Czymś, co łączy badaczy zajmujących się problematyką państwowych fun-duszy majątkowych, wydaje się przekonanie co do wkładu tych podmiotów w zmiany następujące w obszarze finansów. Funkcjonowanie tego nowego typu wehikułów inwestycyjnych określanych mianem państwowych funduszy mająt-kowych posiada w pewnych obszarach znamiona innowacyjności. Działalność tych funduszy w pewnych aspektach zmusza do nowego spojrzenia, neguje do-tychczasowe punkty widzenia, podważa istniejące paradygmaty. Wydaje się, że do prawdopodobnie najważniejszych obszarów współczesnych finansów, gdzie analizowane podmioty są źródłem innowacji, zaliczyć należy:
1. Zarządzanie rezerwami walutowymi. Dotychczasowy, tradycyjny, a zarazem konserwatywny sposób zarządzania rezerwami walutowymi polegał na in-westowaniu rezerw w rządowe papiery dłużne, charakteryzujące się niskim poziomem ryzyka oraz niską stopą zwrotu. Ten typ strategii inwestycyjnej realizowany jest przez banki centralne. Ma on charakter pasywny i sprowa-dza się do chęci zabezpieczenia wartości zgromadzonych aktywów. Inno-wacyjność państwowych funduszy majątkowych w tym obszarze przejawia się w dwojaki sposób: po pierwsze w przejęciu części kompetencji od władz monetarnych, po drugie zaś w inwestowaniu rezerw w aktywa finansowe o wyższej stopie zwrotu, przy jednoczesnej akceptacji wyższego związane-go z tym poziomu ryzyka. Państwowe fundusze majątkowe inwestują w ak-cje przedsiębiorstw, zaś w obszarze ich zainteresowań znajduje się szeroki zakres branż i gałęzi gospodarki, by wymienić tylko sektor finansowy, ener-getyczny, telekomunikacyjny, budownictwo, przemysł wydobywczy oraz nieruchomości. Zatem zarządzanie rezerwami walutowymi przez
4 Zob.: G.L. Clark, R.W. Knight: Temptation and virtue of long-term commitment: the govern-ance of sovereign wealth funds investment. „Asian Journal of International Law” I (2011), s. 322, Por.: S.M. Pekkanen, K.S. Tsai: The politics of ambiguity in Asia`s sovereign wealth funds. „Business and Politics” 2011, Vol. 13, Iss. 2, s. 1.
Czy państwowe fundusze majątkowe to źródło innowacji… 47
we fundusze majątkowe ma charakter aktywny, a jednocześnie nakierowany na pomnażanie zgromadzonych rezerw5.
2. Zarządzanie strumieniem kapitału napływającego do gospodarki. Dominu-jące podejście w tym zakresie zakłada przeprowadzanie działań sterylizują-cych przez bank centralny i władze monetarne. Przyjmują one najczęściej formę interwencji walutowych, zmian w poziomie rezerw obowiązkowych czy też opodatkowania napływającego kapitału, zaś ich zadaniem jest prze-ciwdziałanie negatywnym ekonomicznym konsekwencjom napływu kapita-łu do gospodarki o ograniczonych możliwościach absorpcyjnych. Wśród po-tencjalnych negatywnych konsekwencji wymienia się m.in. aprecjację kursu walutowego6. Innowacyjny charakter państwowych funduszy majątkowych w tym zakresie polega na stosowaniu przez te podmioty sterylizacji z wyko-rzystaniem rynków międzynarodowych, na których alokowane są środki fi-nansowe z rynku krajowego.
3. Przejmowanie części globalnego ryzyka inwestycyjnego. Państwowe fundu-sze majątkowe to inwestorzy długookresowi, niedziałający pod presją ko-nieczności osiągania krótkookresowych zysków. Ponadto ich działalność inwestycyjna cechuje się brakiem dźwigni finansowej oraz w większości przypadków pasywnym podejściem do kwestii posiadanych praw własności.
