Rozwój miast

W dotychczasowych rozważaniach wielokrotnie przewijało się pojęcie „roz-woju miasta”. Stworzenie kompleksowej definicji roz„roz-woju miasta jest dużym wyzwaniem. Trudność wynika z wieloaspektowości pojęcia, wielorakości celów, którym rozwój ma służyć, a także różnych potencjałów i funkcji, jakie pełnią mia-sta w strukturze osadniczej. Nie ma tym samym jakiejś gotowej, idealnej recepty rozwoju miasta. Każde miasto stanowi bowiem specyficzną kombinację czynni-ków przyrodniczych, ludzkich, ekonomicznych, społecznych i kulturowych, które warunkują jego istnienie i wyznaczają kierunki rozwoju.

Rozważań na temat rozwoju miast nie można oderwać od dyskusji nad tym, jak ogólnie pojmowana jest ta kategoria. Syntetycznie zmianę sposobu definiowa-nia pojęcia rozwój można określić jako przejście od pojmowadefiniowa-nia go w kategoriach wzrostu gospodarczego do szeroko rozumianego rozwoju społeczno-gospo-darczego. Pojęcia wzrostu i rozwoju często są traktowane jako synonimy, tymcza-sem pomiędzy nimi występują znaczne różnice. Na różnice te zwracali uwagę

11 J.H. Turner, Socjologia. Koncepcje i ich zastosowanie, Zysk i Spółka Wydawnictwo, Poznań 2000, s. 189.

12 E. Goffman, Człowiek w teatrze życia codziennego, Wydawnictwo WK, Warszawa 2001.

55 przedstawiciele wielu szkół teorii ekonomii. Wzrost gospodarczy to proces, w rezultacie którego mamy do czynienia z pomnażaniem czynników produkcji i dóbr konsumpcyjnych – to szybki wzrost produkcji i produktywności. Wzrost ma więc charakter ilościowy i można go wyrazić za pomocą wielkości fizycznych, wśród których najbardziej syntetyczną jest PKB. Przez długi czas rozwój utożsa-miany był z tak rozuutożsa-mianym wzrostem gospodarczym, nieuwzględniającym za-równo w teorii, jak i praktyce uwarunkowań związanych z kryteriami wartości.

Koncentrując się na gospodarce, gubiono człowieka, a nie uwzględniając go, de-formowano gospodarkę. Tymczasem rozwój bez ludzkiego i kulturowego kontek-stu to rozwój bez duszy¹³. Powrót do humanizmu – wzrostu zainteresowania człowiekiem i jego realnymi potrzebami – powrót do spojrzenia na ziemię jako miejsce życia człowieka, wymusił zmianę podejścia do kwestii rozwoju. Zmiana ta przejawiła się w przeniesieniu nurtu zainteresowań ze wzrostu gospodarczego na szeroko rozumiany rozwój. Rozwój jest zjawiskiem dynamicznym, w którym zmianom ilościowym towarzyszą zmiany jakościowe. Ubóstwo w rozumieniu tej kategorii to nie tylko brak podstawowych dóbr i usług, ale także brak możliwości wyboru pełniejszej, bardziej satysfakcjonującej i wartościowszej egzystencji.

W pojmowaniu rozwoju ważny staje się dzisiaj tym samym nie tylko wzrost eko-nomiczny mierzony obiektywnymi wskaźnikami, ale także szeroko traktowane potrzeby ludzi i troska o jakość środowiska – rozwój zrównoważony. Dla autorów raportu UNESCO Our Creative Diversity¹⁴, rozwój w dzisiejszym rozumieniu to taki rozwój społeczno-ekonomiczny, który koncentruje się na jednostce zarówno jako instrumencie, jak i podmiocie rozwoju. Według D. Throsby¹⁵, o rozwoju zrównoważonym nie można mówić z pominięciem kultury – kapitału kulturalne-go, na który składa się zarówno kapitał ludzki (intellectual cultural capital), prze-jawiający się w kompetencjach ludzi, będący podstawowym czynnikiem rozwoju, jak i materialny kapitał kulturalny (physical cultural capital), przez który rozumie to, co ma wartość kulturową i co stworzył człowiek.

