W Polsce obowiązuje mieszany model opodatkowania rynku kapitałowego.
Istniejący system podatkowy wprowadza wiele wyjątków związanych z określo-nymi transakcjami na tym rynku. Można je podzielić na odrębne regulacje doty-czące podmiotów tego sektora oraz wybranych transakcji.
W ujęciu podmiotowym przepisy wprowadzają odrębność w opodatkowa-niu podatkiem dochodowym instytucji charakterystycznych dla rynku kapitało-wego, takich jak banki, zakłady ubezpieczeniowe oraz fundusze inwestycyjne i emerytalne. Przykładem preferencji dla dwóch pierwszych grup jest możliwość
4 New individual taxation rules on securities and derivatives transactions. Baker & McKenzie Report, www.russianlawonline.com
5 M.A. Pogoński: Podatek od zysków kapitałowych. Oficyna Wydawnicza UNIMEX, Wrocław 2011, s. 25.
Opodatkowanie rynku kapitałowego w Polsce w świetle nowych… 119
potraktowania określonych wydatków jako kosztów uzyskania przychodu. W przy-padku banków jest to rezerwa na ryzyko ogólne w rozumieniu przepisów prawa bankowego (art. 15, ust. 1h pkt 1 Pdop6), natomiast w zakładach ubezpieczenio-wych kosztem jest rezerwa techniczno-ubezpieczeniowa (art. 15, ust. 1b Pdop).
Regulacje te dotyczą jednak rozliczenia dochodu do opodatkowania, niezależnie od tego, czy podmiot ten dokonuje transakcji na rynku kapitałowym.
Odmiennie potraktowane zostały fundusze inwestycyjne i emerytalne, które zostały podmiotowo wyłączone z opodatkowania podatkiem dochodowym (art.
6, ust. 1, pkt 10 oraz pkt 11 Pdop). Jest to istotne zróżnicowanie w opodatkowa-niu podmiotów na rynku kapitałowym. Inwestycje mogą być bowiem prowa-dzone również w innych formach organizacyjno-prawnych, które podlegając ogólnym zasadom opodatkowania dochodu, są niekonkurencyjne w płaszczyźnie podatkowej w stosunku do funduszy. Przy czym opodatkowaniu na zasadach ogólnych podlegają podmioty zarządzające funduszami zarówno inwestycyjny-mi (Towarzystwa Funduszy Inwestycyjnych), jak i emerytalnyinwestycyjny-mi (Towarzystwa Funduszy Emerytalnych).
Wymienione powyżej podmioty posiadają osobowość prawną i podlegają opodatkowaniu podatkiem dochodowym od osób prawnych (podatek CIT). In-westorami są również osoby fizyczne lub jednostki nieposiadające osobowości prawnej, które podlegają opodatkowaniu podatkiem dochodowym od osób fi-zycznych (podatek PIT7). Jego kalkulacja opiera się na tzw. metodzie źródeł, która określa przychód i koszty na poszczególnych źródłach dochodu, a nie łą-czy przychodu i kosztów globalnie, jak ma to miejsce w podatku CIT. Źródła zo-stały enumeratywnie zdefiniowane w treści art. 10 ustawy o PIT, gdzie m.in.
wyodrębniono osobne źródło „kapitały pieniężne i prawa majątkowe” (art. 10, ust. 1 pkt 7 Pdof). Zgodnie z art. 17, ust. 1 Ustawy o PIT, który wymienia przy-chody z kapitałów pieniężnych, zalicza się do nich m.in.:
− przychody z tytułu uczestnictwa w funduszach inwestycyjnych;
− należne przychody z realizacji praw wynikających z papierów wartościo-wych, o których mowa w ustawie o obrocie instrumentami finansowymi;
− przychody z odpłatnego zbycia pochodnych instrumentów finansowych oraz z realizacji praw z nich wynikających.
W zakresie opodatkowania osób fizycznych istnieje zatem wyodrębnienie źródła obejmującego przychody (dochody) z transakcji na rynku kapitałowym, co prowadzi w praktyce do wielu sporów podatników z organami podatkowymi.
Jako przykład wskazać można problem rozliczania opcji walutowych zawiera-nych przez przedsiębiorców rozliczających się w oparciu o Ustawę o PIT. Z
6 Ustawa z dnia 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych. Dz.U. 2011, nr 74, poz. 397 ze zm., dalej jako Pdop lub Ustawa o CIT.
7 Ustawa z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych. Dz.U. 2010, nr 51, poz. 307 ze zm., dalej jako Pdof lub Ustawa o PIT.
