Ogłoszenie o połączeniu

Z punktu widzenia sytuacji wierzycieli kluczowe znaczenie ma ogłoszenie o połączeniu w MSiG, o którym mowa w art. 508 KSH. Data tego ogłoszenia wyznacza bowiem początek biegu terminu do zgłaszania żądania w trybie art. 495 § 1 oraz art. 496 § 1 KSH. Od tego dnia – zgodnie z art. 15 ust. 1 ustawy o KRS – nikt nie może także zasłaniać się nieznajomością treści wpisu. Niestety, pomimo istotności tego zagadnienia, jego regulacja budzi uzasadnione wątpliwości.

Słusznie wskazuje się w doktrynie, że obowiązek ogłoszenia o połączeniu można wyprowadzić z ogólnej powinności ogłaszania wpisów do KRS w MSiG wynikającej z art. 13 ust. 1 ustawy o KRS¹⁷². Zgodnie z art. 19 ust. 2 zd. 2 ustawy o KRS wraz ze złożeniem wniosku o wpis do rejestru przedsiębiorców wnioskodawca powinien uiścić opłatę za ogłoszenie w MSiG. A zatem połączenie, które jest wpisywane do rejestru na podstawie art. 493 § 2 KSH zawsze będzie podlegało ogłoszeniu na podstawie ustawy o KRS. Powstaje w związku z tym pytanie, jaką treść normatywną zawiera art. 508 KSH.

Trudno zgodzić się z A. Szumańskim, że art. 508 KSH jest celowy ze względu na konieczność uwzględnienia w prawie polskim Trzeciej Dyrektywy, która przewiduje w art. 18 ust. 1 obowiązek ogłoszenia o połączeniu¹⁷³. Prawo europejskie z pewnością nie wymaga normowania określonych kwestii wprost, jeśli można je bez trudu wyprowadzić z norm ogólnych. Tak jest właśnie w tym przypadku. Nie jest przekonujące także twierdzenie, że treścią normatywną tego przepisu jest jego część kompetencyjna wskazująca podmiot, na wniosek którego dokonywane jest ogłoszenie o połączeniu¹⁷⁴. Z treści art. 13 ust. 1 ustawy o KRS można bowiem wnioskować, że nie potrzeba składać odrębnego wniosku w przedmiocie ogłoszenia wpisu do rejestru przedsiębiorców w KRS. Na podstawie omawianego przepisu każdy wniosek o wpis do rejestru przedsiębiorców zawiera w sobie wniosek o publikację ogłoszenia dotyczącego tego wpisu. Tak też dzieje się w praktyce, że składając wniosek o wpis do rejestru przedsiębiorców nie składa się odrębnego wniosku o publikację ogłoszenia w MSiG, a tylko uiszcza stosowną opłatę. Sąd nie rozpatrzy zaś wniosku o wpis do rejestru przedsiębiorców bez uprzedniego uiszczenia opłaty za ogłoszenie. Nie ma zatem żadnej możliwości, aby publikacja ogłoszenia o połączeniu odbyła się na wniosek innego podmiotu niż ten, który złożył wniosek o wpis połączenia.

172 A. Szumański, /w:/ Kodeks..., t. IV, s. 332; K. Oplustil, op. cit., s. 1151; P. Pinior, op. cit., s. 1175 - 1176. 173 A. Szumański, /w:/ Kodeks..., t. IV, s. 332.

174

Wskazane wyżej rozumowanie prowadzi do wniosku, że albo art. 508 KSH stanowi

superfluum ustawowe, albo posiada on zupełnie inną treść niż przypisuje mu

przytłaczająca większość przedstawicieli doktryny. Taką odmienną interpretację wskazanego przepisu przedstawił L. Miroszewski, który uważa, że w ogłoszeniu o dokonaniu połączenia na podstawie art. 508 KSH nie chodzi o ogłoszenie wpisu o połączeniu, gdyż ten podlega ogłoszeniu w MSiG na podstawie art. 13 ust. 1 ustawy o KRS¹⁷⁵. W rezultacie, obowiązek z art. 508 KSH byłby realizowany niezależnie od regulacji ustawy o KRS. Treść publikacji w MSiG wskazuje, że właśnie w ten sposób rozumieją ten przepis niektóre spółki, gdyż pojawiają się w MSiG ogłoszenia o połączeniu zamieszczane niezależnie od ogłoszeń treści wpisu publikowanych na podstawie ustawy o KRS.

