Tekst glottodydaktyczny, dydaktyczny, oryginalny i autentyczny - próba definicji

Pora zatem przedstawić pojęcie tekstu glottodydaktycznego oraz zastanowić się, czym jest i jakiecechyposiada. Zagadnieniate można uporządkować powołując się na opinię Aleksandra Kozłowskiego(1991)oraz Sambora Gruczy(2004).

Kozłowski podał precyzyjną definicję tekstu glottodydaktycznego. Na wstępie przedstawiłjednak lingwistyczne definicje tekstu. Jak zauważył, w podejściu ko­

munikacyjnym stał się on dominującą formą komunikatu, zaczętogo traktowaćjak dokument autentycznyi stosować wobec niego pojęcia z zakresu lingwistyki tekstu, zwanejrównież tekstologią.

Według tekstologii tekst jest równocześnie przedmiotem, jak i rezultatem ko­

munikacji, a więc jest podstawową jednostką komunikacji, która może przebiegać zarówno w formie pisemnej, jak i ustnej. Tekstologią nazywa go „prymamym zna­

kiem językowym”,awięc zestawem logicznychpodwzględemsemantycznym, za­

1.2. Pojęcie dyskursu oraz tekstu 37

mierzonych i uporządkowanych reguł gramatycznych. Badacz przytoczyłdefinicję Aleksandra Szulca z Podręcznego słownika językoznawstwa stosowanego, który określił tekstnastępująco: „pisanalub mówionajednostkajęzykowa, składająca się z następujących po sobie zdań, stanowiących treściowo i formalnie określoną ca­ łość”49. Wuzupełnieniu podanej definicji Kozłowskiprzedstawiłpodstawowewłaś­ ciwości tekstu jakocząstki komunikacyjnej, na które zwracaliuwagę także inni ba­ dacze. Sąto koherencja, kompleksowość i stosunkowe zamknięcie. Tekst cechuje więc spójność semantyczna i językowa, kompleksowość tematyczna i zamknięcie w zakresieokreślonych zmiennych. Uwagi Kozłowskiego odsyłają do przytoczo­

nych wcześniej definicji tekstu (zob. rozdział 1.2.2).

49 Por. Kozłowski 1991: 7-8, cyt. za: Szulc 1984: 238.

Jak zastrzegł autor, podane definicje nie wyczerpują jednak zagadnienia, gdyż nie uwzględniają elementu najistotniejszego dla procesu komunikacji: nadaw­

cy komunikatu i jego odbiorcy, lubinaczej twórcytekstu oraz osoby,która goodbiera. Wymieniłwięc dwie ważnecechy tekstu, o których pisaliteż Dressler i de Beaugrande - intencja nadawcy oraz oczekiwania odbiorcy (zob.rozdział 1.2.2).

Z punktu widzeniarozważań zawartych wniniejszej publikacji ważna jest także definicja tekstu glottodydaktycznego zamieszczona w pracy Kozłowskiego, która zawieranastępujące uwagi:

Tekst jest to wyrażona pisemnie lub ustnie jednostka komunikacyjna, tworząca komplek­

sową i koherentną pod względem językowym, treściowym i formalnym całość, składająca się z następujących po sobie, powiązanych logicznie i gramatycznie słów. Może ona mieć postać wypowiedzi w formie monologu lub dialogu, realizowanej graficznie i fonicznie i po­

winna dostarczać uczącym się wiadomości z zakresu leksyki, gramatyki i realioznawstwa danego języka i narodu, a także posiadać (...) określony potencjał interlokucyjny, konieczny do tworzenia innych wypowiedzi werbalnych, będących jakościowo nowymi tekstami. Tekst glottodydaktyczny powinien umożliwiać rozwój wszystkich czterech sprawności językowych (Kozłowski 1991: 11).

W przytoczonej definicji szczególnie istotne są dwa elementy - potencjał in­

terlokucyjny oraz uwaga, że tekstglottodydaktyczny powinien umożliwiać rozwój wszystkich czterech sprawnościjęzykowych. Takie ujęcie jest istotnedlarozważań glottodydaktycznych. Zakłada bowiem, że tekst zawiera potencjał dyskursywny, dzięki któremu nauczający możekształcić określone kompetencje.Celem uczącego powinno być zatem sterowanie procesemczytania tekstu w taki sposób, by student, rozwijając sprawności językowe, wchodził znim w dialog przyużyciu wybranego, najlepszego dla danego przypadku, własnego „oka kamery”, oraz żeby, podejmując gręz tekstem, negocjowałznaczeniaz nadawcą.