Rozwój jest więc procesem wielowymiarowym, odnosi się nie tylko do prze-strzeni ekonomicznej, ale także geograficznej, społecznej i kulturowej traktowa-nych równorzędnie. Każda z nich odznacza się własnymi celami, ograniczeniami, mechanizmami, równocześnie jednak, wszystkie są powiązane wieloma sprzęże-niami i zależnościami. Przekładając te rozważania na grunt miejski, można po-wiedzieć, iż

„(...) rozwój miast to proces, który prowadzi do pożądanych na terenie miasta zmian ilo-ściowych i jakoilo-ściowych. Proces, który zmierza do zaspokajania ekonomicznych,

13 Our creative diversity, Raport from the World Comission on Culture and Development, UNE-SCO, 1995.

14 Tamże.

15 D. Throsby, Sustainability and culture. Some theoretical issues, International Journal of Cultu-ral Policy, Amsterdam vol. 4, no. 1, 1997.

56

nych i kulturowych potrzeb jego mieszkańców bez ograniczenia możliwości realizowania tych potrzeb przez przyszłe pokolenia”¹⁶.

Rozwój powinien się opierać przede wszystkim na aktywizacji czynników tkwiących w samym mieście, różnicowaniu jego bazy ekonomicznej i rozwoju mechanizmów, które ułatwiają adaptację miast do zmieniającej się rzeczywistości.

Czynniki wpływające na rozwój współczesnych miast można podzielić na te o charakterze wewnętrznym i zewnętrznym. A. Myna¹⁷ czynniki zewnętrzne okre-śla mianem systemowych (dotyczących wszystkich miast). Czynniki te wynikają przede wszystkim z polityki społeczno-gospodarczej państwa, pozycji kraju w układzie międzynarodowym oraz pozycji układu lokalnego na mapie kraju.

Dodatkowo zmiany te warunkuje złożony splot procesów o charakterze global-nym, z których najważniejsze to:

• postępująca dezindustralizacja najbardziej rozwiniętych obszarów świata, rozwój sektora usług oraz gospodarki opartej na wiedzy, będących podstawą two-rzenia wysokiej wartości dodanej;

• regionalizacja będąca odpowiedzią na ograniczanie roli państwa narodowe-go; • informatyzacja, która stanowi zarówno zmianę technologiczną, jak i nowy paradygmat cywilizacyjny;

• globalizacja będąca zjawiskiem zarówno ekonomicznym, jak i kulturowym, a także warunkującym zaostrzenie konkurencji i tworzenie „globalnej wioski”;

• dążenie do modelu rozwoju zrównoważonego¹⁸.

Wewnętrzne czynniki rozwoju wynikają z posiadanego przez miasto potencja-łu ekonomicznego, społecznego i kulturowego, przy czym w generowaniu rozwo-ju obserwuje się malejącą rolę zasobów materialnych, na rzecz wzrostu znaczenia kapitału ludzkiego, który charakteryzuje wysoki poziom edukacji, zdolność do innowacji i do współpracy, oraz umiejętność organizacji¹⁹.

Na koniec rozważań dotyczących rozwoju miast należy dodać, że rozwój miast jest procesem ciągłym, nie istnieje stan docelowy, do którego układ dąży. Każdy stan osiągnięty jest stanem przejściowym, stanowiącym podstawę nowego etapu rozwoju²⁰.

16 A. Noworól, Instrumenty zarządzania rozwojem miast, Instytut Gospodarki Przestrzennej i Komunalnej, Kraków 1998, s. 67.

17 A. Myna, Rozwój lokalny, regionalne strategie rozwoju, regionalizacja, Samorząd Terytorialny nr 11/1998

18 J. Purchla, J. Sepioł, Metropolie a rozwój regionalny Polski..., op.cit., s. 18.

19 T. Markowski, Zarządzanie rozwojem miast, PWN, Warszawa 1999.

20 J. Regulski, Ekonomika miasta, PWN, Warszawa 1986.

57