chorwackiej, serb-skiej, rosyjserb-skiej, żydowserb-skiej, morawskiej i bułgarskiej. W przypadku gdy obywatel nie zdecydował się na wskazanie żadnej z wymienionych naro-dowości, mógł swą narodowość zapisać słownie w kategorii „inna”. Tym samym spełniono oczekiwania mniej licznych mniejszości zamieszkałych na Słowacji, domagających się uwzględnienia ich w formularzu spisowym.
Przedstawiciele Klubu Polskiego oraz Stowarzyszenia „Polonus” podjęli współpracę w koordynowaniu działań na rzecz kampanii informacyjnej przed spisem powszechnym. Zachęcali oni osoby narodowości polskiej oraz poczuwające się do polskości do zaznaczania narodowości polskiej w arku-szach spisowych. W kampanii tej wykorzystywano media, m.in. „Monitor Polonijny”, strony internetowe obu organizacji polonijnych (www.polonia.
sk, www.polonus.sk) oraz programy radiowe i telewizyjne adresowane do polskiej mniejszości. W mediach przypominano, iż działalność organiza-cji polonijnych jest w głównej mierze wspierana przez państwo słowackie, a ilość tych środków jest uzależniona od statystycznej liczby obywateli de-klarujących polską narodowość66.
64 Prehľad činnosti Rady vlády SR pre národnostné menšiny a etnické skupiny za uplynulé štyri roky, zob. http://www.government.gov.sk/csaky/prehlad_c_rvm.doc (pobrano 31.10.2005).
65 Vyhlásenie Rady vlády SR pre národnostné mensiny a etnické skupiny k prípravám sčítania ľudu v roku 2001, „Monitor Polonijny” 2001, nr 2, s. 2.
66 M. Wojcieszyńska, Z liczniejszymi bardziej się liczą. Narodowy spis powszechny lud-ności i mieszkań 2011, „Monitor Polonijny” 2011, nr 5, s. 8.
123
Położenie Polaków na Słowacji – hiStoria i wSPółczeSność
2.1.3. Płeć, wiek i obywatelstwo Polaków na Słowacji według