Biernacki Krzysztof 120
nej strony w świetle art. 30b, ust. 4 Ustawy o PIT rozliczenie transakcji obejmu-jących instrumenty rynku kapitałowego, jeżeli jest wykonywane w ramach dzia-łalności gospodarczej, podlega łącznemu opodatkowaniu z innymi przychodami ze źródła „pozarolnicza działalność gospodarcza” (art. 10, ust. 1, pkt 3 Pdof).
W praktyce jednak na podatniku ciąży obowiązek wykazania związku takich transakcji z prowadzoną działalnością. W odmiennym bowiem przypadku rozli-czenie następuje odrębnie. Praktyczną konsekwencją rozliczeń opcji walutowych było wyłączenie przez organy podatkowe straty poniesionej na transakcjach opcyjnych z dochodu do opodatkowania w ramach działalności gospodarczej.
W obszarze podatków dochodowych warto również zwrócić uwagę na szczególne regulacje w odniesieniu do konsumentów, które odnoszą się do dłu-goterminowego oszczędzania na emeryturę. Od stycznia 2012 roku wprowadzo-no wprowadzo-nową możliwość inwestycji w postaci Indywidualnego Konta Zabezpieczenia Emerytalnego (IKZE), które pozwala odliczyć od dochodu do opodatkowania określoną część zaoszczędzonych środków8. Rozwiązanie to stanowi alternatywę w stosunku do istniejącego już Indywidualnego Konta Emerytalnego, które mi-mo braku opodatkowania odsetek od zgromadzonych środków, nie stało się po-pularną formą oszczędzania na emeryturę.
W podatku od towarów i usług (VAT)9 nie wprowadzono szczególnych rozwiązań w odniesieniu do statusu podmiotowego uczestników rynku kapita-łowego. Szczególne rozwiązania dotyczą natomiast transakcji, które traktowane są jako świadczenie usług objęte zwolnieniem obligatoryjnym w tym podatku (art. 43, ust 1., pkt 12 oraz pkt 37-41 UoVat). Konsekwencją tego zwolnienia jest z jednej strony brak podatku przy sprzedaży takich usług (podatek należny), z drugiej podatnik, który je świadczy, nie ma możliwości odliczenia podatku na-liczonego, który zapłacił przy nabyciu towarów i usług związanych z prowadzo-ną przez siebie działalnością (art. 86, ust. 1 UoVat).
Zwolnienie szeroko rozumianych usług finansowych w podatku VAT sta-nowi istotny wyłom w ogólnej zasadzie powszechności opodatkowania i w uję-ciu międzynarodowym prowadzi do zaburzenia konkurencyjności świadczenia takich usług. Mając na względzie fakt, iż podatek VAT obowiązuje tylko w wy-branych krajach, z których największe to państwa członkowskie Unii Europej-skiej, Australia, Kanada, Hongkong oraz Izrael, wymiana usług finansowych z krajami niestosującymi rozliczenia podatków obrotowych w oparciu o model właściwy dla podatku VAT prowadzi do wyższych kosztów ich świadczenia przez instytucje finansowe z krajów objętych tym podatkiem. W praktyce do-prowadziło to do modyfikacji i wdrożenia szczególnych rozwiązań przy
8 Ustawa z dnia 25 marca 2011 r. o zmianie niektórych ustaw związanych z funkcjonowaniem systemu ubezpieczeń społecznych. Dz.U. nr 75, poz. 398.
9 Ustawa z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług. Dz.U. nr 54, poz. 535 ze zm., dalej jako UoVAT.
Opodatkowanie rynku kapitałowego w Polsce w świetle nowych… 121
kowaniu usług finansowych podatkiem VAT w takich krajach jak Kanada, Izrael, Australia. W Unii Europejskiej trwające od ponad dwudziestu lat prace zespołu powołanego przy Komisji Europejskiej skutkowały obecnie wyłącznie przygo-towaniem propozycji doprecyzowania istniejących definicji legalnych, bez zmiany istotnych zasad i metod opodatkowania przy świadczeniu usług finan-sowych.
Istniejąca struktura opodatkowania rynku kapitałowego w Polsce oparta jest na wielu odstępstwach od ogólnych zasad opodatkowania podmiotów gospodar-czych. Z jednej strony uzasadnione jest to specyfiką prowadzonej przez niektóre podmioty działalności gospodarczej (banki, zakłady ubezpieczeniowe), z drugiej prowadzi do preferencyjnego opodatkowania wybranych podmiotów (fundusze inwestycyjne) lub określonych transakcji (świadczenie usług finansowych w po-datku VAT). Kolejne propozycje wprowadzenia nowego popo-datku w obszarze rynku kapitałowego będą zatem wyłącznie pogłębiać istniejące odrębności w opodatkowaniu tego sektora gospodarki.