W systemie szkolnictwa wojskowego w drugiej połowie lat trzydziestych XX wieku swo-istą rolę nadal odgrywały korpusy kadetów, których główne zadanie – określone wcześniej jako przygotowywanie kandydatów do szkół dla oficerów zawodowych – ulegało istotnemu pomniejszeniu. Wyrazem nowego podejścia kierownictwa wojska do tej formy nauczania by-ła też zmiana ich podległości organizacyjnej. Nastąpiby-ła ona 1 września 1935 roku, kiedy pla-cówki te podporządkowano szefowi Wojskowego Instytutu Naukowo-Oświatowego, a za je-go pośrednictwem I wiceministrowi spraw wojskowych25.
Początkowo istniały trzy korpusy kadetów, umiejscowione we Lwowie, w Chełmnie i Rawiczu. 1 września 1935 roku uległ likwidacji Korpus Kadetów nr 2 w Chełmnie – po-stanowiono, że najstarsze roczniki po zdaniu matury będą wcielone do szkół
podchorą-25 Dziennik Rozkazów MSWojsk nr 3 z 23.09.1935 r., poz. 108. Wcześniej podlegały Departamentowi Piechoty MSWojsk.
Letni obóz Korpusu Kadetów nr 2 z Chełmna w Nowym Targu. Kadeci podczas rozbijania namiotów, 1931 rok
NARODOWE ARCHIWUM CYFROWE
żych, młodsze (dwie kompanie) zaś przeniesione do Rawicza. Rzeczywiste zakończenie działalności tego korpusu nastąpiło latem 1936 roku, kiedy uległ on pełnej likwidacji, je-go komendanta ppłk. Bogusława Kunca zaś przesunięto na stanowisko komendanta Junackich Hufców Pracy. Jednocześnie nastąpiło przemianowanie Korpusu Kadetów nr 3 w Rawiczu na Korpus Kadetów nr 226. Komendantem pozostał ppłk Włodzimierz Kowalski, dyrektorem nauk zaś dr Stanisław Wład. Kadetów z obu placówek skoncentrowano w Rawiczu. Do korpusu rawickiego włączono dwie kompanie kadetów z Chełmna.
Przeniesiono także znaczną część kadry. W sierpniu 1937 roku zatwierdzono nowy tym-czasowy statut tego korpusu27. Miesiąc później otrzymał on jako patrona marsz. Edwarda Śmigłego-Rydza. Patronem Korpusu Kadetów nr 1 we Lwowie został marsz. Józef Piłsudski.
Zmiany organizacyjne miały przyczynić się do znacznego pomniejszenia rangi tych placówek i obniżenia liczby kadetów. Wdrożono drugi etap reorganizacji korpusu poprzez redukcję liczebności kompanii szkolnych. Oba nowe korpusy miały mieć po sześć takich kompanii (w kompanii po trzy plutony po 35 kadetów). Przejściowo obowiązywały dwa rodzaje kompanii: dawnego i nowego typu. Dokonano istotnych zmian w programie kształ-cenia ogólnego, dopasowując go do obowiązującego w nowym systemie oświaty w Polsce, czyli do będącego pokłosiem reformy jędrzejewiczowskiej. W pracy dydaktycznej nacisk kładziono na samodzielną pracę kadeta. Praca pozalekcyjna trwała po dwie i pół godzi-ny każdego dniu, poza świętami. Z zaangażowaniem prowadzono wychowanie patrio-tyczne.
Mimo obniżenia rangi tych placówek nadal dbano o wysoki poziom nauczania. Kształcenie w korpusach kadetów w dalszym ciągu dostępne było dla młodzieży pochodzącej z rodzin lepiej sytuowanych. Roczny koszt nauki w roku szkolnym 1938/1939 wynosił bowiem 750 zł (zachowany został system ulg), a ponadto był zwiększony o obowiązkowe kieszonkowe, wy-noszące 10 zł miesięcznie.
W omawianych latach dokonano istotnych zmian w szkoleniu wojskowym kadetów. Od roku szkolnego 1935/1936 zmniejszono okres szkolenia wojskowego, ale utrzymano obo-wiązkowe obozy letnie28. Wszystko to wskazywało na pomniejszenie znaczenia tej formy edukacyjnej, wcześniej traktowanej jako ważne źródło pozyskiwania kandydatów do zawo-dowych szkół podchorążackich.
Nadal elitarny charakter miał Korpus Kadetów nr 1 we Lwowie, o przyjęcie do którego ubiegało się wielu synów prominentnych rodziców. Przykładowo, naukę pobierało w nim dwóch synów gen. broni Kazimierza Sosnkowskiego.
Postępujące od wiosny 1939 roku zagrożenie wojną miało wpływ na funkcjonowanie tych placówek, w szczególności dotyczyło to Korpusu Kadetów nr 2 w Rawiczu usytu-owanego blisko granicy z Niemcami. W lipcu 1939 roku zapadła decyzja o przeniesie-niu tego korpusu do Kielc i umieszczeprzeniesie-niu w siedzibie Wojewódzkiego Urzędu Wychowania Fizycznego i Przysposobienia Wojskowego, ale do czasu adaptacji pomieszczeń miano
26 Ibidem, nr 10 z 2.07.1936 r., poz. 112.
27 Tymczasowy statut korpusu kadetów – zatwierdzenie, ibidem, nr 10 z 5.08.1937 r., poz. 130.
28 A. Popiel, Korpus Kadetów nr 1. 1918–1939, Katowice 2003, s. 13–14.
korzystać z gościny Korpusu Kadetów nr 1 we Lwowie29. Dyslokacji jednak nie przepro-wadzono z uwagi na szybki wybuch wojny. Większych przygotowań na wypadek wojny nie czyniono natomiast w placówce lwowskiej. Przygotowywano się latem 1939 roku do nauki w kolejnym roku szkolnym, o czym świadczył okólnik nr 43 komendanta ppłk. Stanisława Daniluka z 2 sierpnia 1939 roku szczegółowo regulujący ceremonię roz-poczęcia nauki30.
