Ze względu na członkostwo Polski w Unii Europejskiej, rodzime projekty wykorzystania polityki fiskalnej na rynku kapitałowym są ściśle powiązane z pra-cami Komisji Europejskiej. Dotychczasowe koncepcje nowych metod opodat-kowania rozwijają się dwukierunkowo. Pierwsza grupa opiera się na opodatko-waniu poszczególnych transakcji na rynku kapitałowym, czerpiąc swoje teoretyczne uzasadnienie z koncepcji zaproponowanej przez J. Tobina w latach 70. ubiegłego wieku10. Zgodnie z nią każda umowa kupna sprzedaży instrumen-tów finansowych podlega opodatkowaniu stawką w wysokości ułamka procentu ceny ustalonej przez strony. W tym ujęciu obciążenie to ma charakter podatku obrotowego, który jest pobierany niezależnie od wartości transakcji.
Propozycja Komisji Europejskiej, przedstawiona jesienią 2011 roku, suge-ruje przyjęcie podatku od transakcji finansowych (financial transaction tax – FTT) w wysokości 0,1% od wartości sprzedaży obligacji lub akcji oraz w wyso-kości 0,01% od transakcji derywatami11. Wpływy z podatku, szacowane na 57 mld EUR rocznie, byłyby dzielone pomiędzy budżety poszczególnych państw członkowskich oraz budżet unijny. Podatek ten miałby obowiązywać wszystkie kraje członkowskie od stycznia 2014 roku.
10 J. Tobin: A proposal for international monetary reform. Cowles Foundation Discussion Papers 506, Cowles Foundation for Research in Economics, Yale University 1978, s. 153-159.
11 Dokument Financial transaction tax: Making the financial sector pay its fair share, opublikowany na stronie Komisji Europejskiej www.ec.europa.eu w dniu 28.09.2011 r., numer referencyjny IP/11/1085.
Biernacki Krzysztof 122
Obecnie propozycja ta jest przedmiotem konsultacji, aczkolwiek wydarze-nia polityczne w poszczególnych krajach Unii stawiają pod znakiem zapytawydarze-nia możliwość dotrzymania wskazanego terminu. W szczególności warto zwrócić uwagę na negatywne stanowisko w zakresie wprowadzenia podatku przez Wiel-ką Brytanię lub dążenie do samodzielnego wprowadzenia takiego obciążenia we Francji. W konsekwencji propozycja Komisji, wyrażona wstępnie w projekcie Dyrektywy o wspólnym systemie podatku od transakcji finansowych12, może pozostać wyłącznie w sferze koncepcyjnej.
Drugą grupą rozwiązań w zakresie opodatkowania rynku kapitałowego jest wprowadzenie podatku „od instytucji finansowych”. Jest to propozycja bezpo-średnio wiążąca obciążenie podatkowe z określonym podmiotem. Najczęściej dotyczy to banków, co wykracza poza zdefiniowany na początku zakres pojęcia rynku kapitałowego, aczkolwiek ze względu na istotną funkcję banków na tym rynku zostanie ona zaprezentowana.
Opodatkowanie banku jako instytucji finansowej upodabnia takie obciąże-nie do podatku dochodowego (przychodowego), przy czym jako przedmiot opo-datkowania proponowane są także aktywa tej instytucji, co z kolei zbliża takie rozwiązanie do podatku majątkowego. W ujęciu formalnoprawnym prawidłowa kwalifikacja nowego obciążenia jako podatku dochodowego lub majątkowego będzie miała istotne znaczenie dla metod i sposobu wykładni wprowadzanych przepisów.
Komisja Europejska pierwotnie rozważała możliwość opodatkowania insty-tucji rynku finansowego podatkiem od czynności finansowych (financial activi-ties tax – FAT)13. Był on wzorowany na pierwotnej koncepcji zaproponowanej przez Międzynarodowy Fundusz Walutowy i podstawą jego kalkulacji był cał-kowity zysk oraz fundusz wynagrodzeń. Stawka podatku wynosić miała 5%, a naliczenie podatku opierać się miało na metodzie addytywnej. Obecnie roz-wiązanie to nie jest przedmiotem dalszych negocjacji wśród państw członkow-skich ze względu na obawy o możliwości przeniesienia się centrów finansowych poza granice Unii Europejskiej, do rejonu Zatoki Perskiej (Zjednoczone Emiraty Arabskie) lub do Stanów Zjednoczonych14.
W tym jednak kierunku rozwija się krajowa koncepcja opodatkowania in-stytucji sektora finansowego. Jeszcze w 2010 roku wpłynął do Sejmu poselski projekt ustawy o podatku od niektórych instytucji finansowych15. Przewidywał
12 Dyrektywa Komisji o wspólnym systemie podatku od transakcji finansowych i zmianie Dyrek-tywy 2008/7/EC, strona internetowa Komisji Europejskiej www.ec.europa.eu
13 Komunikat Komisji Europejskiej z 7.10.2010 r., Opodatkowanie sektora finansowego, COM/2010/549, strona internetowa Komisji Europejskiej.
14 Podatek od transakcji finansowych w UE już od 2014 r. „Dziennik. Gazeta Prawna”, 28.09.2011, dodatek „Podatki”.
15 Druk nr 3838, wpłynął 07.09.2010 r., strona internetowa Sejmu, www.sejm.gov.pl
Opodatkowanie rynku kapitałowego w Polsce w świetle nowych… 123
on objęcie opodatkowaniem wszystkich instytucji finansowych, w tym banków, zakładów ubezpieczeń, funduszy inwestycyjnych itp. Stawka podatku wynosiła 0,39% i naliczana miała być od sumy aktywów danego podmiotu, wynikającej z zatwierdzonego rocznego sprawozdania finansowego. Projekt ten na początku 2012 roku został odrzucony w pierwszym czytaniu.
