Sztuki sceniczne

Wysokie koszty działalności teatrów oraz rola, jaką pełnią w rozwoju kultu-ry, powodują, że teatry w każdym z krajów pozostają domeną publiczną i ich pełna prywatyzacja w żadnym z państw UE nie jest brana pod uwagę. W

30 www.artinfo.pl

115 rych krajach sytuacja ekonomiczna spowodowała jednak konieczność częścio-wej prywatyzacji teatrów. Przykładowo, w Holandii w ostatnich latach pozycja wielu teatrów uległa znacznemu pogorszeniu, co związane było przede wszyst-kimi z ograniczaniem publicznych środków na kulturę i wzrastającymi kosztami utrzymania i renowacji budynków. Prywatyzacja w tej sytuacji stała się prak-tycznym, a czasami nawet jedynym wyjściem. Coraz więcej teatrów regional-nych jest obecnie sprzedawaregional-nych prywatnym osobom lub firmom. Prywatyzacja teatrów dotyczy przede wszystkim małych gmin poza zachodnią Holandią, w których infrastruktura kulturalna będąca efektem polityki lat 50–60 nie po-krywa się z rzeczywistym zapotrzebowaniem na ich ofertę. W dużych miastach, przede wszystkim w zachodniej Holandii, nie ma konieczności prywatyzacji.

Pojawiają się oczywiście opinie o potrzebie zwiększenia autonomii tych instytu-cji, ale dyskusja koncentruje się przede wszystkim na pytaniach dotyczących zwiększenia jakości oferty i efektywności zarządzania. W miastach tych, obok teatrów finansowanych ze środków publicznych, dynamicznie rozwijają się także prywatne inicjatywy na tym polu. W przypadku Amsterdamu możemy mówić o wykształconym przemyśle teatralnym, na co wskazują m.in. dane przedstawione w poprzednim rozdziale pracy. Nie można mówić natomiast o istnieniu „przemysłu teatralnego” w Krakowie. Na terenie miasta, poza tea-trami dotowanymi ze środków publicznych, działa ok. 30³¹ innych teatrów i grup aktorskich, funkcjonujących najczęściej w formie stowarzyszenia, rza-dziej spółki cywilnej. Wśród najprężniej działających teatrów w tej grupie moż-na wymienić m.in. Aktorów Teatru Cricot 2, Teatr KTO, Stowarzyszenie Tea-tralne Łaźnia, Teatr MIST, Scenę EL-JOT czy Teatr Maska. Większość opiera swoją działalność na własnych przychodach i incydentalnych dotacjach przeka-zywanych na konkretne projekty. Za przykład niech posłuży Teatr KTO, który działa jako placówka Centrum Kultury Dworek Białoprądnicki. W 2000 roku teatr osiągnął zysk w wysokości 1 mln zł. Zespół realizował tylko widowiska plenerowe i uliczne, szacunkowo obejrzało je ok. 700 tys. widzów. Podobnie, Stowarzyszenie Teatralne Łaźnia otrzymuje dotacje na konkretne projekty.

Przykładowo w 2000 roku otrzymało 60 tys. zł, za które zespół wystawił trzy premiery, zorganizował urodziny Sławomira Mrożka, cykl spotkań „Katharsis”

i ok. 80 innych spektakli, które przyciągnęły ponad 4 tys. widzów³². W Krako-wie w zasadzie brak jest typowych teatrów komercyjnych. Wśród nich można wymienić Teatr Scena EL-JOT, który jest pierwszym w pełni prywatnym, wy-budowanym od podstaw teatrem w Polsce. Właścicielami teatru i autorami jego profilu artystycznego są artyści krakowscy.

Wszystkie z zarejestrowanych w WUS teatrów niedotowanych ze środków publicznych deklarują zatrudnienie w przedziale do 5 osób, przy czym, jak wia-domo, specyfiką zatrudnienia w tej grupie przedsięwzięć są umowy zlecenia i kontrakty oraz duży udział wolontariuszy.

31 Szacunek na podstawie danych WUS, Panorama Firm, www.kraków.pl

32 „Dziennik Polski”, 2.02.2001.

116

O renomie Krakowa jako centrum kultury w zdecydowanej mierze decydują działające na terenie miasta repertuarowe teatry oraz związane z nimi środowi-sko aktorskie.

Tabela 30 Charakterystyka ekonomiczna repertuarowych teatrów Krakowa

Etaty Średnia zarobków w zł Widzowie Dotacje

Stary Teatr 199 2577 87 649 14 mln

Teatr Słowackiego 161 1660 74 683 4,4 mln

Teatr Groteska 69 1788 89 277 2,73 mln

Teatr Bagatela 94 1788 76 000 3,16 mln

Teatr Ludowy 115 1850 59 000 Bd

Scena Stu 15 1000 19 500 721 tys.

Źródło: „Dziennik Polski” 2. 02. 2001.

