Poezja stosowana na zajęciach, by prowokować uczących się do dialogu

Jak zaznaczyłam w rozdziale 5.3.2.1, poezja, dzięki temu że za materię twórczą służyjej język „wybijany ze swoich pierwotnych znaczeń”, a także dlatego, że podejmuje ryzyko zabawy nim, stwarza uczącemu się szansę, by wsłuchiwał się w jej głos, a potem nawiązywałz nią dialog (zob. opinie na ten temat Maley’a oraz Gadameraw 5.3.2.1). Uważam więc, że poezja powinna być często wykorzystywa­

na podczas zajęćjęzykowych. Należę dozwolenników podejścia, jakie reprezentują między innymi: Cudak, Bortnowski,Kramsch, Lazar, Maley220. Stwarza ona ponad­

164 6. Teksty literackie na zajęciach języka polskiego jako obcego, ze szczególnym...

to wyjątkową szansę uczącym się, by wyzwalali wyobraźnię, na co zwracali rów­ nież uwagęcharakteryzując istotę zajęć dydaktycznych m.in. McRae i Bortnowski (zob. 5.3.2.1).

Przedstawięautorskie propozycje, jakie działania dydaktyczne możne podejmo­ wać nauczyciel, by prowokować uczących się do „zabawy z tekstem poetyckim”.

Pokażęrównież, jak poezja możebyć wykorzystana,by wyzwalać wyobraźnię oraz prowokować, bypo stronieuczącego się powstawał dyskurs.

Propozycja I

Kartka z pamiętnika, rok 1943

Podczas spotkań z tekstamiliterackimi, których celem jest rozwijanie sprawności czytaniakrytycznego oraz kompetencji komunikacyjnej i literackiej, można wyko­

rzystywać wiersze Miłosza. Uczący się języka polskiego jakoobcegosą zawszeżywo zainteresowanitwórczością noblisty, a tostanowi dodatkową siłę motywująca221.

221 Wśród innych wierszy, jakie wykorzystane zostały w cyklu zajęć, znalazły się m.in. wybrane po­

zycje z tomu Świat: poema naiwne oraz utwory z ostatnich lat życia poety zamieszczone w tomie To z 2004 roku.

222 Pomysł zaczerpnięty został z artykułu S. Bortnowskiego, który w podobny sposób pracował z wier­

szem Z. Herberta - zob. rozdz. 5.4, w którym opisuję strategie pracy z tekstem literackim.

Campodi Fiori Miłosza warto wykorzystać, gdyrealizujemytemat samotności w cierpieniu i omawiamy problem Holocaustu. Celem kształcenia jest rozwijanie konkretnych sprawności - czytania oraz pisania.Jako ćwiczenia ogniskujące uczący może zaproponować rozmowę na temat literackich lub filmowych świadectw za­ głady,jakie znają studenci. By nawiązać i przygotować do lektury, można wspo­

mnieć o filmie Pianista Roman Polańskiego, postaci Ireny Sendlerowej, książce Romy Ligockiej Dziewczynkaw czerwonympłaszczyku orazpokazać stosowne fo­

tografie. Po krótkiej sterowanej dyskusji, uczący się czytajątekst i wykonują ćwi­ czenia sprawdzające globalne i szczegółowe rozumienieoraz wykonują ćwiczenia leksykalne, które pomagająoswoić trudne słownictwo. Następnie, gdy nauczyciel jest pewien, że wierszzostał zrozumiany,podaję polecenie, by studencispróbowali opowiedzieć historię przedstawioną w wierszu z punktu widzenia przekupnia...222.

Prośba wydaje się wpierwszejchwili szokująca, ale może pomócstudentomprzeżyć wiersz i zrozumieć zawartyw nim ładunek emocjonalny...

Oto efekt pracy na trudny temat i zniełatwym tekstem.Najwięcej inwencji pod­

czas zajęć wykazał Stefan Staśko, więcjego „tekst o tekście” zamieszczam jako rezultat wspólnych wysiłków i poszukiwań:

Stoję na Campo di Fiori. Dzień jest gorący, słońce aż parzy. Wszędzie pełno ludzi, dobrze się bawią. Mój towar dobrze się sprzedaje, jak to latem w Rzymie. Na środku placu zbudowali stos, ponoć mają palić pewnego Bruna, który miał jakiś spór z Kościołem? Mógł się nawet uratować, ale nie zmienił zdania czy coś? Więc ma zginąć. Tak, już jest... O, prowadzą go.

