Zakres zastosowania art. 511 § 2 KSH

Analiza przejścia zobowiązań z papierów wartościowych rodzi w pierwszym rzędzie pytanie o wzajemną relację pomiędzy art. 494 § 1 oraz art. 511 § 2 KSH. Rozstrzygnięcia wymaga zwłaszcza kwestia, w jakich sytuacjach znajduje zastosowanie każdy ze wskazanych przepisów i czy ich zakresy zastosowania są przynajmniej w części zbieżne. Zdaniem M. Litwińskiej-Werner regulacja art. 511 § 2 KSH, wobec działania zasady sukcesji uniwersalnej z art. 494 § 1 KSH, stanowi w znacznej części ustawowe

superfluum³²⁶. To stanowisko spotkało się z krytyką A. Szumańskiego, którego zdaniem art. 511 KSH nie stanowi jedynie normy instruktażowej, ale pełni funkcję normatywną kreując określone skutki prawne³²⁷. W opinii tego Autora norma art. 511 § 2 KSH umożliwia zachowanie praw przez wierzycieli spółki przejmowanej w sytuacji, gdy spółka

325 Ten wyjątek dotyczy tylko sytuacji, gdy przepisy prawa krajowego państwa członkowskiego przewidują instytucję zgromadzenia posiadaczy danych papierów wartościowych.

326 M. Litwińska-Werner, Kodeks spółek handlowych. Komentarz, Warszawa 2007, s. 1170. 327

przejmująca, ze względu na swoją formę prawną, nie może być podmiotem danego zobowiązania. W braku wskazanego przepisu, zgodnie z zasadą impossibilium nulla

obligatio est, wskazane zobowiązanie stawałoby się nieważne, a podmiot uprawniony

byłby pozbawiony ochrony prawnej. Takiemu skutkowi przeciwdziała art. 511 § 2 KSH, który zapewnia wierzycielowi stosowny ekwiwalent jego prawa³²⁸. Mateusz Rodzynkiewicz wskazuje, że art. 511 § 2 KSH ma ograniczone pole zastosowania, gdyż w większości wypadków wystarczająca jest zasada sukcesji uniwersalnej z art. 494 § 1 KSH³²⁹. Warto przeanalizować to zagadnienie bardziej szczegółowo.

Co do zasady, w zakres następstwa prawnego pod tytułem ogólnym z art. 494 § 1 KSH wchodzą także zobowiązania z papierów wartościowych. Wskazana norma prawna nie może znaleźć zastosowania jedynie w przypadku, gdy spółka przejmująca ze względów prawnych nie może być zobowiązana w ten sam sposób, w jaki była zobowiązana jej poprzedniczka prawna. W praktyce może to dotyczyć zobowiązań z niektórych papierów wartościowych wyemitowanych przez spółkę przejmowaną. Wykładnia językowa art. 511 § 2 KSH nie wskazuje prima facie na jakiekolwiek ograniczenie zakresu zobowiązań z papierów wartościowych (innych niż akcje), których dotyczy ten przepis. Z wykładni celowościowej i funkcjonalnej należy jednak wyprowadzić wniosek, iż omawiana norma prawna znajduje zastosowanie jedynie w przypadku, gdy przejście takiego obowiązku nie może być zapewnione na gruncie art. 494 § 1 KSH. Przyjęcie szerszej wykładni prowadziłoby do pokrywania się w części zakresów art. 494 § 1 oraz art. 511 § 2 KSH i w tym zakresie uzasadniałoby zarzut, że ostatni z wymienionych przepisów stanowi

superfluum ustawowe. Celem ustawodawcy nie było tworzenie normy instruktażowej, ale

zapewnienie przejścia zobowiązań spółki przejmowanej, które ze względu na swój charakter wymagają pewnej modyfikacji albo które w braku wskazanego przepisu musiałyby wygasnąć. Za takim rozumieniem art. 511 § 2 KSH przemawia także użycie sformułowania „prawa co najmniej równoważne”, na określenie praw, które ma otrzymać wierzyciel spółki przejmowanej. Wyrażenie to wyraźnie wskazuje, iż chodzi o dług wynikający z papieru wartościowego, który w wyniku połączenia spółek musi ulec określonemu przekształceniu. Gdyby zobowiązanie mogło przejść na spółkę przejmującą w takiej samej postaci, w jakiej istniało przed połączeniem, przepis mówiłby o „tych

samych prawach”, a nie „prawach co najmniej równoważnych”. Gdyby chodziło zaś

zawsze tylko o wierne odzwierciedlenie praw przysługujących wierzycielowi dotychczas,

