Zgodnie z zapisami Regulaminu działań wojsk lądowych działania nieregularne to rodzaj działań bojowych prowadzonych specyficznymi sposobami w ugrupowaniu przeciwnika przez doraźnie tworzone, stosownie do potrzeb i sytuacji, zgrupowania taktyczne. Zgrupowania te przygotowane mogą być w czasie pokoju lub doraźnie tworzone w czasie wojny1. Podkreśla się, że są to działania o charakterze wymuszonym lub zamierzonym oraz że decyzję podej-muje dowódca wyższego szczebla, na rzecz którego działania te mają być prowadzone2.
Cele i zadania działań nieregularnych poziomu taktycznego mogą (powinny) być określo-ne wcześniej (zamierzony sposób przejścia do nich) i jako ujęte w planie działania (zamia-rze działania) muszą być równoznaczne z wydzieleniem odpowiednich sił do ich prowadze-nia. W praktyce oznaczałoby to pozbawienie się przez dowódcę taktycznego części sił przeznaczonych do działań decydujących (regularnych). Siły mające przejść do działań nie-regularnych w sposób zamierzony powinny bowiem uczynić to przed strefą działań bezpo-średnich, czyli powinny wcześniej przygotować rejony działania (zapasy, bazy główne, przej-ściowe itp.), przede wszystkim zaś powinny pozbyć się ciężkiego sprzętu (KTO, BWP) – przekazać go do sił głównych, tym samym utracić „ciężar”, to jest siłę działań re-gularnych, a zyskać „lekkość” – atrybut działań nieregularnych3.
1 Regulamin działań wojsk lądowych, Warszawa 2008, s. 241.
2 Ibidem, s. 241.
3 Pozostawienie BWP/KTO przy siłach wydzielonych do działań nieregularnych oznaczałoby niepotrzebną stratę potencjału bojowego (ogniowego) sił głównych. Używanie tego sprzętu przez siły nieregularne w terenie opanowanym przez przeciwnika, zważywszy na zaawansowanie środków rozpoznania technicznego (np. termowizja) oraz na warunki pełnej przewagi w powietrzu przez przeciwnika, szybko prowadziłoby do ich zniszczenia. Rozwiązanie takie mogłoby być z powodzeniem zastosowane w przypadku działań rajdowych. Wówczas wyznaczone do tego siły można by pozostawić z pełnym sprzętem w ukryciu w czasie wycofywania się wojsk własnych, po to by po działaniach rajdowych mogły powrócić do ugrupowania wojsk własnych. Natomiast wydzielenie z zasobów wojsk operacyjnych do działań nieregularnych tzw. sił lekkich jest nieefektywne, ponieważ prowadziłoby do ich użycia niezgodnie z przeznaczeniem (wojska aeromobilne) lub powodowałoby problemy, z jakimi borykają się wojska zmechanizowane (piechota górska – głównie wyposażona w BWP).
Czy w obecnych uwarunkowaniach strukturalno-organizacyjnych wojsk lądowych SZRP dowódcy taktyczni w większym stopniu rezygnowaliby z posiadanych sił i środków? Jeśli nawet przydzielono by im (wojskom operacyjnym) pododdziały OT (np. bOT do BZ/BPanc), to w dalszym ciągu przydzielone siły w całości lub w większej części byłyby wykorzysty-wane, na przykład, do zapewnienia swobody działania w strefach tylnych (odwody przeciw-desantowe, działania obronno-ochronne, osłona dróg, infrastruktury, konwojowanie itp.).
Wynika z tego, że w czasie prowadzenia (planowania) działań regularnych, mimo oczywi-stych korzyści dodatkowego czynnika prowadzenia działań głębokich, dowódcom będzie trudno zdecydować się na planowe wydzielenie sił i środków do działań nieregularnych.
Działania takie można byłoby uwzględnić we własnych planach działania, a więc powiązać zadania pododdziałów mających prowadzić działania nieregularne z celem działania dane-go szczebla taktycznedane-go, jeśliby dowódca danedane-go szczebla dowodzenia otrzymał siły przy-dzielone (w odpowiedniej relacji dowodzenia) wyłącznie do prowadzenia działań nieregu-larnych w jego rejonie zainteresowania (odpowiedzialności) i na tej podstawie mógł im stawiać zadania i wytyczać cele.
Ponadto w działaniach zamierzonych (nieregularnych) duże znaczenie ma czynnik tere-nu – odległości od rejotere-nu działań bezpośrednich. Pododdziały, oddziały i związki taktyczne prowadzą walkę w ramach przydzielonych pasów/rejonów odpowiedzialności, w które wcho-dzi między innymi strefa wcho-działań głębokich poszczególnych poziomów dowodzenia. Działania głębokie prowadzone są w celu poprawy warunków prowadzenia działań bezpośrednich z przeciwnikiem, poprzez między innymi ograniczenie jego swobody działania, rozproszenie jego potencjału bojowego, zakłócenia spoistości i tempa działań – czytamy w regulaminie4. Rezultatem tych działań powinno być zmuszenie przeciwnika do zaangażowania w walkę na całej głębokości jego działania. Osiąga się to przez oddziaływanie na maszerujące kolum-ny wojsk w głębi, niszczenie środków ważkolum-nych do realizacji jego planów przez dezorganiza-cję, niszczenie lub opóźnianie użycia elementów systemu: dowodzenia, logistyki, czy obrony powietrznej w dogodnym momencie5.
