widywały utworzenie w Europie w maju 1944 roku drugiego frontu. W kwestii polskiej za-twierdzono linię Curzona jako granicę wschodnią i bieg Odry jako rubież zachodnią.
Ówczesne działania wojenne w Europie skłoniły przedstawicieli rządu Rzeczypospolitej Polskiej na uchodźstwie do zmiany dotychczasowych założeń, ponieważ sytuacja nie dawa-ła nadziei na inwazję z obszaru Półwyspu Bałkańskiego. Podstawowym problemem stał się bezpośredni udział Polaków w walkach na głównym kierunku operacyjnym. Realizacja te-go zamierzenia była możliwa dzięki reorganizacji Polskich Sił Zbrojnych (PSZ). Przystąpiono do niej z końcem 1943 roku. Rząd emigracyjny za najpilniejszą sprawę uznał przekształce-nie wojsk lądowych. Rozwiązaniami organizacyjnymi miały one odpowiadać armii brytyj-skiej. Zwrócono również uwagę na możliwość utworzenia polskiego związku operacyjnego o takim potencjale, który pozwalałby na aktywne uczestnictwo w inwazji1. Najbardziej war-tościowe pod względem operacyjnym miały się okazać dwa związki taktyczne – 1 Dywizja Pancerna i 1 Samodzielna Brygada Spadochronowa. Mniejsze znaczenie przypisywano szkie-letowym (kadrowym) związkom taktycznym i oddziałom. Zamierzano uzupełnić je szere-gowymi, by w przyszłości móc osiągnąć gotowość bojową i zorganizować samodzielne związ-ki operacyjne w formie korpusu, a później armii.
Pierwsze przeszkody w urzeczywistnieniu tych planów ujawniły się w sferze kadrowej.
W 1943 roku w szeregach PSZ nie było nadwyżek żołnierzy. Wykorzystano więc całe do-stępne rezerwy z obszaru Wielkiej Brytanii. Ochotnicy z pozostałych krajów Zachodu ra-czej nie wykazali chęci dobrowolnego zgłoszenia się do wojska. Wyjątkiem byli jeńcy obozów niemieckich, którzy zasilili przede wszystkim szeregi 2 Korpusu Polskiego sta-cjonującego we Włoszech.
Małe zainteresowanie służbą w wojskach lądowych wynikało również z tego, że pod-czas uzupełnień osobowych pierwszeństwo miały siły powietrzne i marynarka wojenna.
W tej sytuacji wydawało się, że jedynym wydajnym źródłem napływu ochotników do PSZ będzie obszar kontynentu znajdujący się pod okupacją Niemiec. Brytyjczycy ocenili, że mogłoby to być 800 000–850 000 poborowych. Według szacunków polskich w niemiec-kich obozach jeniecniemiec-kich przebywało ponad 16 000 oficerów i blisko 43 000 szeregowych.
Ponadto oszacowano, że ponad 1 500 000 osób (w tym 1 250 000 mln mężczyzn) pracu-je w niemieckiej gospodarce. Potencjalnie szeregi PSZ mogli również zasilić polscy żoł-nierze i wojenni emigranci internowani w Szwajcarii oraz polskie wychodźstwo z północ-nej Francji i Belgii2.
By założenia nie pozostały jedynie w sferze teorii, Sztab Naczelnego Wodza podjął dzia-łania w celu uzyskania zgody przedstawicieli rządu Francji na zmobilizowanie obywateli polskich i ochotników przebywających w tym kraju. Rozmowy zakończyły się 29 maja 1944 roku podpisaniem porozumienia polsko-francuskiego, które zostało zaakceptowane
1 z. Wawer: Organizacja polskich wojsk lądowych w Wielkiej Brytanii 1940–1945. Wydawnictwo Bellona–Instytut Historii Polskiej Akademii Nauk, Warszawa 1992, s. 112–119.
2 Polski czyn zbrojny w II wojnie światowej. W. Biegański (red.). T. II. Walki formacji polskich na Zachodzie 1939–1945.
Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, Warszawa 1981, s. 718; Referat w sprawie jeńców i robotników polskich w Niemczech. W: Naczelne władze wojskowe Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie (1939–1945). J. Smoliński (opr.).
Wydawnictwo PAT, Warszawa 2004, s. 213–215.
przez brytyjskie Ministerstwo Wojny Ekonomicznej3. Na podstawie wypracowanego ukła-du i szacunków brytyjsko-polskich opracowano plan rozbudowy wojska, znany jako Plan P.
Dokument ten na początku lipca 1944 roku strona polska przedłożyła brytyjskiemu mini-strowi spraw zagranicznych Anthony’emu Edenowi oraz naczelnemu dowódcy Sojuszniczych Sił Ekspedycyjnych generałowi Dwightowi Eisenhowerowi. W planie przewidziano rozbu-dowę PSZ w kilku fazach.
Oczekiwano, że w pierwszym etapie zasób mobilizacyjny osiągnie blisko 36 000 osób, w tym do tysiąca oficerów. Taka rezerwa żołnierzy miała pochodzić z terenów Francji, Belgii, Szwajcarii i Bałkanów. Po dołączeniu do tej grupy także Polaków, którzy dotychczas zasilali niemieckie bataliony pracy i Organizację Todta, stan osobowy wyniósłby 5900 oficerów i 103 000 szeregowych. Dawałoby to szansę na wystawienie dowództwa armii, korpusu pan-cernego złożonego z dwóch dywizji, korpusu piechoty oraz samodzielnej brygady spado-chronowej4.