W dążeniu do uzyskania długookresowych korzyści fundusze te są skłonne akceptować krótkookresowe wahania stóp zwrotu. W porównaniu do innych uczestników rynku podmioty te charakteryzują się relatywnie stabilną struk-turą źródeł finansowania, a ponadto funduszy nie obejmują uregulowania dotyczące np. wymogów kapitałowych. Wszystkie te cechy sprawiają, że fundusze te przyczyniać się mogą do podziału i dywersyfikacji globalnego ryzyka inwestycyjnego7. Innowacyjne działanie państwowych funduszy ob-jawia się w możliwości pełnienia przez nie roli inwestorów stabilizujących międzynarodowe rynki finansowe, szczególnie w okresie kryzysów. Fundu-sze te dostarczają rynkowi niezbędnej wówczas płynności, zaś dla podmio-tów są źródłem kapitału, często koniecznego do dalszego ich
5 J. Aizenman, Y. Jinjarak, D. Park: International reserves and swap lines: substitutes or comple-ments. „NBER Working Paper” 2010, No. 15804, s. 3; R.J. Gilson, C.J. Milhaupt: Sovereign wealth funds and corporate governance: a minimalist response to the new mercantilism. „Stan-ford Law Review” 2008, Vol. 60, s. 1346-1347.
6 Zob.: A. Arreaza, L. Castilla, C. Fernandez: The coming age of sovereign wealth funds: Per-spective and policy issues within and beyond borders. „Global Journal of Emerging Market Economies” 2009, No. 1(1), s. 26.
7 Por.: M. Aglietta: Sovereign wealth funds: long-term investors in need of effective strategies.
„Revue D’Économie Financiére”, Special Issue: Sovereign Wealth Funds, 2009, s. 332, R. Beck, M. Fidora: The impact of sovereign wealth funds on global financial markets. „Euro-pean Central Bank Occasional Paper Series” 2008, No. 91, s. 24; T. Døskeland: Investment strategy of sovereign wealth funds. W: Energy, natural resources and environmental economics.
Red. E. Bjørndal i in. Springer-Verlag, Berlin, Heidelberg 2010, s. 8.
Dariusz Urban 48
nia. Stanowi to dowód na to, że państwowe fundusze majątkowe mogą przejmować na siebie część globalnego ryzyka inwestycyjnego oraz, na co wskazuje J.P. Betbèze, pełnić rolę swoistych amortyzatorów (shock absorbers)8.
4. Tworzenie ostatniej instancji inwestycyjnej i kredytowej oraz narzędzia in-terwencji. Innowacyjność państwowych funduszy majątkowych w tym za-kresie objawiła się podczas ostatniego kryzysu finansowego. Fundusze te zostały wykorzystane przez niektóre kraje do wsparcia (dokapitalizowania) krajowego sektora bankowego lub też jako narzędzie interwencji na krajo-wej giełdzie papierów wartościowych. Dla niektórych czołowych global-nych instytucji finansowych fundusze stały się źródłem kapitału, który za-pobiegł ich bankructwu. Ich działalność zatem nosi znamiona inwestora ostatniej instancji9.
5. Stabilizacja budżetu państwa i finansów publicznych. Dotychczasowe na-rzędzia, które wykorzystywane są do osiągnięcia tego celu, to m.in.: limity zadłużenia (zarówno te występujące w prawodawstwie poszczególnych kra-jów w postaci ustaw czy też zapisów w konstytucji, jak również występujące na poziomie ponadnarodowym, jak np. Pakt Stabilności i Rozwoju), ograni-czenie przyrostu wydatków ponad ustalony wskaźnik, czy wreszcie tworze-nie rezerw celowych na poczet przyszłych zobowiązań. Analizowane fun-dusze tworzą w tej dziedzinie nową jakość, gdyż ich zadanie polega na gromadzeniu, a następnie pomnażaniu zgromadzonych środków finanso-wych w okresach wysokich cen surowców (w okresach, kiedy występuje nadwyżka w wymianie handlowej z zagranicą) i ewentualnym zasilaniu ni-mi budżetu państwa w sytuacjach deficytu oraz niskich cen surowców.
