Utrzymujący się od 2007 roku kryzys finansowy zmienił perspektywy oce-ny wzrostu w gospodarce światowej, osłabiając go znacznie w krajach rozwinię-tych, na korzyść gospodarek wschodzących i rozwijających się8. Kapitał odpłynął częściowo z krajów rozwiniętych, zarówno w formie inwestycji bezpośrednich,
8 Dostosowania makroekonomiczne i mikroekonomiczne w krajach na średnim poziomie rozwoju po kryzysach finansowych. Red. A. Wojtyna. PWE, Warszawa 2009, s. 45-72.
Rynki wschodzące jako ważne miejsce przepływów bezpośrednich… 63
jak i portfelowych, napływając szerszym strumieniem do krajów wschodzących, w tym głównie azjatyckich9.
Według UNCTAD wartość napływu BIZ w gospodarce światowej spadła z 1,971 bln USD w 2007 roku do 1,744 bln USD w 2008 roku, 1,185 bln USD w 2009 roku oraz wzrosła do 1,244 bln USD w 2010 roku10. Od 2005 roku zmienia się wyraźnie struktura napływu BIZ, maleje udział krajów rozwiniętych, a zwiększa krajów wschodzących i rozwijających się. Rok 2010 był przeło-mowy, kraje rozwinięte utraciły swój większościowy udział w imporcie BIZ jako kraje goszczące. Wartość napływu BIZ do tych krajów wyniosła wówczas 601 906 mld USD (48%), przy 573 568 mld USD (46%) napływu do krajów rozwijających się oraz 68 197 mld USD (6%) do krajów transformacji gospodar-czej. Dalsze prognozy instytucji międzynarodowych nie są obiecujące dla kra-jów rozwiniętych.
Według wyliczeń UNCTAD, przy wykorzystaniu ekonometrycznego mode-lu regresji i uwzględnieniu w badaniu panelowym 93 krajów uczestniczących w ponad 90% światowych przepływów BIZ dla okresu 1995-2010 wynika, że w 2013 roku udział BIZ w krajach rozwiniętych wyniesie 55%, przy 45% w kra-jach rozwijających się i transformacji gospodarczej (tabela 2).
Tabela 2 Wartość przepływów BIZ w latach 2005-2010 oraz prognoza dla lat 2011-2013 uwzględniająca
wyniki modelu ekonometrycznego UNCTAD, według regionów (w mld USD)
Wyszczegól-nienie
Średnio Prognoza
2005-2007 2008-2010 2009 2010 2011 2012 2013
Globalne
Źródło: UNCTAD: World Investment Report 2011. Switzerland 2011, s. 17.
9 A. Kosztowniak: Bezpośrednie inwestycje a wzrost gospodarczy w świecie. W: Koniunktura go-spodarcza a reakcje podmiotów gospodarujących. Red. J. Czech-Rogosz. Prace Naukowe Aka-demii Ekonomicznej w Katowicach, Katowice 2009, s. 143-158.
10 UNCTAD: World Investment Report 2011. Switzerland 2011, s. 2.
Aneta Kosztowniak 64
Alokacja BIZ przez koncerny transnarodowe (KTN) zarówno z krajów rozwiniętych, jak i rozwijających się uległa istotnej zmianie po wybuchu kry-zysu finansowego w 2007 roku. KTN z krajów rozwiniętych zwiększyły na-pływ BIZ z 26% do 45% w krajach rozwijających się. Podobnie KTN z krajów rozwijających się ograniczyły napływ BIZ do krajów rozwiniętych z 38%
do 30%, na rzecz zwiększenia napływu na rynki krajów rozwijających się z 58% do 63% poprzez reinwestycje, jak i wybór innych krajów w swojej gru-pie (rys. 1).
Rys. 1. Zmiany dystrybucji BIZ przez koncerny transnarodowe z krajów rozwiniętych i rozwijają-cych się w 2007 roku i 2010 roku (w %)
Źródło: UNCTAD: World Investment Report 2011. Switzerland 2011, rys. 1.8, s. 8.
Po rekordowo wysokim napływie BIZ do krajów wschodzących i rozwija-jących się w 2007 roku (715,1 mld USD), jego obniżeniu do 245,6 mld USD w 2008 roku, już od 2009 roku nastąpił powrót tendencji wzrostowej. Wyraźny wzrost napływu BIZ miał miejsce w azjatyckich krajach rozwijających się z 102,9 mld USD w 2009 roku do 159,3 mld USD w 2010 roku, przy prognozie około 170 mld USD dla lat 2011-12. Z podobną sytuacją mamy do czynienia w krajach Ameryki Łacińskiej i Karaibów, gdzie wartość BIZ rosła z 68,8 mld USD do 73,2 mld USD, przy prognozie napływu do 140 mld USD w 2012 roku (tabela 3).
