Zmienne i wskaźniki

Zmienna definiowana jest jako właściwość, o której można powiedzieć, że przyjmuje różne (minimum dwie) wartości. Zmienna zależna dotyczy zmiennej, będącej przedmiotem badania, „której związki z innymi zmiennymi chcemy określić (wyjaśnić), natomiast zmienne niezależne to te, które na nią oddziaływają, od których ona zależy383.

S. Nowak określił wskaźnik w następujący sposób: „wskaźnik zdarzenia (własności) Z to takie zdarzenie (taka własność) W, że stwierdzenie (jej) istnienia, pojawienia się lub stopnia intensywności bądź faktycznie jest wykorzystane jako przesłanka, bądź zasadnie nadaje się na przesłankę wnioskowania, iż w określonych przypadkach z pewnością, z określonym prawdopodobieństwem lub przynajmniej prawdopodobieństwem wyższym niż przeciętne wystąpiło zdarzenie (własność) Z”³⁸⁴. Autor ten dookreślił wskaźnik w wersji dla cech posiadanych przez jakiś przedmiot jako: „cecha W jest wskaźnikiem posiadania cechy Z przez przedmiot P, jeżeli na podstawie tego, iż przedmiot ten posiada cechę W, możemy orzec, iż posiada on cechę Z lub też, iż cecha W pociąga za sobą określoną, lub też wyższą od przeciętnej szansę posiadania cechy Z przez nasz przedmiot”³⁸⁵.

W pracy przyjęłam następujące zmienne i wskaźniki: Zmienne niezależne:

– płeć

Wskaźniki: -kobieta; -mężczyzna. – narodowość studenta

Wskaźniki: -Belg; -Litwin; -Polak. – miejsce pochodzenia studenta

Wskaźniki: -wieś, -małe miasto (do 20 tys. mieszkańców); -miasto (od 20 do 100 tys. mieszkańców); -miasto (powyżej 100 tys. mieszkańców).

– kierunek studiów na uczelni macierzystej

Wskaźniki: -nauki przyrodnicze; -nauki inżynieryjne i techniczne; -nauki medyczne i nauki o zdrowiu; -nauki społeczne; -nauki humanistyczne³⁸⁶

383 J. Brzeziński, Metodologia badań..., op. cit. s. 189.

384 S. Nowak, Metodologia badań..., op. cit., s. 165.

385 Ibidem, s. 247.

386 Klasyfikacja dziedzin nauki została zastosowana w oparciu o Fields of Science and Technology Classification (FOS). Materiał dostępny na http://nauka-polska.pl/shtml/cdh/cdh_ klasyfikacje.html (18.11.2013).

163 – kraje wyjazdu w ramach programu Erasmus

Wskaźniki: - kraje Europy Północnej; -kraje Europy Wschodniej; - kraje Europy Zachodniej; - kraje Europy Południowej – regionalizacja fizyko geograficzna Europy dokonana została zgodnie podziałem używanym przez Wydział Statystyczny Organizacji Narodów Zjednoczonych387.

- specyfika wyjazdu w ramach programu Erasmus

Wskaźniki: -wyjazd na studia -(SMS); wyjazd na praktyki -(SMP). - wiek

Wskaźniki: - 18-24 lat; 25-31 lat.

Ze względu na porównawczy charakter badań ilościowych, przy stosowaniu analiz statystycznych wykorzystana została zmienna niezależna narodowość. Natomiast do opisu wyników badań jakościowych skorzystałam z następujących zmiennych niezależnych: narodowość, płeć, kraj wyjazdu w ramach programu Erasmus i wiek badanych. Trzy zmienne niezależne (miejsce pochodzenia, kierunek studiów na uczelni macierzystej i specyfika wyjazdu w ramach programu Erasmus) nie zostały bezpośrednio wzięte pod uwagę przy analizie wyników badań zarówno ilościowych, jak też jakościowych, a przyczyniły się one do ukazania specyfiki grupy badanej, co pośrednio zostało wykorzystane w interpretacji uzyskanych rezultatów badań.

Zmienne zależne:

Badaniami objęłam następujące zmienne zależne:

W proponowanych badaniach empirycznych główną zmienną zależną są elementy europejskiego wymiaru edukacji. Jest to zmienna syntetyczna, która została skonstruowana w oparciu o subzmienne, takie jak:

- poczucie tożsamości europejskiej

Wskaźniki: liczba wskazań w teście TST na poczucie bycia Euro-pejką/Europejczykiem, ranga (poziom) pojawienia się identyfikacji europejskiej studentów, -częstotliwość i intensywność myślenia o sobie jako o Euro-pejce/Europejczyku (wskaźniki ilościowe, jako wynik skalowania).

387 Composition of macro geographical (continental) regions, geographical subregions and selected economic and other grouping: http://unstats.un.org/unsd/methods/m49/m49regin.htm (18.11.2013).

164

- wartości europejskie

Wskaźniki: w celu zbadania zmiennej zastosowałam wskaźniki ilościowe (liczbowe) jako wynik skalowania wobec następujących kategorii: demokracja, wolność, równość szans w życiu, solidarność, respektowanie praw człowieka, tolerancja, wzajemna współpraca, sprawiedliwość społeczna, wolność poglądów i słowa, dobrobyt materialny, konsumpcyjny tryb życia, ochrona środowiska, szacunek wobec osób odmiennych kulturowo, pokój, życie bez przemocy i konfliktów.