Ostatnią z przedstawionych interpretacji także trudno uznać za zadowalającą. Oznaczałaby ona bowiem zdublowanie obowiązku ogłoszenia, przy czym zakres informacji publikowanych w MSiG na obu podstawach prawnych byłby zapewne podobny. Ewentualne dodatkowe ogłoszenie na podstawie art. 508 KSH miałoby tylko wtedy sens, jeśli spółka przejmująca musiałaby w nim zawrzeć jakieś dodatkowe informacje, które nie są objęte treścią wpisu do rejestru przedsiębiorców. Mogłoby to dotyczyć na przykład zawiadomienia wierzycieli o przysługujących im uprawnieniach na podstawie art. 495 § 1 i art. 496 § 2 KSH. Obecnie jednak nie ulega wątpliwości, że spółka przejmująca nie ma obowiązku zamieszczania takich informacji¹⁷⁶.

Przeprowadzone powyżej rozważania prowadzą do wniosku, że art. 508 KSH stanowi

superfluum ustawowe¹⁷⁷, a wykonanie tego obowiązku jest konsumowane przez publikację

wpisu do rejestru przedsiębiorców dokonywaną na podstawie art. 13 ust. 1 ustawy o KRS. Przepis ten nie zawiera żadnej treści normatywnej, a wprowadza jedynie niepotrzebny chaos interpretacyjny.

3.3.

Odpowiedzialność względem wierzycieli za szkody

wyrządzone w związku z połączeniem

Polski ustawodawca, wypełniając minimalne wymagania Trzeciej Dyrektywy, uregulował w art. 512 KSH zasady odpowiedzialności członków organów łączących się spółek wobec wspólników za szkody wyrządzone w związku z połączeniem¹⁷⁸. Ponadto

175

L. Miroszewski, op. cit., s. 9.

176 M. Rodzynkiewicz, Kodeks..., s. 1114. 177 Tak również K. Oplustil, op. cit., s. 1151.

178 Zob. P. Błaszczyk, Odpowiedzialność cywilna osób działających za spółkę handlową w procesie jej łączenia się, podziału i przekształcenia, Warszawa 2011.

w art. 513 KSH ustanowiono zasady odpowiedzialności biegłego rewidenta wobec łączących się spółek oraz ich wspólników za szkody wyrządzone w związku z jego działaniami lub zaniechaniami przy badaniu planu połączenia. Przepisy dotyczące łączenia się spółek nie zawierają jednak odrębnej regulacji dotyczącej odpowiedzialności członków organów wobec wierzycieli z tytułu niewłaściwego prowadzenia, przygotowania oraz realizacji połączenia. W szczególności funkcji takiej nie spełnia art. 495 § 2 KSH, który dotyczy działań członków organów spółki przejmującej już po zakończeniu procedury połączenia¹⁷⁹.

Polski ustawodawca zdecydował się zatem na przyjęcie innego podejścia do omawianej kwestii, aniżeli na przykład prawodawca niemiecki lub szwajcarski. Ten pierwszy w § 25 UmwG ustanowił szczególne zasady odpowiedzialności członków organów nie tylko wobec wspólników, ale właśnie także wobec wierzycieli. Z kolei prawo szwajcarskie w art. 108 LFus reguluje odpowiedzialność wobec wierzycieli nie tylko członków organów łączących się spółek, ale także biegłego rewidenta badającego plan połączenia.