(a) KTN z krajów rozwiniętych (b) KTN z krajów rozwijających się
Kraje rozwinięte Kraje rozwijające się
Kraje transformacji gospodarczej
Rynki wschodzące jako ważne miejsce przepływów bezpośrednich… 65
Tabela 3 Napływ prywatnych bezpośrednich inwestycji zagranicznych netto do krajów wschodzących
i rozwijających się, z uwzględnieniem podziału regionalnego w latach 2007-2012 (w mld USD)
Źródło: IMF: World Economic Outlook, Slowing Growth, Rising Risks. September 2011, Statistical Appendix, tab. A13, s. 202.
Według raportu MIGA WIPR Report 2011 60% BIZ, które napłynęły do krajów rozwijających się w 2010 roku, zostało zlokalizowanych w krajach BRIC (Brazylia, Rosja, Indie oraz Chiny), a 15% napłynęło do krajów średniego do-chodu, to jest Chile, Kolumbii, Indonezji, Kazachstanu, Malezji, Meksyku, Peru, Turcji oraz Wietnamu. Ponadto doszło do wzrostu znaczenia tych krajów w „eksporcie BIZ” na nowe rynki. W 2005 roku kraje rozwijające się realizowa-ły zaledwie 6% światowego eksportu BIZ wobec 19% w 2011 roku. Wartość eksportu BIZ z tych krajów osiągnęła w 2011 roku poziom 238 mld USD, z cze-go kraje BRIC zainwestowały 172 mld USD (72%), a same Chiny 85 mld USD (36%) i Rosja 63 mld USD (26%). Za przykładem krajów BRIC poszły pozosta-łe kraje wschodzące, które już w 2010 roku wyraźnie zwiększyły swoje BIZ, to jest: Malezja (15 mld USD), Meksyk (14 mld USD) czy Chile (9 mld USD).
Według badań Granta Thortona wzrost aktywności eksportowej BIZ przez te kraje wynikał z chęci: wejścia na nowe rynki, dostępu do zasobów, technologii oraz osiągnięcia korzyści skali11.
Wzrost aktywności krajów wschodzących, zarówno jako importera, jak i eksportera BIZ wyraźnie potwierdzają skumulowane wartości napływu i od-pływu tych inwestycji do/z azjatyckich i amerykańskich krajów wschodzących (rys. 2).
11 MIGA: World Investment and Political Risk 2011. Washington D.C. 2011, s. 14-16.
Wyszczególnienie 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Kraje wschodzące i rozwijające się 715,1 245,6 267,4 482,3 574,7 610,9 Europa Centralna i Wschodnia 74,8 66,4 29,3 21,5 31,3 40,2 Wspólnota Niepodległych Państw 28,3 50,6 16,7 7,6 29,6 30,5 Azjatyckie kraje rozwijające się 175,4 161,8 102,9 159,3 169,6 169,4 Ameryka Łacińska i Karaiby 91,3 98,0 68,8 73,2 128,8 139,9 Środkowy Wschód i Północna
Afryka 48,9 58,1 64,1 43,2 36,4 43,8
Afryka Subsaharyjska 22,8 32,1 28,9 19,9 33,6 38,1
Aneta Kosztowniak 66
Rys. 2. Wartość skumulowana napływu i odpływu BIZ w krajach wschodzących Azji i Ameryki w latach 1990-2010 (w mld USD)1)
1) Kraje wschodzące Azji: Tajwan, Korea Płd., Malezja, Singapur oraz Tajlandia. Kraje wschodzą-ce Ameryki: Argentyna, Brazylia, Chile, Meksyk oraz Peru.
Źródło: UNCTAD: UNCTADstat, tab. Inward and outward foreign direct investment stock, annual, 1990-2010, http://unctadstat.unctad.org/TableViewer/tableView.aspx, dostęp: 10.01.2012.
W 2010 roku skumulowana wartość napływu (importu) BIZ do krajów wschodzących Azji wyniosła 889 802 mld USD, przy odpływie (eksporcie) 762 434 mld USD. Sytuacja ta świadczy, że kraje te są atrakcyjne dla inwestycji zagranicznych jako kraj goszczący, ale same również są aktywnym inwestorem na zagranicznych rynkach. W krajach wschodzących Ameryki wartość skumu-lowanego napływu BIZ wyniosła 1 067 900 mld USD, przy odpływie wynoszą-cym 330 099 mld USD. W tej grupie wyniki te świadczą, że kraje te, to znaczy Argentyna, Brazylia, Chile, Meksyk czy Peru są atrakcyjnym miejscem lokalicji BIZ, ale same nie są wystarczająco silne, aby podejmować ekspansję na za-graniczne rynki w takiej skali, jak azjatyckie kraje wschodzące.