Większość z omawianych teatrów ma wyraźnie określony profil programo-wy. Teatr Stary, mający status sceny narodowej, finansowany jest bezpośrednio przez Ministerstwo Kultury i dysponuje 4 scenami: Dużą, Małą, Kameralną i Nową. W swoim repertuarze sięga przede wszystkim do klasyki dramaturgii polskiej i światowej. Oprócz działalności podstawowej, teatr prowadzi działal-ność edukacyjną. Odbywają się w nim lekcje teatralne, projekcje wideo. Przy muzeum teatralnym organizowane są także wystawy.

Teatr im. J. Słowackiego, którego organizatorem jest samorząd wojewódz-twa, jest teatrem dramatycznym z 2 scenami: Dużą i Miniaturą, które łącznie oferują 621 miejsc na stałej widowni. Użytkuje 7 obiektów, które są jego wła-snością. Teatr jest najbardziej reprezentacyjną sceną miasta, postrzeganą jako

„Salon Krakowa”, w którym spotykają się jubilaci z okazji rocznicowych zjaz-dów, uczeni, artyści, a także politycy i menedżerowie. Oprócz działalności pod-stawowej w budynku teatru odbywają się liczne jubileusze, konferencje, sympo-zja. Teatr prowadzi także działalność edukacyjną i impresaryjną.

Teatr Scena STU jest teatrem impresyjnym, niezatrudniającym stałego ze-społu aktorskiego, w 40% finansowany przez samorząd miasta i w 60% przez samorząd wojewódzki. Teatr interesuje się nowoczesną dramaturgią, proponuje też przedstawienia związane z teatrem groteski, klasykę, sztuki psychologiczne.

Najbardziej popularne formy działalności teatru – benefisy organizuje Fundacja Teatr STU. Teatr dysponuje tylko jednym budynkiem, który jest własnością komunalną. Scena teatru oferuje 170 miejsc na stałej widowni. Dotacje przezna-czone są wyłącznie na pokrycie kosztów stałych. Koszty finansowania nowego spektaklu pochodzą ze środków wypracowanych.

Teatr Ludowy definiuje swój profil jako „społeczno-edukacyjny”, adresowa-ny przede wszystkim do młodego pokolenia, prowadząc zakrojoną na szeroką skalę działalność wychowawczo-terapeutyczną pod hasłem „Terapia przez sztu-kę”, „Studio Improwizacji”, ale także np. „Teatr Seniora”, gdzie aktorami są pensjonariusze domu starców, jak również warsztaty teatralne.

117 W repertuarze teatru Bagatela dominuje komedia, współczesna farsa, wode-wil – formy stosunkowo mniej popularne w innych teatrach, które zapewniają mu ważne miejsce na mapie Krakowa i regionu. Teatr Bagatela ma duże docho-dy własne, przychód z biletów w 2000 roku, przy 88% frekwencji, wyniósł 1,061 mln zł. Inne dochody, w tym od sponsorów, wyniosły 475 tys. zł³³.

Wśród pozostałych teatrów Krakowa wymienić należy Groteskę – teatr lalki, maski i aktora adresowany głównie do najmłodszego widza. Od wiosny 1999 roku w Grotesce działa także „Scena OF”, na której prezentowane są spektakle dla młodzieży i dorosłych z dziedziny „teatru alternatywnego”. Z dniem 1 stycznia 1999 roku teatr „Groteska” został przejęty przez Kraków – jako mia-sto na prawach powiatu – od wojewody krakowskiego na podstawie Ustawy o zmianie niektórych ustaw określających kompetencje organów administracji publicznej – w związku z reformą ustrojową państwa.

Krakowskie publiczne instytucje muzyczne to Filharmonia, Opera i Operet-ka, Capella Cracoviensis, Sinfonietta Cracovia. W swojej działalności Opera i Operetka prezentuje formy typowe dla teatru muzycznego i sztukę baletu kla-sycznego. Opera i Operetka należy, obok Teatru Starego i Filharmonii, do naj-większych instytucji sztuk scenicznych w Krakowie, zatrudniając powyżej 251 osób. Działalność tej instytucji napotyka trudności, szczególnie ze względu na problemy lokalowe. Budowa teatru muzycznego w Krakowie jest jednym z najczęstszych postulatów środowiska artystycznego. Instytucja prezentuje wybitne dzieła światowej literatury muzycznej, klasycznej i współczesnej. Do-datkowo jest organizatorem wielu imprez o charakterze festiwalowym, m.in.

Tynieckich Spotkań Organowych, Dni Muzyki Organowej. Pozostałe dwie wspomniane instytucje muzyczne to orkiestry kameralne, których celem jest upowszechnianie kultury muzycznej. Obie orkiestry, oprócz działalności krajo-wej, koncertują także za granicą.

Siła Krakowa w dziedzinie teatru oraz muzyki poważnej kształtowana jest przede wszystkim przez instytucje dotowane ze środków publicznych. Rozwój komercyjnych przedsięwzięć w tej dziedzinie wymaga wsparcia ze strony władz, szczególnie w zakresie rozwoju nowej i udostępnienia istniejącej infra-struktury.