Działalność państwowych funduszy majątkowych w tym aspekcie postrze-gana może być także jako forma zabezpieczania się państwa przed ryzy-kiem, na jakie jest narażone ze względu na cechy swojej gospodarki (opartej na eksporcie surowców czy też na eksporcie dóbr i usług)10.
6. Aktywne uczestnictwo inwestycyjne na rynkach globalnych przez te przed-siębiorstwa państwowe. Funkcjonowanie sovereign wealth funds zmusza do nowego spojrzenia na cechy przypisywane dotąd przedsiębiorstwom pań-stwowym. Za sprawą tych funduszy przedsiębiorstwa państwowe przestają być postrzegane wyłącznie jako miejsce dokonywania inwestycji przez międzynarodowych inwestorów (prywatnych oraz instytucjonalnych).
8 J.P. Betbèze: Sovereign wealth funds: a solution to the crisis? „Revue D’Économie Financiére”, Special Issue: Sovereign Wealth Funds, 2009, s. 160.
9 H. Raymond: Sovereign wealth funds as a investors of last resort during crisis. Université de Paris Ouest Nanterre la Défence, „Working Paper” 2010, No. 12, s. 1-4.
10 Por.: R.W. Lam, M. Rossi: Sovereign wealth funds – Investment strategies and financial distress. „Journal of Derivatives & Hedge Funds” 2010, Vol. 15, No. 4, s. 305.
Czy państwowe fundusze majątkowe to źródło innowacji… 49
chodzą od pewnego rodzaju formy pasywnej do formy aktywnej, która prze-jawia się tym, że te będące własnością państwa wehikuły inwestycyjne same stają się aktywnymi uczestnikami rynków finansowych, inwestującymi w szeroką gamę aktywów finansowych, w tym m.in. w akcje spółek gieł-dowych czy też samą giełdę (np.: London Stock Exchange).
7. Nowy typ inwestora instytucjonalnego. Państwowe fundusze majątkowe sta-nowią swoistą hybrydę, łączącą w sobie cechy takich podmiotów jak banki cen-tralne, fundusze inwestycyjne, fundusze emerytalne. Fundusze te to unikatowa mieszanka elementów i cech charakterystycznych dla innych inwestorów11.
Podsumowując, wskazać należy, że innowacyjny wpływ, jaki swoim funk-cjonowaniem wywierają państwowe fundusze majątkowe, nie ogranicza się wy-łącznie do szeroko rozumianych finansów, zarówno na poziomie krajowym, jak i międzynarodowym. Dotyka ponadto także takich kwestii jak społeczna odpo-wiedzialność biznesu, inwestowanie społecznie odpowiedzialne czy też nadzór korporacyjny12.
Podsumowanie
Celem opracowania było zweryfikowanie postawionej na wstępie tezy, iż działalność państwowych funduszy majątkowych w aspekcie finansowym nosi znamiona innowacyjności. Przeprowadzone analizy wydają się nie pozostawiać wątpliwości, że istnieją wystarczające dowody na prawdziwość tej tezy. Funk-cjonowanie tych nowych, instytucjonalnych inwestorów w takich obszarach jak np.: zarządzanie rezerwami walutowymi, zarządzanie kapitałem napływającym do gospodarki, stabilizowanie finansów publicznych i budżetu stanowi przykład innowacyjnego podejścia do wymienionych kwestii.
Niewielki jak dotąd zakres zainteresowania tym tematem badawczym na gruncie polskiej nauki, przejawiający się poprzez ograniczony ilościowo dostęp do literatury, skłania do podejmowania kolejnych prób wypełnienia istniejącej luki w wiedzy. Wydaje się, że następne badania powinny się koncentrować w szczególności na analizie działalności inwestycyjnej tych podmiotów, bowiem temat ten między innymi za sprawą trudności w dostępie do danych statystycz-nych, wydaje się relatywnie najsłabiej zbadanym obszarem działalności tych bę-dących własnością państwa narzędzi inwestycyjnych.
11 F. Bertoni, S. Lugo: Op. cit., s. 5, por.: X. Ping, C. Chao: the theoretical logic of sovereign wealth funds. „Social Science Research Network” 2009, No. 1420619, s. 6-7.