328 Ibidem, s. 365. 329

mowa byłaby o „takich samych prawach”. Istotnej wskazówki w tym zakresie dostarcza także Trzecia Dyrektywa, która w art. 15 odnosi się nie do wszystkich papierów wartościowych innych niż akcje, ale tylko do tych, z którymi związane są szczególne uprawnienia. Pominięcie przez polskiego ustawodawcę w art. 511 § 2 KSH wskazania, że chodzi tylko o takie papiery wartościowe, z którymi związane są szczególne uprawnienia, nie zmienia zasadniczo rozumienia tego przepisu. Powinien on odnosić się tylko do tych przypadków, gdzie określone uprawnienia dotychczasowych wierzycieli wymagają dostosowania do nowej sytuacji.

Ze wskazanych powyżej względów należy przyjąć, że we wszystkich przypadkach, w których zobowiązanie nie wymaga w związku z przejściem na spółkę przejmującą żadnej modyfikacji jego treści, zastosowanie znajduje wyłącznie art. 494 § 1 KSH. Dotyczy to zwłaszcza zobowiązań z weksli lub czeków, których podmiotem, bez żadnej zmiany treści zobowiązania, może stać się spółka przejmująca. W tych przypadkach nie następuje transformacja praw wierzycieli na inne prawa co najmniej równoważne. Wierzyciele dysponują po połączeniu dokładnie takimi samymi prawami wobec spółki przejmującej, jakie przysługiwały im wobec spółki przejmowanej.

W sytuacji, w której zobowiązanie z papieru wartościowego nie może w dotychczasowej postaci przejść na spółkę przejmującą, podstawę do modyfikacji jego treści stanowi art. 511 § 2 KSH. Należy przy tym podzielić pogląd, że, co do zasady, wskazany przepis może dotyczyć zarówno zobowiązań z papierów wartościowych emitowanych w serii, jak i pozostałych papierów wartościowych³³⁰. Pogląd ten jest uzasadniony brakiem podstaw do różnicowania sytuacji wierzycieli, w zależności od tego, czy ich prawo wynika z papierów wartościowych emitowanych w serii, czy też innych papierów wartościowych³³¹. Ponadto, słusznie wskazuje się, że w innych aktach normatywnych, gdzie ustawodawca chce zawęzić treść pojęcia papierów wartościowych, posługuje się sformułowaniem „papieru wartościowego emitowanego w serii”³³².

Należy uznać, że papiery wartościowe, o których mowa w omawianym przepisie obejmują także takie, które podlegają prawu obcemu. Mogły one przy tym zostać

330

W praktyce jednak, w odniesieniu do papierów wartościowych nieemitowanych w serii najczęściej zastosowanie znajdzie art. 494 § 1 KSH (zwłaszcza w odniesieniu do weksli i czeków), a nie art. 511 § 2 KSH.

331 Tak A. Szumański, /w:/ Kodeks..., t. IV, s. 375 – 376 oraz A. Witosz, Wierzyciel…, s. 147. 332

wyemitowane zarówno przez spółkę polską, jak i spółkę prawa obcego³³³ (art. 511 § 2 w zw. z art. 516¹ KSH). Wskazany przepis powinien zatem znaleźć na przykład zastosowanie w sytuacji, gdy przejmowana przez spółkę polską spółka prawa obcego wyemitowała instrumenty dłużne mające charakter papierów wartościowych. Bez znaczenia jest, czy instrumenty te stanowią papiery wartościowe w rozumieniu prawa polskiego.

Należy podzielić pogląd A. Szumańskiego, że art. 511 § 2 KSH powinien także znaleźć zastosowanie w odniesieniu do instrumentów finansowych, które nie mieszczą się w zakresie nazwanych papierów wartościowych. Potrzeba ochrony wierzycieli z takich instrumentów przemawia za stosowaniem rozszerzonej wykładni omawianego przepisu³³⁴. Tym samym art. 511 § 2 KSH powinien znaleźć zastosowanie także w innych sytuacjach, w których spółka przejmująca nie może być zobowiązana w taki sam sposób, jak jej poprzedniczka prawna.