Nieuregulowanie omawianej kwestii wprost w Kodeksie spółek handlowych nie oznacza jednak jeszcze, że członkowie organów łączących się spółek nie mogą w ogóle ponosić odpowiedzialności wobec wierzycieli za szkody związane z tym procesem. Brak przepisu szczególnego nie wyklucza bowiem możliwości dochodzenia odpowiedzialności na zasadach ogólnych określonych w Kodeksie cywilnym. Tezę tę potwierdza jednoznacznie treść art. 512 § 2 zd. 2 KSH, zgodnie z którym przepisy art. 300 KSH (dotyczący spółki z ograniczoną odpowiedzialnością) oraz art. 490 KSH (w odniesieniu do spółki akcyjnej) stosuje się odpowiednio. Każdy z tych dwóch ostatnich przepisów wskazuje zaś, że szczególne uregulowanie zasad odpowiedzialności członków organów w Kodeksie spółek handlowych nie narusza praw osób trzecich do dochodzenia naprawienia szkody na zasadach ogólnych.

Brak określenia reguł odpowiedzialności członków organów za szkody wyrządzone przy łączeniu się spółek oznacza jedynie, że wierzyciele będą musieli wykazać spełnienie wszystkich przesłanek określonych w art. 415 KC. Kodeks spółek handlowych, ustanawiając szczególne zasady odpowiedzialności ma z reguły na celu ułatwienie dochodzenia odpowiedzialności poprzez zmianę lub złagodzenie ogólnych przesłanek lub też przerzucenie ciężaru dowodu. W tym przypadku ustawodawca nie uznał za

179

uzasadnione zwolnienia wierzycieli z obowiązku przeprowadzania dowodu winy, tak jak to zrobił w art. 512 § 1 KSH regulując odpowiedzialność wobec wspólników. Dochodzenie przez wierzycieli odpowiedzialności członków organów łączących się spółek jest zatem możliwe na zasadach ogólnych, ale będzie ono trudniejsze niż dla wspólników, których prawo zwalnia od wykazywania winy.

Nie ulega zaś wątpliwości, że wskutek niezgodnych z prawem działań organów łączących się spółek, mogą zostać naruszone interesy wierzycieli. Możliwe są tutaj różnorodne stany faktyczne. Jedynie tytułem przykładu można wskazać na sytuację, w której członkowie zarządu podają w załącznikach do planu połączenia nieprawdziwe dane odnośnie do wartości majątku łączących się spółek. W rezultacie wierzyciel, będąc przekonany o korzystnej sytuacji majątkowej łączących się spółek i o braku zagrożenia zaspokojenia swojej wierzytelności, nie decyduje się na skorzystanie z uprawnienia, o którym mowa w art. 496 § 2 KSH. Ostatecznie jednak po połączeniu dochodzi do ogłoszenia upadłości (co było spowodowane złą kondycją finansową spółki nie będącej pierwotną dłużniczką), a wierzyciel w sposób trwały nie uzyskuje zaspokojenia swojej wierzytelności¹⁸⁰.

Ze względu na fakt, że dochodzenie odpowiedzialności od członków organów łączących się spółek będzie odbywało się w takich przypadkach na ogólnych zasadach odpowiedzialności deliktowej, kwestia ta nie będzie szerzej omawiana w niniejszej pracy. Zagadnieniom tym są poświęcone odrębne opracowania, a z punktu widzenia zasadniczego obszaru badawczego niniejszej pracy ich przedstawianie nie byłoby uzasadnione.

W tym miejscu należy jeszcze tylko wskazać, że – jak słusznie zauważył A. Szumański – w przypadku łączenia spółek nie mogą znaleźć zastosowania art. 291 i art. 479 KSH¹⁸¹. Przepisy te odnoszą się do odpowiedzialności członków zarządu wobec wierzycieli za podanie fałszywych danych w oświadczeniach dotyczących wniesienia wkładów, składanych przy rejestracji spółki lub podwyższenia kapitału zakładowego. Brak możliwości zastosowania tych norm wynika z faktu, że przy łączeniu spółek nie dochodzi do wniesienia wkładów przez wspólników, mimo że może nastąpić rejestracja nowej spółki lub podwyższenie kapitału zakładowego istniejącej. Wynika to z faktu, że