W następnej fazie rozwoju wojsk zamierzano wykorzystać zasoby ludzkie znajdujące się na terenie III Rzeszy, oszacowane na 200 000 żołnierzy, w tym do 6000 oficerów. Osoby po-zyskane w tym etapie rekrutacji miały być skierowane do armijnych oddziałów rodzajów broni i służb, następnego korpusu piechoty oraz do oddziałów spadochronowych. Liczono, że w wyniku realizacji dwóch faz rozbudowy wojska lądowe PSZ będzie tworzyła armia po-lowa, w składzie dwóch korpusów piechoty, korpusu pancernego, dywizji powietrznodesan-towej i oddziałów armijnych, oraz samodzielny 2 Korpus Polski pod dowództwem generała Władysława Andersa na froncie włoskim. Przewidywano, że wojska operacyjne będą liczy-ły 15 000 oficerów i 300 000 szeregowych. Realizację ostatniej fazy, trzeciej, odłożono na czas pokoju5.
Założenia Planu P, choć niewątpliwie przemyślane, nie mogły być urzeczywistnione zgod-nie z wypracowanym projektem. Plan w dużej mierze opierał się na danych szacunkowych, niemożliwych do precyzyjnego określenia. W praktyce trudne okazało się ustalenie faktycz-nego natężenia uzupełnień z poszczególnych obszarów w określonym czasie. Ponadto nie-uniknione wydawało się poróżnienie Francji i Belgii, ponieważ obywatele polscy stanowili ważne ogniwo w rozwoju gospodarek i administracji tychpaństw6. Dlatego przedstawiciele rządu polskiego, z premierem Tomaszem Arciszewskim na czele, na początku grudnia 1944 ro-ku opracowali projekt zgrupowania wojsk lądowych na terenie Francji, Belgii i Holandii.
3 M. Trubas: Koncepcje mobilizacyjnego rozwinięcia Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie w okresie powojennym W: Władza ludowa w Polsce wobec Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie po II wojnie światowej. J. Smoliński (red.). Wydawnictwo Wyższej Szkoły Menedżerskiej, Warszawa 2010, s. 161.
4 Instytut Polski i Muzeum im. gen. Sikorskiego (dalej: IPMS) sygn. A.XII.22/132. Tezy do Planu Rozbudowy Wojska na okres przejściowy z 21.07.1944 r.
5 Ibidem. Szerzej: Dane uzupełniające do referatu w sprawie jeńców i robotników polskich w Niemczech. W: Naczelne wła-dze…, op.cit., s. 222; Sztab Generalny Wojska Polskiego 1918–2003. T. Panecki, F. Puchała, J. Szostak (red.). Wydawnictwo Bellona, Warszawa 2003, s. 192.
6 W wyniku rekrutacji przeprowadzonej pod koniec 1944 r. na terenie Francji do jednostek PSz zgłosiło się jedynie 10 000 Polaków. Przyczyną tego była niechęć administracji francuskiej i obojętność brytyjskiego dowództwa. z terenów Niemiec pozyskano tylko 28 000 poborowych, głównie byłych żołnierzy armii niemieckiej i tzw. Displplaced Persons. z. Wawer:
Organizacja polskich..., op.cit., s. 127.
Myśl wojskowa...
Wskazano w nim na konieczność utworzenia drugiej dywizji pancernej oraz korpuśnych od-działów różnych rodzajów broni i służb. Założono, że z Półwyspu Apenińskiego będzie prze-transportowany 2 Korpus Polski, by dowództwo PSZ mogło skutecznie go wykorzystać w strefie działań na głównym kierunku operacji wojennych. Plan się jednak nie powiódł.
Głównie z powodu niechęci Wielkiej Brytanii i Francji, choć wyraziły one zgodę na utwo-rzenie kolejnej dywizji piechoty w ramach PSZ i wyznaczyły termin jej gotowości bojowej na 1 czerwca 1945 roku. Polskie zamiary nie zyskały także aprobaty generała Dwighta Eisenhowera i marszałka Bernarda Montgomery’ego.
W chwili zakończenia działań wojennych w Europie jednostki PSZ liczyły ponad 194 000 żołnierzy. Na terenie Wielkiej Brytanii i Szkocji w oddziałach wojsk lądowych pełniło służ-bę 54 200 żołnierzy. Do tej liczby należy dodać jeszcze formację Pomocniczej Służby Kobiet, liczącą 6700 osób. Na terenie Półwyspu Apenińskiego stacjonował 2 Korpus Polski w licz-bie 55 800 żołnierzy. Natomiast w północnych Niemczech 1 Dywizja Pancerna generała Klemensa Rudnickiego liczyła 16 000 żołnierzy. W jednostkach stacjonujących na Bliskim Wschodzie służyło ponad 36 500 żołnierzy. Polskie Siły Powietrzne grupowały 19 400 żoł-nierzy we wszystkich specjalnościach, stan osobowy Marynarki Wojennej zaś wynosił 3840 marynarzy, w tym 264 oficerów. Na podstawie tych danych można stwierdzić, że stan oso-bowy PSZ w dniu zakończenia II wojny światowej, będący rezultatem wysiłku mobilizacyj-nego wielu ośrodków, pozwolił na zrealizowanie założeń pierwszej fazy Planu P7.