Na szczeblu taktycznym prowadzenie działań nieregularnych przez siły i środki wydzie-lone z walczącego oddziału/pododdziałów może być nieefektywne (aspekt przestrzeni), ponieważ przydzielona im strefa działań głębokich jest ograniczona terytorialnie. W przy-padku batalionu może to być odległość maksymalnie 5–7 km, brygady zaś – 10–20 km od planowanego przedniego skraju obszaru walki (Forward Edge of the Battle Area – FEBA).
W czasie działań obronnych nacierający przeciwnik miałby w tej strefie dużo elementów ugrupowania bojowego, praktycznie trzy–pięć razy więcej niż siły się broniące6. W przy-padku związku taktycznego pas sił przesłaniania także będzie ograniczony, niemniej jed-nak jest to większa głębokość (do 50 km), dodatkowo dynamika walki (położenia) nie wpływa negatywnie na rozmieszczenie sił przeznaczonych do działań nieregularnych przed
4 Regulamin…, op.cit., s. 17, 35.
5 Ibidem.
6 Nie rozpatruje się tu środowisk szczególnych (np. górskich), a także natarcia prowadzonego przez stosunkowo mniejsze siły, lecz ze znaczną przewagą technologiczną i pełnym panowaniem w powietrzu (np. II wojna w Zatoce Perskiej w 2003 r.).
linią HL7, ponieważ nie koliduje to z działaniem szczebla wyższego, a może przekładać się na sytuację wojsk w bezpośredniej strefie działań8.
Z czysto teoretycznego punku widzenia planowanie przechodzenia do zamierzonych dzia-łań nieregularnych części sił wydzielonych przez poszczególne taktyczne poziomy dowo-dzenia, w sensie efektywności oddziaływania na przeciwnika, nie może być rozpatrywane rozdzielnie przez poszczególne dowództwa. Istotą aktywności sił wydzielonych w ramach działań głębokich, a więc mających wpływać na działania bezpośrednie, jest przede wszyst-kim zbieranie informacji, oddziaływanie na infrastrukturę komunikacyjną i elementy ugru-powania bojowego wrażliwe na ataki (kolumny zaopatrzenia, grupy rekonesansowo-rozpo-znawcze, grupy łącznikowe itp.). W związku z tym musi być stworzony system oddziaływania (walki, działań nieregularnych) ujmujący, podobnie jak podczas organizowa-nia systemu rozpoznaorganizowa-nia, całościowo problematykę oddziaływaorganizowa-nia nieregularnego na infra-strukturę taktyczno-operacyjną przeciwnika.
Drugi sposób przejścia do działań nieregularnych poziomu taktycznego został określony jako sposób wymuszony (nieplanowy). Przez wymuszenie rozumie się sytuację, w której pododdziały przegrały walkę lub realizowały zadania w ugrupowaniu przeciwnika i zostały pozbawione możliwości połączenia się z siłami głównymi9. Oznacza to, że termin i miejsce przejścia do działań nieregularnych zostaną zdeterminowane sytuacją bojową, dowódca zaś w zasadzie zawsze będzie dążył do połączenia się z siłami głównymi (przy okazji). Samo środowisko działań nieregularnych nie będzie wcześniej przygotowane w sposób należyty, dlatego już w czasie ćwiczeń czasu „P” należy dążyć do tego, by w ramach planowania dzia-łań regularnych przygotować siły do realizacji zagadnień związanych z nieplanowym przej-ściem do działań nieregularnych10. W pewnym stopniu umożliwiłoby to stworzenie proce-dur dotyczących przechodzenia do nieplanowych działań nieregularnych, związanych między innymi z problematyką ukrycia ciężkiego sprzętu, zapasów żywności, broni, amunicji, ich rozśrodkowania oraz zajęcia większych rejonów odpowiedzialności niż w trakcie typowych działań obronnych (czyli pozwoliłoby odpowiedzieć na pytania o czas i sposób prowadzenia działań: kiedy i jak).
Ujęta w zapisach regulaminowych i podręcznikach taktycznych problematyka działań nie-regularnych odnosi się przede wszystkim do ich ogólnych założeń i form prowadzenia oraz sposobów przechodzenia do nich. Zawarte na sześciu stronach informacje11, oprócz przed-stawienia założeń teoretycznych, nie stanowią żadnej wskazówki co do planowania, organi-zowania i prowadzenia działań. Uboga literatura z zakresu prowadzenia działań nieregular-nych w różnorodnieregular-nych środowiskach czy też wykorzystania specjalistycznieregular-nych rodzajów wojsk nie ułatwia zrozumienia problematyki planowania i koordynowania tych działań. Próżno
szu-7 HL (hand over line) – linia przejęcia odpowiedzialności za prowadzenie działań, Planowanie działań na szczeblu taktycznym w wojskach lądowych, DD/3.2.5, Warszawa 2006.
8 Wyjecie poza linie przejęcia odpowiedzialności wiązałoby się z koniecznością korelacji działań z wyższym szczeblem dowodzenia – korpusem / komponentem wojsk lądowych / połączonym dowództwem RSZ.
9 Regulamin..., op.cit., s. 241.
10 Aspekt ten powinien być uwzględniany w czasie taktycznej oceny terenu, w ramach studium terenowego (niższe szczeble), czy też w czasie odprawy poświęconej ocenie terenu i przeciwnika (wyższe szczeble taktyczne).
11 Regulamin…, op.cit.
kać sumarycznych wniosków z operacji prowadzonych przez nasze i sojusznicze wojska w Iraku, Afganistanie czy innych regionach świata. Skłania to do podjęcia próby nowego spojrzenia na problematykę działań nieregularnych prowadzonych przez wydzielone elemen-ty sił zbrojnych, i to bez ograniczania się elemen-tylko do poziomu takelemen-tycznego.