Nastąpiły zmiany na stanowisku komendanta Korpusu Kadetów nr 1 we Lwowie.
Komendantem we Lwowie do 1938 roku był ppłk Franciszek Wielgut, po nim jako pełnią-cego obowiązki komendanta wyznaczono ppłk. Stanisława Daniluka. Korpusem Kadetów nr 2 w Rawiczu przez analizowany okres kierował ppłk Włodzimierz Mieczysław Kowalski.
Korpusy kadetów były dość rozbudowanymi kadrowo ośrodkami dydaktycznymi. W pierw-szym kadra wojskowa liczyła 36, w drugim 27 oficerów31. Kadrę kierowniczą oprócz ko-mendanta stanowili: jego I zastępca, II zastępca-kwatermistrz, wykładowcy, dowódcy kom-panii i wychowawcy oraz kapelan. W obu ośrodkach znajdowało się po sześć komkom-panii szkolnych. Korpusy kadetów w analizowanych latach skupiały około 1000 kadetów, a ich absolwenci w nie mniej niż trzeciej części wstępowali do szkół oficerskich.
W latach 1935–1939 korpusy kadetów przestały być istotną bazą pozyskiwania kandyda-tów do szkół oficerskich. Coraz bardziej nastawione były na przekazywanie wiedzy ogólnej i pomniejszanie zakresu szkolenia wojskowego. Malała także liczba kadetów skupionych w dwóch istniejących wówczas placówkach. W podległości służbowej zaszła duża zmiana związana z ich podporządkowaniem Wojskowemu Instytutowi Naukowo-Oświatowemu.
Malała ranga tej formy kształcenia kandydatów do służby zawodowej. Noszono się z zamia-rem stopniowej likwidacji tej formy kształcenia.
Korpusy kadetów w II Rzeczypospolitej odegrały ważną rolę w edukacji wojskowej młodzieży, w szczególności tej marzącej o karierze oficera Wojska Polskiego. Umożliwiały ponadto zdobycie średniego cywilnego wykształcenia. Odnieść to można przede wszyst-kim do lat 1921–1935. Funkcjonowały przez cały okres dwudziestolecia międzywojen-nego. Największa ich liczba to trzy, ale po 1935 roku były już tylko dwie takie placów-ki. Przede wszystkim odgrywały istotną rolę w całym systemie polskiego szkolnictwa wojskowego dwudziestolecia międzywojennego. W latach 1921–1926 jedna trzecia kan-dydatów do szkół oficerskich rekrutowała się spośród absolwentów korpusów kadetów.
To najświetniejszy okres tej formy edukacji kandydatów na oficerów Wojska Polskiego.
Cieszyły się szczególnym zainteresowaniem synów kadry zawodowej Wojska Polskiego, w tym oficerów rezerwy, także środowisk społecznych o niższych dochodach.
Uznać je należy za szkołę kształtowania patriotyzmu polskiej młodzieży. Były ważny-mi składowyważny-mi podtrzymującyważny-mi patriotyzm tej młodzieży, przede wszystkim tej ma-rzącej o karierze oficera w Wojsku Polskim. Absolwenci tych placówek wykazali wiel-ki patriotyzm i odwagę na polach bitewnych II wojny światowej. Świadczy to
29 W. Chojna, Głos do pracy płk. dr. Witolda Lisowskiego „Polskie Korpusy Kadetów w latach 1918–1939”, „Wojskowy Przegląd Historyczny” 1981 nr 2, s. 183.
30 W. Włodarkiewicz, Działalność dydaktyczna i wychowawcza korpusu kadetów..., op.cit., s. 455–456.
31 R. Rybka, K. Stepan, Rocznik oficerski1939. Stan na dzień 23 marca 1939, Kraków 2006, s. 460–461.
o prawidłowo wypracowanym i realizowanym programie ich wychowania patriotyczne-go i obywatelskiepatriotyczne-go.
Po 1935 roku wyraźnie malała rola tych placówek edukacyjnych w przygotowywaniu kandydatów na oficerów służy stałej w Wojsku Polskim. Do podchorążówek trafiała mło-dzież z cywilną maturą. Miało to odniesienie także w ograniczaniu w programach eduka-cyjnych czasu przeznaczonego na wyszkolenie wojskowe. Przeniosło się też na popular-ność tych placówek wśród młodzieży; malała liczba ubiegających się o podejmowanie w nich edukacji.
Korpusy kadetów godnie zapisały się w dziejach szkolnictwa wojskowego II Rzeczypospolitej, stanowiąc jego ważne ogniowo. Absolwenci tych placówek wyróż-niali się wśród kadry oficerskiej Wojska Polskiego. Wiedza o nich z pewnością winna być znana współczesnemu pokoleniu żołnierzy Wojska Polskiego. n