12 Zob.: A.M. Halvorssen: Using the Norwegian sovereign wealth fund`s ethical guidelines as a model for investors. „University of Oslo Faculty of Law Legal Studies Research Paper Series” 2011, No. 8; D. Urban: Państwowe fundusze majątkowe – nowe wyzwanie dla nadzoru korporacyjnego. „Współczesna Ekonomia” 2010, nr 3 (15).
Dariusz Urban 50
Literatura
Aglietta M.: Sovereign wealth funds: long-term investors in need of effective strategies.
„Revue D’Économie Financiére”, Special Issue: Sovereign wealth funds, 2009.
Aizenman J., Jinjarak Y., Park D.: International reserves and swap lines: substitutes or complements. „NBER Working Paper” 2010, No. 15804.
Arreaza A., Castilla L., Fernandez C.: The coming age of sovereign wealth funds:
Perspective and policy issues within and beyond borders. „Global Journal of Emerging Market Economies” 2009, No. 1(1).
Beck R., Fidora M.: The impact of sovereign wealth funds on global financial markets.
„European Central Bank Occasional Paper Series” 2008, No. 91.
Bertoni F., Lugo S.: Testing the strategic asset allocation of stabilization sovereign wealth funds. „Social Science Research Network” 2011, No. 1944508.
Betbèze J.P.: Sovereign wealth funds: A solution to the crisis? „Revue D’Économie Financiére”, Special Issue: Sovereign wealth funds, 2009.
Clark G.L., Knight R.W.: Temptation and virtue of long-term commitment: The govern-ance of sovereign wealth funds investment. „Asian Journal of International Law”
2011, No. 1.
Energy, natural resources and environmental economics. Red. E. Bjørndal i in.
Springer-Verlag, Berlin, Heidelberg 2010.
Gilson R.J., Milhaupt C.J.: Sovereign wealth funds and corporate governance:
A minimalist response to the New Mercantilism. „Stanford Law Review” 2008, Vol. 60.
Halvorssen A.M.: Using the Norwegian sovereign wealth fund’s ethical guidelines as a model for investors. „University of Oslo Faculty of Law Legal Studies Research Paper Series” 2011, No. 8.
International working group on sovereign wealth funds, generally accepted principles and practices – The Santiago principles, 2008.
Lam R.W., Rossi M.: Sovereign wealth funds – Investment strategies and financial dis-tress. „Journal of Derivatives &Hedge Funds” 2010, Vol. 15, No. 4.
Pekkanen S.M., Tsai K.S.: The politics of ambiguity in Asia`s sovereign wealth funds.
„Business and Politics” 2011, Vol. 13, Iss. 2.
Ping X., Chao Ch.: The theoretical logic of sovereign wealth funds. „Social Science Research Network” 2009, No. 1420618.
Raymond H.: Sovereign wealth funds as a investors of last resort during crisis. Univer-sité de Paris Ouest Nanterre la Défence, „Working Paper” 2010, No. 12.
Urban D.: Państwowe fundusze majątkowe – nowe wyzwanie dla nadzoru korporacyjne-go. „Współczesna Ekonomia” 2010, nr 3 (15).
Urban D.: Sovereign wealth funds – new players on global financial markets. „Compara-tive Economic Research. Central and Eastern Europe” 2009, Vol. 12, No. 1-2.
Urban D.: The role of sovereign wealth funds in global management of excess foreign exchange reserves. „Comparative Economic Research. Central and Eastern Europe” 2011, Vol. 14, No. 2.
Czy państwowe fundusze majątkowe to źródło innowacji… 51
WHETHER THE SOVEREIGN WEALTH FUNDS ARE THE SOURCE OF INNOVATION IN THE FINANCIAL SYSTEM?
Summary
The paper considers market of sovereign wealth funds with particular attention given to its innovative nature. The article presents evidence that activity of sovereign wealth funds in some aspects like for example foreign exchange reserves investment, global risk sharing, capital inflow management or public finance stabilization can be seen as a source of innovations. The article concludes by presenting recommendations for further research.