Zakaz łączenia się spółek w upadłości

Zgodnie z przepisami Prawa upadłościowego i naprawczego (dalej „PUiN”) spółką w upadłości jest spółka, co do której wydano prawomocne postanowienie o ogłoszeniu jej upadłości. Datą upadłości jest data wydania wskazanego postanowienia (art. 52 PUiN).

Lege non distinguente, omawiane ograniczenie dotyczy zarówno podmiotów w upadłości

likwidacyjnej, jak i w upadłości z możliwością zawarcia układu⁸⁵.

85 Tak też A. Kidyba, Kodeks spółek handlowych. Komentarz, t. 2, Warszawa 2014, s. 1086. Odmienne stanowisko w tej kwestii zajmuje A. Witosz, /w:/ Kodeks spółek handlowych. Komentarz, pod red. W. Pyzioła, Warszawa 2008, s. 1010 uzasadniając je treścią art. 543 PUiN. Zgodnie z tym przepisem, jeżeli w przepisach odrębnych jest mowa o „postępowaniu upadłościowym”, rozumie się przez to postępowanie upadłościowe obejmujące likwidację majątku upadłego. Stanowisko to nie może zostać uznane za prawidłowe. Należy zwrócić uwagę, że art. 494 § 3 KSH nie mówi o postępowaniu upadłościowym, ale o spółce w upadłości. Spółką w upadłości jest zaś zarówno spółka w upadłości likwidacyjnej, jak i w upadłości układowej (zob. art. 60¹ PUiN). Wysoce kontrowersyjne byłoby także przyjęcie tezy, że pomimo wydania w stosunku do spółki postanowienia o upadłości z możliwością zawarcia układu i odebrania upadłemu prawa zarządu mieniem wchodzącym w skład masy upadłości, brak jest przeszkód do dokonania tak istotnego procesu.

W doktrynie słusznie zwrócono uwagę⁸⁶, że spółką w upadłości nie jest spółka, co do której wniosek o ogłoszenie upadłości został oddalony na podstawie art. 13 ust. 1 albo 13 ust. 2 PUiN. Wskazane przepisy dotyczą przypadków, w których majątek dłużnika nie wystarcza nawet na zaspokojenie kosztów postępowania albo jest obciążony ograniczonymi prawami rzeczowymi w takim stopniu, że pozostały majątek nie wystarcza na pokrycie tych kosztów. Podobnie przedstawia się sytuacja spółki, co do której postępowanie upadłościowe zostało umorzone ze względu na brak środków na jego prowadzenie (art. 361 pkt 1 PUiN).

Z celu regulacji art. 491 § 3 KSH wywiedziono jednak, iż pojęcie spółki w upadłości na gruncie omawianego przepisu powinno być rozumiane szerzej, w sposób obejmujący także przypadki, o których mowa w art. 13 ust. 1, 13 ust. 2 oraz 361 pkt 1 PUiN. Wskazano, że skoro zdolności łączeniowej nie ma spółka w upadłości, to tym bardziej nie powinna jej mieć spółka, której kondycja jest tak krytyczna, że bezcelowe byłoby nawet ogłaszanie jej upadłości⁸⁷.

Stanowisko to zasługuje na aprobatę. Za wyłączeniem możliwości łączenia się spółek w upadłości przemawia przede wszystkim wzgląd na ochronę wierzycieli spółki, która miałaby się połączyć z podmiotem w upadłości. Przesłanka ta w odniesieniu do spółek, co do których postępowanie upadłościowe nie jest prowadzone tylko ze względu na zaistnienie przesłanek z art. 13 ust. 1, 13 ust. 2 albo 361 pkt 1 PUiN, jest spełniona w jeszcze większym stopniu.

Istotne rozbieżności w doktrynie wywołało natomiast zagadnienie, czy zakaz łączenia się spółki w upadłości dotyczy wszystkich etapów procedury łączenia. Oczywiste jest jedynie, że żadna z łączących się spółek nie może być spółką w upadłości w dniu połączenia. Zdaniem M. Rodzynkiewicza i A. Witosza, zakaz z art. 491 § 3 KSH obejmuje wszystkie etapy procedury łączenia. Tym samym nie jest możliwe podjęcie jakichkolwiek uregulowanych prawnie czynności z zakresu łączenia spółek. Z kolei zdaniem A. Szumańskiego dopuszczalne jest podejmowanie przez spółki czynności łączeniowych tylko w fazie przygotowawczej, a zatem do chwili podjęcia uchwały łączeniowej. Autor ten uzasadnia swój pogląd argumentami natury celowościowej. Wskazuje, że ze względu na długotrwałość procedury łączeniowej uzasadnione jest umożliwienie rozpoczęcia czynności przygotowawczych, jeżeli istnieją już podstawy do zakończenia postępowania

86 Zob. A. Szumański, /w:/ Kodeks..., t. IV, s. 38; M. Rodzynkiewicz, Kodeks spółek handlowych. Komentarz, s. 1047-1048.

87

upadłościowego, ale stosowne postanowienie nie zostało jeszcze wydane. Jednocześnie wyklucza on możliwość podejmowania czynności w fazie właścicielskiej przez spółkę w upadłości. Pogląd ten uzasadnia zakazem rozporządzania przez upadłego swoim majątkiem⁸⁸.

