Przedmiot i cele badań

Zasadniczym elementem projektowania procesu badawczego jest zdefiniowanie przedmiotu oraz celu badań, czyli określenie specyfiki i kierunku dokonywanych wyborów i podejmowanych działań w procesie badawczym. S. Nowak przedmiotem badawczym określa „interesującą badacza dziedzinę zjawisk społecznych”372.

Przedmiot podjętych przeze mnie badań empirycznych jest złożony i obejmuje

europejski wymiar edukacji realizowany przez studentów wybranych krajów UE, uczestniczących w Programie „Uczenie się przez całe życie” Erasmus.

Posługując się pojęciem ‘europejski wymiar edukacji’ w swoich badaniach rozumiałam go w sposób zdefiniowany i zaprezentowany w rozdziale I i II Natomiast używany termin ‘studenci uczestniczący w Programie „Uczenie się przez całe życie” Erasmus” został doprecyzowany w podrozdziale 4.6. „Dobór i charakterystyka próby badanej”.

Za E. Babbie³⁷³ przyjęłam trzy cele badań: eksploracyjne, opisowe i wyjaśniające. Cel eksploracyjny polega na tym, żeby „(...) oswoić badacza z jakąś tematyką. Takie podejście zdarza się najczęściej, gdy badacz wchodzi w nową dla siebie dziedzinę zainteresowań lub gdy przedmiot badań sam w sobie jest stosunkowo nowy”³⁷⁴. Badania przeprowadzone w pracy doktorskiej mają charakter eksploracyjny na gruncie pedagogiki, ponieważ dotyczą stosunkowo nowego zjawiska, szczególnie w Polsce i na Litwie, jakim jest mobilność edukacyjna studentów w programie „Uczenie się przez całe życie” Erasmus oraz realizacja założeń europejskiego wymiaru edukacji. Jest to też czas, pojawienia się w obu krajach myślenia, w którym rozważane kwestie dotyczące edukacji, i nie tylko, wymykają się z jedynej perspektywy narodowej, zyskując pierwsze szersze odniesienia do europejskości i do uczestnictwa w demokratycznej przestrzeni ducha europejskości. Ponadto, pojęcie ‘europejskiego wymiaru edukacji’, jako kategoria poznawcza do tej pory nie zostało w wyczerpującym stopniu zdefiniowane w polskojęzycznej literaturze przedmiotu, dlatego w analizach dotyczących terminu często korzystałam ze źródeł zagranicznych. Dodatkowym argumentem, świadczącym o eksploracyjnym charakterze badań, jest fakt nieustannych zmian w polityce edukacyjnej Unii Europejskiej, co obliguje badacza do permanentnego aktualizowania stanu wiedzy dotyczącego strategii

372 S. Nowak, Metodologia badań społecznych, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2008, s. 30.

373 E. Babbie, Badania społeczne w praktyce, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2007, s. 110- -113.

156 edukacyjnych obowiązujących w Unii Europejskiej. Powyższe przesłanki wskazują na fakt, że zdefiniowany przedmiot badań w pracy dotyczy zjawiska stosunkowo nowego, pobieżnie zdefiniowanego w polskiej literaturze przedmiotu, oraz zjawiska dynamicznego, ulegającego ciągłym zmianom.

Cele eksploracyjne:

1) Wyodrębnienie i charakterystyka wybranych elementów konstytuujących pojęcie ‘europejski wymiar edukacji’.

2) Ukazanie specyfiki zmian w polityce edukacyjnej Unii Europejskiej ze szczególnym uwzględnieniem europejskiego wymiaru edukacji w obszarze sektora szkolnictwa wyższego.