- wiedza badanych studentów o (antycznych, średniowiecznych, nowożytnych i współczesnych) symbolach kultury europejskiej

Wskaźniki: elementy informacji zawarte w wypowiedziach respondentów

- postawy badanych studentów wobec Europy, Unii Europejskiej i innych Europejczyków

Jest to zmienna syntetyczna składająca się z następujących subzmiennych:

- przekonania mobilnych studentów z Belgii, Litwy i Polski o Europie i integrującej się Europie;

- stosunek emocjonalny mobilnych studentów do Europy i integrującej się Europy; - zamiary realizacyjne mobilnych studentów świadczące o zamierzeniu i/lub podejmowaniu działań na rzecz Europy i integrującej się Europy.

Wskaźniki: elementy informacji zawarte w wypowiedziach respondentów i wskaźniki ilościowe (liczbowe) jako wynik skalowania.

- umiejętności potrzebne do życia w rozwiniętych społeczeństwach informacyjnych w Europie, wynikające ze zrealizowania przez studentów okresu studiów na zagranicznej uczelni partnerskiej

Wskaźniki: w celu zbadania zmiennej zastosowałam wskaźniki ilościowe (liczbowe) jako wynik skalowania wobec następujących kategorii: poziom wiedzy specjalistycznej z zakresu studiowanego kierunku, posiadanie ogólnej wiedzy o świecie, umiejętności specjalistyczne z zakresu studiowanego przedmiotu, zdolność do wyrażania własnych opinii i sądów z przekonaniem, zdolność oceny sytuacji i umiejętność rozwiązania problemów, umiejętność przejawiania inicjatywy, umiejętności organizacyjne, umiejętność zarządzania pracą innych, gotowość do uczenia się przez całe życie, umiejętność wchodzenia w relacje

165 z ludźmi z innych kultur/krajów, umiejętność współpracy w grupie, umiejętność posługiwania się językiem(ami) obcym(i), umiejętność posługiwania się komputerem, umiejętność korzystania z Internetu, umiejętność obsługi przyrządów naukowych czy narzędzi technologicznych.

Zastosowane w badaniach wskaźniki przybrały postać:

- elementów informacji zawartych w wypowiedziach respondentów - jest to rodzaj wskaźników empirycznych o charakterze inferencyjnym. Wypowiedzi respondentów należą do wskaźników inferencyjnych ponieważ „na podstawie logicznego i przekonywającego toku czyichś wywodów wnioskujemy, iż ten ktoś jest inteligentny, a z tego, że odpowiadał na ankietę tak a tak – że posiada takie przekonania. Tutaj zajście czy istnieje indicatum nie może być stwierdzone na drodze bezpośredniej obserwacji, zaś twierdzenie o związku indicatum ze wskaźnikiem uzasadniamy z reguły w sposób pośredni, inferując je zarówno z pewnych zaobserwowanych korelacji, jak też i z pewnych założeń teoretycznych”³⁸⁸. Udzielone przez respondentów odpowiedzi na pytania otwarte, zarówno w kwestionariuszu wywiadu jak też ankiety stanowią wskaźnik ich opinii, przekonań, poglądów, wiedzy oraz odczuć.

- wskaźników ilościowych (liczbowych) jako wynik skalowania – wskaźniki te ujmowałam w sposób syntetyczny, w postaci średnich rang, uzyskanych dzięki zastosowaniu skal ocen (skal szacunkowych). Wskaźnikami opinii czy oceny respondentów na zadany temat był wybór przez nich określonej liczby na kontinuum od 1 do 5, która wskazuje nasilenie danej cechy lub zjawiska, (im bliżej 1, tym ocena jest bardziej negatywna, natomiast im bliżej 5 tym ocena jest bardziej pozytywna). Ponadto, w przypadku badania postaw respondentów, zastosowałam skalę wzorowaną na skali postaw R. Likerta. Średnie rang punktów ocen, uzyskane z udzielonych odpowiedzi respondentów, wskazują na znak i nasilenie zajmowanego przez nich stanowiska (średnia w przedziale 1-2 oznaczała negację, średnie oscylujące wokół 3 – obojętność, natomiast średnie w przedziale 4-5 wyrażały akceptację). Na podstawie uzyskanych wyników w postaci średnich rang wnioskowałam o stosunku emocjonalnym respondentów do analizowanego zagadnienia czy stwierdzenia. Wyniki uzyskane na podstawie skali podzieliłam na trzy poziomy: wysoki, przeciętny i niski. Liczbę

166 punktów przypadających na każdy poziom wyznaczyłam poprzez obliczenie wartości percentyli, ustanawiając dwa punkty podziału (Q1, Q2). Poziom wysoki dotyczył wartości równych lub powyżej drugiego punktu podziału; poziom przeciętny wartości pomiędzy pierwszym a drugim punktem podziału; natomiast na poziomie niskim plasowały się wartości równe lub niższe od pierwszego punktu podziału.