Warto porównać definicję Kozłowskiego z zamieszczonym w ESOKJ (2003) objaśnieniem terminu „tekst”:

Tekst to każdy dyskurs (ustny lub pisemny), odnoszący się do danej sfery życia, który podczas wykonywania zadania komunikacyjnego staje się przyczynkiem do działania językowego, stanowiąc jego wsparcie lub cel, a więc funkcjonując jako element procesu realizacji lub jako produkt końcowy tego działania. (ESOKJ 2003: 21).

38 1. Proces czytania w ujęciu nowoczesnym. Podstawowe definicje...

Możnadostrzec podobieństwo między przytoczonymi definicjami.Obie bowiem podkreślają możliwości rozwoju kompetencji językowych. ESOKJ traktuje tekst jako elementw procesie realizacji określonych działań językowych.Tekst w takim ujęciu jest ogniwem włańcuchu zadańwypełnianych przez uczącego się, byosią­

gnąć określony cel- zrealizować zadanie główne. Każde działanie ma umożliwić rozwój kompetencji komunikacyjnej. Tekstw podejściu zadaniowym jest materia­ łem ułatwiającym osiągnięcie określonego rezultatu. D. Amborska-Głowacka(2005) nazwała tekst dydaktyczny jednostkąw dialogu edukacyjnym (por. rozdział 1.1.1)50, coodpowiada pojęciuzadania cząstkowego w opisywanymprzezESOKJ podejściu zadaniowym oraz jest zbieżne z ujęciem Kozłowskiego, który zwrócił uwagę na potencjałtekstu, który winien być wykorzystany w procesie rozwoju określonych sprawności51.

511 Warto zwrócić uwagę w tym miejscu na publikację B. Chrząstowskiej (2009), która wprawdzie pisała o czytaniu i interpretacji literatury na zajęciach z rodzimymi użytkownikami języka, lecz z uwagi na podobieństwa obu procesów warto przywołać jej opinię. Badaczka zwracała uwagę, że tekst literacki w trakcie zajęć szkolnych istnieje w specyficznej sytuacji dydaktycznej i w pewnej

„podwójności". Owa podwójność to m.in. funkcjonowanie w stosunku do ucznia/odbiorcy dwóch nadawców - autora i nauczyciela oraz tzw. podwójności komunikatu. Z jednej strony chodzi bowiem o komunikat literacki, z drugiej zaś o komunikat dydaktyczny ze strony nauczyciela. Zob. Chrzą- stowska 2009: 773-777.

51 Na temat podejścia zadaniowego, zadania głównego, cząstkowego oraz działań językowych zob.

więcej w rozdz. 5.5.

52 Na temat adaptacji oraz możliwych rodzajów tekstów - sekundamych, adaptowanych i prymamych piszę szczegółowo w rozdz. 5.3.

Warto wyjaśnić także pojęcia tekstu dydaktycznego oraz tekstu autentycznego oraz oryginalnego, aby określić, wobszarze którego z nichmoże być umieszczony tekst literacki wykorzystywany podczaszajęć językowych. S.Grucza (2004) w pub­ likacji dotyczącej tekstów specjalistycznych określił,co rozumie pod pojęciemtekst autentyczny, tekst oryginalny oraz tekst dydaktyczny. Według badacza pojęciatek­ stu autentycznego oraz tekstu oryginalnego często stosowane były synonimicznie, zaś według niegonie są one tożsame. Tekst autentyczny jest bowiem adekwatny do konkretnej sytuacji komunikacyjnej, wktórej został sformułowany, natomiast tekst oryginalny to tekst, którynie został poddany żadnym - ani językowym, ani formal­ nym - zmianom (format tekstu, usunięciezdjęćitp.). W związku ztym nie każdy tekst oryginalny musi być tekstem autentycznym i nie każdy tekst autentyczny musi być tekstem oryginalnym. Jeśli zaś myśli- my o tekstach dydaktycznych, sątozarówno teksty, które zostały stworzone prymar-nie z myślą, by wykorzystać jewprocesie nauczania/uczenia się, jak też takie teksty, które dotychpotrzebzostały przejęte, zaadaptowane(Grucza 2004: 413)52.

Teksty literackie wykorzystywane podczas zajęć językowych to,w mojej opinii, teksty dydaktyczne, a właściwie glottodydaktyczne, na których dokonana została ingerencja w postaci adaptacji- sensu largo lub sensu stricto, lub teżzmianyfor­

malne, októrych wspominał Grucza.Jakwspomniałam we Wstępie,w pracy stosuję wymienniepojęcia: tekst literacki, tekst, literaturalub też wyimek.

2.

NOWOCZESNE TEORIE LITERATURY XX WIEKU