Podpalają stos. Przez chwilę Campo ucichło (...). Teraz znów plac zaczyna powracać do ży­

cia. Wszystko jak zawsze. Ciało Bruna się dopala, rozmowy, ludzie się cieszą. Do mnie pod­

chodzą kolejni klienci po owoce - dobre świeże, bierzcie! Życie toczy się, jak zwykle”.

(Stefan Staśko, Holandia)

6.2. Praca z wybranymi tekstami literackimi w ujęciu dyskursywnym oraz podejściu... 165

Propozycja II

Co widziałeś przez okno kawiarni?

Okazjądo pracy z pięknym tekstem poetyckim, a jednocześnie piosenką au­

torstwa mistrzów słowa - J. Przybory i J. Wasowskiego, może stać sięposzukiwa­

nie pomysłu, jak kształcić umiejętność opisu oraz prowokować uczącego się, by oryginalny tekst stał się inspiracjądo postawy dyskursywnej. Cafe Sułtan z płyty GrzegorzaTumauapod tym samym tytułem, w moim przekonaniu, może okazać się dobrym bodźcem223.

223 Dydaktycy chętnie pracują z tekstami piosenek Kabaretu Starszych Panów. Należy do nich między innymi K. Wróblewski (2004), który omówił fenomen zjawiska Kabaretu, scharakteryzował specy­

fikę języka, jakim posługiwali się artyści oraz zaprezentował własne pomysły zajęć z wykorzysta­

niem ich tekstów. Zaliczam się także do grona miłośników twórczości J. Przybory i J. Wasowskiego, dlatego teksty z repertuaru Kabaretu Starszych Panów często są pretekstem podejmowanych przeze mnie działań dydaktycznych.

224 W przypadku moich zajęć przeprowadzonych w roku 2008, zanim studenci przeszli do praktycz­

nych ćwiczeń w pisaniu „tekstu o tekście”, przeczytali uwagi teoretyczne na temat dobrze skon­

struowanego opisu, opracowane na potrzeby zajęć na podstawie książki Jak pisać? M. Kuziaka i S. Rzepczyńskiego. Zapoznali się m.in. z uwagami autorów o tym, że możemy stosować opis szczegółowy (inwentaryzacyjny) oraz poetycki, oddający wrażenie opisywanego miejsca lub krajo­

brazu (zob. Kuziak, Rzepczyński 2002: 17-18).

225 Bardzo pomocny jest pomysł ćwiczeń z książki wspomnianych autorów - prezentacja krajobrazu dwóch stawów: z Pana Tadeusza A. Mickiewicza oraz z przewodnika turystycznego (zob. Kuziak, Rzepczyński 2002: 16-17).

Przedstawięzatem pomysły,jak tekst piosenki poetyckiejmoże służyć jako pre­

tekst dotego, byuczyćopisu, a równocześniewyzwalać samodzielność i kreatyw­

ność224.

Ćwiczeniami przygotowującymi do odbioru są fragmenty opisów dwóch tych samychmiejsc,zrobione nadwaróżne sposoby - opis krajobrazu zaczerpniętyz en­

cyklopedii lub przewodnika oraz ten sam krajobraz „namalowany” przez poetę225.

Dobrym punktem wyjścia jest rozmowa na temat miejsc, w których studenci czują się dobrze i prośba,by je wzajemnie ustnieopisali. Kolejnym etapem jestsłuchanie piosenki. Następnie zaś, zanim uczący się zaczną tworzyć „tekst o tekście”, wyko­ nują ćwiczenia na rozumienie tekstu ze słuchu (ćwiczenia odkrywania łączliwości podanych fragmentów). Kolejnym etapem są ćwiczenia sprawdzające rozumienie globalneoraz rozwijające słownictwo - wielokrotnego wyboru, dopasowywanie de­ finicji, parafraza. Wszystkie są niezbędne, by tekst został w pełni zrozumiany. Po seriićwiczeń studenci otrzymują polecenie: „Proszę sobiewyobrazić, że idzie Pani/

/Pan wzimowy wieczór jedną z ulic mroźnego miasta i nagle spotyka w uroczym zaułku małą kawiarenkę «Sułtan». Blask z wnętrza lokalu robi naPani/Panu takie wrażenie, że spontanicznie przytula nos do oszronionej szyby, żeby zobaczyć, jak jest w środku. Proszę opisać,co Pani/Pan widzi?”