Kolejnym, celem badań społecznych może być opis jakiegoś stanu, sytuacji wydarzenia lub zjawiska. W dysertacji przyjmuję, dwa podstawowe obszary do opisu i diagnozowania. Pierwszy, będzie dotyczył uporządkowania materiału teoretycznego związanego ze sposobem definiowania, rozumienia i ujmowania kategorii ‘europejski wymiar edukacji’ zarówno w przestrzeni nauk społecznych, głównie pedagogiki i nauk humanistycznych, jak również na płaszczyźnie prawno-politycznej. Drugi, będzie oscylował wokół deskrypcji prowadzonej przez ówcześnie Wspólnotę Europejską, a obecnie Unię Europejską i Radę Europy, polityki edukacyjnej wobec szkolnictwa wyższego, ze szczególnym wyodrębnieniem opisu Programu Erasmus, jako przykładu europejskiego programu współpracy wobec szkolnictwa wyższego. Na opis ten m.in. będzie się składać: wypunktowanie celów i wskazanie sposobów realizacji Programu, krótki rys historyczny oraz opis specyfiki programu Erasmus.

Cele opisowe:

1) Wzbogacenie wiedzy teoretycznej o usystematyzowany opis i charakterystykę zagadnienia europejski wymiar edukacji w ujęciu eksploracyjnym i prawno- -politycznym.

2) Wzbogacenie systemu teoretycznej wiedzy pedagogicznej związanej z diagnozą i opisem wybranych elementów budujących zagadnienie europejskiego wymiaru edukacji.

3) Opis polityki edukacyjnej Unii Europejskiej wobec sektora szkolnictwa wyższego. 4) Opis sposobów rozumienia i definiowania zagadnienia ‘europejski wymiar edukacji’

157 5) Opis metod uczenia się i nauczania o największej i najmniejszej skuteczności

w realizacji założeń europejskiego wymiaru edukacji przez badanych studentów. 6) Wzbogacenie wiedzy teoretycznej o opis sposobów i poziomu realizacji przez

mobilnych studentów wybranych krajów Unii Europejskiej, elementów europejskiego wymiaru edukacji.

Sam opis zazwyczaj nie jest wyczerpujący, dlatego posłużę się trzecim z podstawowych celów naukowych badań społecznych, a mianowicie wyjaśnieniem.

1) Wykazanie i wyjaśnienie różnic pomiędzy sposobami i stopniem realizacji poszczególnych elementów europejskiego wymiaru edukacji (wartościami europejskimi, poczuciem tożsamości europejskiej, poziomem wiedzy, postawami wobec Europy i integrującej się Europy oraz posiadanymi umiejętnościami), a narodowością badanych studentów.

2) Wyjaśnienie różnic w częstości deklarowania czy poziomie posiadania wartości europejskich czy umiejętności niezbędnych do życia w europejskim społeczeństwie informacyjnym przed uczestnictwem w programie Erasmus i po jego zrealizowaniu.

W badaniach pedagogicznych bardzo często wyodrębniane są również cele praktyczne³⁷⁵. W podjętych przeze mnie badaniach empirycznych, wyznaczyłam następujące cele praktyczne:

1) Sformułowanie na podstawie uzyskanych wyników badań, wniosków dla praktyki kształcenia w zakresie realizacji założeń europejskiego wymiaru edukacji.

2) Dostarczenie praktykom zaangażowanym w realizację działań edukacyjnych wskazań dotyczących najbardziej i najmniej efektywnych metod i technik uczenia się i nauczania w realizacji założeń europejskiego wymiaru edukacji. 3) Przedstawienie zaleceń i rekomendacji w zakresie rozwiązań politycznych

i systemowych związanych z realizacją założeń europejskiego wymiaru edukacji.

4) Promowanie zorganizowanej mobilności edukacyjnej wśród społeczności akademickiej w Programie „Uczenie się przez Całe Życie” Erasmus.

375 J. Gnitecki, Zarys metodologii badań w pedagogice empirycznej, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Pedagogicznej im. T. Kotarbińskiego, Zielona Góra 1993, s. 128-129; S. Palka, Metodologia.

158 Tak sformułowany i zorientowany przedmiot oraz cele badań zawierają dwa znaczące dla pedagogiki wymiary: poznawczy i praktyczny. Na podkreślenie zasługuje fakt, że w pracy aspekty te zostaną opisane i wyjaśnione, natomiast nie przykładano dbałości o uczynienie tego w równym stopniu.