Obecnie przedmiotem prac legislacyjnych jest kolejny poselski projekt Ustawy o opodatkowaniu niektórych instytucji finansowych16. Zakłada on obję-cie podatkiem banków krajowych i zagranicznych, zakładów ubezpieczeń oraz funduszy inwestycyjnych. Stawka podatku wynosi 0,25% podstawy opodatko-wania, którą jest suma aktywów instytucji, wynikająca z zatwierdzonego rocz-nego sprawozdania finansowego. W treści propozycji wnioskodawcy zapropo-nowali kontrowersyjne zwolnienie z opodatkowania (art. 9 projektu), które odnosi się do zysku zatrzymanego. Zgodnie z tymi przepisami nie podlega opo-datkowaniu ta instytucja, która cały zysk roczny przeznaczyła na zwiększenie kapitałów własnych. De facto zatem podatek ten będzie pobierany wówczas, gdy zysk przekazany zostanie do właściciela. W tym ujęciu podatek ten staje się swoistego rodzaju sankcją z tytułu wypłaty dywidendy, a nie obciążeniem pu-blicznoprawnym, mającym na celu zmniejszenie ryzyka w systemie finanso-wym. Uwzględniając strukturę właścicielską polskiego systemu bankowego, propozycja taka staje się zaprzeczeniem istoty podatku, a traktowana powinna być jako swoistego rodzaju opłata sankcyjna.
Podsumowanie
Przedstawione rozważania skłaniają do następujących konkluzji:
1. Propozycje Komisji Europejskiej stanowią obecnie pierwszą próbę fiskalnej regulacji rynku ponadnarodowego. Jest to o tyle nowatorskie rozwiązanie, iż dotychczas rynki kapitałowe podlegały rodzimym regulacjom poszczegól-nych państw, mimo iż od dłuższego czasu jest to już rynek globalny.
2. Polski rynek kapitałowy objęty jest licznymi wyłączeniami z ogólnych zasad opodatkowania obrotu towarami i usługami niefinansowymi. Jako alterna-tywę dla wprowadzania nowych obciążeń należałoby rozważyć likwidację tych preferencji, aczkolwiek działania te powinny być poprzedzone pogłę-bioną analizą wyboru docelowego modelu opodatkowania tego segmentu gospodarki w Polsce, z uwzględnieniem regulacji unijnych.
3. Brak jest spójnego i przejrzystego stanowiska, jakim celom mają służyć no-wo wprowadzane podatki. O ile FTT może prowadzić do zmniejszenia się
16 Numer druku nie został nadany, projekt wpłynął 16.02.2012 r., strona internetowa Sejmu.
Biernacki Krzysztof 124
liczby transakcji na rynku kapitałowym, a tym samym teoretycznie może zmniejszyć spekulacyjną część transakcji, jak zakładają autorzy tej koncep-cji, o tyle krajowe propozycje opodatkowania sektora finansowego, poza dążeniem do realizacji fiskalnej funkcji takiego podatku, nie stanowią od-powiedzi na istniejący kryzys na globalnym rynku finansowym. W konse-kwencji są niespójne z założeniami opodatkowania tego sektora w ramach Unii Europejskiej.
Literatura
Dyrektywa Komisji o wspólnym systemie podatku od transakcji finansowych i zmianie Dyrektywy 2008/7/EC (projekt).
European Commission public consultation: Taxation of the financial sector, A response by the association for financial markets in Europe, 18.04.2011.
Financial transaction tax: Making the financial sector pay its fair share. Numer refe-rencyjny IP/11/1085, 28.09.2011 r.
J. Tobin: A proposal for international monetary reform. Cowles Foundation Discussion Papers 506, Cowles Foundation for Research in Economics, Yale University 1978.
K. Jajuga, T. Jajuga: Inwestycje. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2006.
Komunikat Komisji Europejskiej z 7.10.2010 r.: Opodatkowanie sektora finansowego, COM/2010/549.
M.A. Pogoński: Podatek od zysków kapitałowych. Oficyna Wydawnicza UNIMEX, Wrocław 2011.
New individual taxation rules on securities and derivatives transactions. Baker & Mc-Kenzie Report.
Podatek od transakcji finansowych w UE już od 2014 r. „Dziennik. Gazeta Prawna”, 28.09.2011, dodatek „Podatki”.
R.F. van Brederode: System of general sales taxation. Series on International Taxation, Vol. 33. Wolters Kluwer 2009.
Ustawa z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług. Dz.U. nr 54, poz. 535 ze zm.
Ustawa z dnia 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych. Dz.U. 2011, nr 74, poz. 397 ze zm.
Ustawa z dnia 25 marca 2011 r. o zmianie niektórych ustaw związanych z funkcjonowa-niem systemu ubezpieczeń społecznych. Dz.U. nr 75, poz. 398.
Ustawa z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych. Dz.U. 2010, nr 51, poz. 307 ze zm.
Opodatkowanie rynku kapitałowego w Polsce w świetle nowych… 125
TAXATION OF CAPITAL MARKET IN POLAND AND THE PERSPECTIVE OF A NEW FORM OF TAXATION
Summary
The crisis in the capital markets as well in USA as in European Union leads to im-plementing new instruments of regulation. For many years taxation of those markets was not seriously treated as a way of preventing new crisis. Nowadays, as the other instru-ments failed, the fiscal way influence seems to be the last resort.
The article describes the general model of affecting the financial markets by the tax system and presents new proposals of taxation this sector in the perspective of the struc-ture of taxation in Poland. Final conclusions says, that although the European Commis-sion issues innovative form of fiscal regulation in this market, particular states are going to implement their own solution.