180

Warto w tym miejscu wskazać, że brak spełnienia świadczenia przez dłużnika nie jest równoznaczny z poniesieniem szkody przez wierzyciela. Wierzytelność pozostaje bowiem aktywem w majątku wierzyciela i w przypadku zmiany stanu majątkowego dłużnika może zostać zaspokojona. Mówienie o szkodzie wierzyciela jest zatem w pełni zasadne dopiero w sytuacji, gdy w sposób trwały doszło do braku zaspokojenia wierzytelności, t.j. wierzytelność wygasła wskutek wykreślenia podmiotu z rejestru przedsiębiorców po zakończonym postępowaniu upadłościowym; zob. M. Pyziak-Szafnicka, Ochrona wierzyciela w razie niewypłacalności dłużnika, Warszawa, 1995, s. 97-99.

181

przeniesienie w wyniku połączenia majątku jednej spółki do drugiej nie ma charakteru aportowego¹⁸². W rezultacie członkowie zarządu w związku z rejestracją połączenia w ogóle nie będą składać oświadczeń o pokryciu kapitału zakładowego wkładami wspólników¹⁸³.

4. Środki kontraktowe zabezpieczenia wierzycieli na wypadek

połączenia

W sytuacji, w której prawo nie przewiduje szczególnej ochrony osób trzecich przed zakończeniem procedury połączenia (poza kilkoma obowiązkami informacyjnymi), istotne znaczenie mogą mieć własne działania wierzycieli. Oczywiście, możliwość zabezpieczenia interesów na wypadek połączenia dotyczy jedynie podmiotów, których wierzytelności wynikają z umów¹⁸⁴. Ze względów faktycznych żadnych działań nie będą mogli podjąć wierzyciele, których wierzytelności wynikają z czynów niedozwolonych, bezpodstawnego wzbogacenia lub prowadzenia cudzych spraw bez zlecenia. W praktyce nawet wierzyciele kontraktowi nie zawsze będą w stanie zabezpieczyć swoje interesy w sposób należyty. Tylko te podmioty, które mają wystarczająco silną pozycję negocjacyjną będą mogły przedsięwziąć odpowiednie środki. Tym samym, możliwości umownego zabezpieczenia interesów wierzycieli nie stanowią żadnego argumentu przeciwko konieczności efektywnego i skutecznego zapewnienia ochrony przez powszechnie obowiązujące przepisy prawa¹⁸⁵. Ustawodawca musi bowiem zagwarantować należytą ochronę wszystkich podmiotów niezależnie od ich przezorności i zapobiegliwości.

Opisywane poniżej środki kontraktowej ochrony wierzycieli nie stanowią zabezpieczeń w tradycyjnym znaczeniu. Ich natura jest zupełnie inna niż na przykład uregulowanego ustawowo poręczenia, zastawu lub hipoteki. W wielu wypadkach mogą one jednak stanowić skuteczny sposób ochrony wierzycieli poprzez zapewnienie kontroli nad działaniami dłużnika. Co więcej, środki kontraktowe umożliwiają dopasowanie poziomu ochrony do sytuacji dłużnika i wierzyciela oraz odzwierciedlenie przyjmowanego przez wierzyciela poziomu ryzyka w zastrzeżonym w umowie wynagrodzeniu¹⁸⁶.

182

Na temat braku aportowego charakteru połączenia zob. np. A. Szumański, Normy instruktażowe w kodeksie spółek handlowych (wykładnia art. 219 § 2, art. 382 § 2 i art. 336 § 3 k.s.h.), PPH 2002, nr 10, s. 29-32.

183

Ponadto na temat braku możliwości zastosowania w sytuacji łączenia się spółek przepisu art. 299 KSH zob. A. Szumański, /w:/ Kodeks..., t. IV, s. 381-382.

184 Zob. P. Sobolewski, op. cit., s. 18.

185 S. Heinrich, Covenants als Alternative zum institutionellen Gläubigerschutz, Berlin 2009, s. 42. 186