Wydaje się, że analizę tej kwestii należy rozpocząć od ustalenia potencjalnego wpływu ogłoszenia upadłości na uregulowane prawnie czynności z zakresu łączenia się spółek, poprzedzające podjęcie uchwał łączeniowych. W odniesieniu do nich aktualny jest bowiem opisany powyżej spór. Spośród tych czynności najważniejsze jest sporządzenie planu połączenia. Zgodnie z art. 499 § 2 pkt 4 KSH do planu połączenia należy dołączyć oświadczenie zawierające informację o stanie księgowym łączących się spółek⁸⁹ na określony dzień w miesiącu, poprzedzający złożenie wniosku o jego ogłoszenie. Oświadczenie to wraz z innymi elementami planu połączenia stanowi podstawę do podjęcia przez wspólników decyzji w przedmiocie połączenia. Nie powinno ono zatem znacząco odbiegać od wartości majątku spółki w dniu podejmowania uchwały o połączeniu. W przypadku sporządzania planu połączenia w odniesieniu do spółki znajdującej się w upadłości jest to jednak niemożliwe.

Zgodnie z art. 29 ust. 1 i 2 ustawy o rachunkowości ogłoszenie upadłości spółki oznacza odpadnięcie założenia kontynuacji działalności⁹⁰. To z kolei powoduje obowiązek przeszacowania wartości jej aktywów. Powinny one zostać ujawnione w księgach po cenach sprzedaży netto możliwych do uzyskania, nie wyższych od cen ich nabycia albo kosztów wytworzenia, pomniejszonych o dotychczasowe odpisy amortyzacyjne lub umorzeniowe oraz odpisy z tytułu trwałej utraty wartości. Ponadto spółka musi utworzyć również rezerwę na przewidywane dodatkowe koszty i straty spowodowane zaniechaniem lub utratą zdolności do kontynuowania działalności. W rezultacie opisanego przeszacowania wartości aktywów dochodzi, co do zasady, do drastycznej zmiany wartości księgowej spółki. Jeżeli w dniu podejmowania przez wspólników uchwały o połączeniu spółka nie znajdowałaby się już w upadłości, plan połączenia nie odzwierciedlałby w żaden sposób rzeczywistości. Wspólnicy byliby zatem pozbawieni podstawowych danych do podjęcia decyzji w przedmiocie głosowania za połączeniem spółek.

88

A. Szumański, /w:/ Kodeks..., t. IV, s. 37-38.

89 Zgodnie z dominującym stanowiskiem doktryny obowiązek ten odnosi się zarówno do spółki przejmującej, jak i przejmowanej; zob. A. Szumański, /w:/ Kodeks..., t. IV, s. 199.

90 W przypadku upadłości z możliwością zawarcia układu dopuszczalne jest przyjęcie, że działalność będzie kontynuowana (art. 29 ust. 3 Ustawy o Rachunkowości).

Warto także zwrócić uwagę, że jeżeli spółką w upadłości byłaby spółka przejmowana, to przy ustalaniu wartości tej spółki, zgodnie z art. 499 § 2 pkt 3, trudno byłoby uzasadnić przyjęcie innej metody wyceny niż likwidacyjna. Ten sposób szacowania wartości spółki powoduje zaś, co do zasady, znaczne zaniżenie wyniku w stosunku do innych metod. Powodowałoby to dalsze zniekształcenie obrazu uniemożliwiające, zwłaszcza wspólnikom mniejszościowym, podjęcie racjonalnej decyzji.

Należy także wskazać, że nie ma ustawowych podstaw do ograniczania zakazu z art. 491 § 3 KSH tylko do niektórych etapów procedury łączenia. Jeżeli ustawodawca zdecydował o prawnym uregulowaniu także czynności przygotowawczych, to znaczy że uznał je za istotne i nieodzowne w tym procesie restrukturyzacyjnym. Nie ma podstaw do odmiennego ich traktowania i twierdzenia, że zakaz z art. 491 § 3 KSH nie odnosi się do nich. Należy zatem opowiedzieć się za zakazem podejmowania jakichkolwiek uregulowanych prawnie czynności procedury połączenia w stosunku do spółek w upadłości. Za takim stanowiskiem przemawia nie tylko ochrona wierzycieli, ale także wspólników łączących się spółek.

1.3.2.2 Brak innych ograniczeń zdolności łączeniowej ze względu na sytuację