System finansowy jest częścią systemu ekonomicznego, który wraz z sys-temem politycznym i prawnym składa się na system społeczny. System ekono-miczny składa się ze sfery realnej i sfery finansów. System finansowy obejmuje swym zasięgiem rynki finansowe, na które składają się instrumenty i instytucje finansowe i zasady ich funkcjonowania, w tym infrastruktura prawna i instytu-cjonalna (agencje ratingowe, systemy ochrony uczestników rynku – publiczne i prywatne, takie jak publiczny nadzór nad rynkiem finansowym czy systemy ochrony depozytów bankowych).
Istnieje wiele definicji systemu finansowego:
− jest to zespół logicznie ze sobą powiązanych form organizacyjnych, aktów prawnych, instytucji finansowych i innych elementów umożliwiających podmiotom nawiązywanie stosunków finansowych zarówno w sektorze re-alnym, jak i w sektorze finansowym1,
− świadczy usługi pozwalające na krążenie siły nabywczej w gospodarce, współtworzy i organizuje przepływ strumieni pieniężnych2,
1 S. Owsiak: Podstawy nauki finansów. PWE, Warszawa 2002, s. 234.
2 System finansowy w Polsce. Red. B. Pietrzak, Z. Polański, B. Woźniak. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2008, s. 18-19.
System finansowy – źródło czy katalizator kryzysu 2007 plus 155
− obejmuje segmenty rynku finansowego, instrumenty, pośredników finanso-wych, zasady działania na tych rynkach określone przez regulacje prawne i zwyczaje oraz instytucje wspomagające funkcjonowanie rynku.
System finansowy realizuje różne funkcje (wiązki zadań). Najczęściej wy-mieniane w literaturze to funkcja płatnicza, płynności, oszczędności, akumulacji bogactwa, kredytowa, minimalizacji ryzyka, polityki gospodarczej, monetarna, kapitałowo-redystrybucyjna i kontrolna3.
Istotne jest wskazanie funkcji ważnych dla wzrostu gospodarczego. Pod-stawową funkcją systemu finansowego w gospodarce rynkowej jest sprawna transformacja oszczędności w inwestycje. Pozostałe funkcje należy uznać za uzupełniające. „Transformacja oszczędności w inwestycje powinna być efek-tywna, przy możliwie najniższym ryzyku inwestycyjnym. Przepływ nadwyżek kapitału od podmiotów oszczędzających do podmiotów zgłaszających na niego zapotrzebowanie powinien być oparty na rachunku ekonomicznym, tzn. oszczęd-ności powinny być wykorzystywane na realizację rentownych przedsięwzięć inwestycyjnych”4.
R. Levine przeprowadził szczegółową analizę roli, jaką pełni w gospodarce system finansowy i określił pięć sposobów oddziaływania tego systemu na de-cyzje odnośnie do akumulacji oszczędności oraz inwestycji, w wyniku których następuje wzrost gospodarczy5:
1) mobilizacja i gromadzenie oszczędności, 2) dywersyfikacja i zarządzanie ryzykiem,
3) przygotowywanie informacji na temat możliwych do realizacji w przyszłości inwestycji i alokacji kapitału,
4) monitorowanie podjętych inwestycji oraz dokładanie wszelkich starań w kwe-stii implementacji i przestrzegania ładu korporacyjnego w firmach,
5) ułatwianie dokonywania transakcji w wymianie dóbr i usług.
Tylko system finansowy realizujący te zadania będzie sprzyjać wzrostowi gospodarczemu. Wszelkie odstępstwa od realizowania tych funkcji przez system finansowy mają charakter destabilizujący i mogą prowadzić do kryzysów i za-łamania wzrostu gospodarczego.
Funkcjonowanie rynków, w tym rynku finansowego, powinno ponadto ce-chować bezpieczeństwo i stabilność ze względu na potrzebne dla jego sprawne-go działania zaufanie uczestników rynku i duże znaczenie dla zapewnienia
3 Ibid., s. 20.
4 W. Dębski, I. Maciejczyk: Analiza ekonometryczna wzajemnych zależności pomiędzy wzrostem gospodarczym i rozwojem rynku finansowego w Polsce. W: Globalizacja i integracja regional-na a wzrost gospodarczy. Red. S. Bukowski, W. Dębski, I. Maciejczyk. Cedewu, Warszawa 2010, s. 150.
5 R. Levine: Finance and growth: theory and evidence. „NBER Working Paper” 2004, No. 10766, September.
Helena Żukowska 156
wzrostu gospodarczego oraz angażowanie środków finansowych całego społe-czeństwa. Stabilność rynków finansowych jest dobrem publicznym, a czuwanie nad bezpieczeństwem rynku finansowego znajduje się w sferze obowiązków państwa z uwagi na potrzebę ochrony wszystkich uczestników rynku, występu-jące niedoskonałości rynkowe, „asymetrię informacji” uczestników rynku i wy-stępującą „pokusę nadużycia” w sytuacji pomocy państwa w wychodzeniu go-spodarki z kryzysu.
Z badań naukowych (teoretycznych i empirycznych) jednoznacznie wynika, że niezależnie od modelu organizacji systemu finansowego (kontynentalny czy niemiecko-japoński) rozwój systemu finansowego i wzrost gospodarczy pozo-stają ze sobą w ścisłym związku. Jednakże nasuwająca się wprost teza, że wzrost gospodarczy sprzyja rozwojowi systemu finansowego, a rozwój systemu finan-sowego napędza wzrost gospodarczy, nie jest precyzyjna. Badania empiryczne pokazują, że6:
− jakkolwiek pomiędzy rozwojem sektora finansowego a wzrostem gospodar-czym zachodzi dwukierunkowa zależność przyczynowa,
to:
− w długich okresach wpływ wzrostu gospodarczego na rozwój sektora finan-sowego staje się nieistotny (neutralny), nawet w przypadku państw rozwi-niętych gospodarczo (funkcjonowanie systemu finansowego nie powinno wpływać na zmianę dynamiki wzrostu gospodarczego),
− relatywnie większe efekty wpływu rozwoju systemu finansowego na wzrost gospodarczy widoczne są w przypadku krajów mniej rozwiniętych (system finansowy może zwiększyć dynamikę wzrostu gospodarczego),
− im dłuższy czas, w którym następuje rozwój systemu finansowego, tym większe są efekty tego rozwoju i jego wpływu na wzrost gospodarczy (sprzyjające warunki dla rozwoju systemu finansowego wspomagają wzrost gospodarczy),
− związek przyczynowy mówiący o zależności wzrostu gospodarczego od rozwoju systemu finansowego jest silniejszy w krajach rozwijających się, natomiast zależność odwrotna jest silniejsza w przypadku krajów rozwi-niętych.
Kraje rozwijające się powinny zapewnić sprzyjające warunki rozwoju sys-temu finansowego, który w takiej sytuacji będzie przyspieszał wzrost gospodar-czy w tych krajach, natomiast kraje wysoko rozwinięte powinny obserwować i analizować procesy zachodzące w systemie finansowym, aby uniknąć sytuacji negatywnego wpływu systemu finansowego na wzrost gospodarczy w tych krajach.
Szybszy rozwój systemu finansowego niż rozwój systemu gospodarczego może być czynnikiem destabilizującym gospodarkę, co potwierdził kryzys 2007 plus.
6 Badania te zostały opisane przez R. Levine: Op. cit.
System finansowy – źródło czy katalizator kryzysu 2007 plus 157