Zaprezentuję niektórez tekstów, jakie powstały pod wpływem oryginału, co po­

kazuje, że wykorzystany umiejętnie tekst poetycki może służyćjako bodziec wy­

zwalający wyobraźnię.

166 6. Teksty literackie na zajęciach języka polskiego jako obcego, ze szczególnym...

1.

Zimno mi. Podobno jest mróz - okna kawiarni zaparowały. Ręką przecieram szkło i patrzę przez okno. W środku jest czarująca atmosfera - widać ciastka, szklanki piwa i pełne popiel­

niczki. Dym jest jak gęsta mgła. Filiżanki gorącej czekolady wpadly mi w oczy. Teraz pragnę czegoś słodkiego i gorącego, najlepiej z bitą śmietaną... Ciasto lub czekolada?

Wewnątrz jest przytulnie mimo dymu, słychać dobrą muzykę i prawie czuję zapach ciast, czekolady i kawy. Dużo ludzi. Wszyscy siedzą przy stolikach, na ławkach albo na krzesłach.

Wszystko jest drewniane i wygląda tak ciepło! Wchodzę? Tak, wchodzę! Ale nie, jeszcze przez chwilkę chcę popatrzeć, żeby czuć więcej satysfakcji, gdy na stole będę miał już swoją czekoladę na gorąco. Nie mogę wytrzymać, wchodzę!

(Marco Cifoletti, Wiochy)

2.

Spacerując w mroźny wieczór przy księżycu po Saskiej Kępie, zatrzymałam się przy ka­

wiarence «Sułtan» Chuchnęłam na szybę i przetarłam ja rękawiczką, żeby móc zajrzeć do środka. Mimo że okno było zamknięte, doleciała do mnie spokojna muzyka. Czułam zapach dobrej kawy i świeżo upieczonych ciastek. Ściany kawiarni były pomalowane na brzoskwi- niowo-różowy kolor i wisiały na nich stare zdjęcia, pokazujące dawną twarz Warszawy. Przy stole, pod oknem siedziała zakochana para. Już nie najmłodszy, ale bardzo sympatyczny pan zapewne przyniósł żółta różę i dał ją swojej elegancko ubranej przyjaciółce. Róża teraz leżała na środku drewnianego stołu pomiędzy porcelanowymi talerzykami z jeszcze niedojedzony- mi szarlotkami i niebieskimi filiżankami z gorącą kawą. Wnętrze oświetlały tylko świece, a romantyczną atmosferę stwarzał grający na fortepianie młody artysta.

(Kamila Ondicova, Słowacja)

3.

Za zaparowanymi oknami «Sułtana» znalazłam kameralną scenę. Z zewnątrz słychać było tylko stukające szklanki. Te dźwięki razem ze śmiechami i rozmową napełniały kawiarenkę życiem. Wewnątrz lokal był oświetlony tylko świeczkami, które pokazywały uśmiechnięte, a niektóre poważne twarze. Przy jednym stoliku siedziała para, a na stoliku stała piękna, żółta róża. Ta jedna róża zmieniła atmosferę całej kawiarenki - stała się romantyczna. Gdy wysoki kelner podszedł do pary, uśmiechnął się na widok róży.

(Katarzyna Zerebiec, USA) Jakwidać, tekst poetycki może być równie inspirujący, jakprozatorski. Wszystko zależy od tego, co uczący zamierzaosiągnąć,kogochce kształcić przy pomocy poe­ zji, oraz dojakiego modelu pragnie doprowadzić uczącychsię.

W przypadku opisanychzajęć, oprócz kształcenia kompetencji leksykalnej i ko­

munikacyjnej, u niektórych studentów (Marco Cifoletti iKamila Ondicova)pojawił się jeszcze jeden element/model - kształcenie oraztrening kreatywności, o którym wspominała, wymieniając sześć możliwych modeli czytelniczych, Spiro (1991;

por. 3.2). Postępowanie, które wyzwala kreatywność, jest uzasadnione zwłaszcza w przypadku, gdy studencijuż posiadająniezbędny potencjał i chętnie podejmują zaproszeniedodalszego rozwojutwórczejwyobraźni.