Rozwój i wzmocnienie kompetencji komunikacyjnych w edukacji Umysł człowieka zawiera w sobie akty świadomości o różnym

cha-rakterze. Należą do nich: spostrzeganie, przypominanie, wyobrażanie, myślenie, sądzenie, pragnienie, oczekiwanie, a wszystkie te stany mani-festują się w świecie inaczej niż  zyczne zdarzenia. W znacznej większo-ści są one świadome, w przeważającej częwiększo-ści intencjonalne i subiektyw-ne. Język pozwala naszym myślom urzeczywistniać się. Wraz z umysłem i światem język tworzy triadę, wyraża treść naszych mentalnych stanów.

Dzięki językowi poznajemy i odzwierciedlamy rzeczywistość, co pozwa-la nam bardziej szczegółowo ją poznać. Aspekt poznawczy wskazuje na komunikacyjne możliwości, ale też ograniczenia. Struktura oraz seman-tyka pozwalają mówiącemu zająć stanowisko wobec intencji i kontekstu.

Wieloskładnikowość świata buduje o nim szeroką wiedzę, co może być wyrażone w języku. Złożoność języka pozwala na to^.

Kształcenie językowych kompetencji na każdym etapie edukacji winno zmierzać do ugruntowywania postaw uczniów otwartych na

po-9 B. Bokus, G.W. Shugar, Psychologia języka dziecka – stare pytania, nowe dane, nowe hipo-tezy, [w:] Psychologia języka dziecka. Osiągnięcia, nowe perspektywy, red. B. Bokus, G.W.

Shugar, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2007, s. 10.

10 Por. Tamże, s. 11.

11 Tamże.

12 Tamże.

13 A. Dąbrowski, Intencjonalnośc i semantyka, Universitas, Kraków 2013, s. 11-12.

157 znanie, a jednocześnie powinno uczyć odwagi w „(…) przekraczaniu ho-ryzontów oczekiwań”^.

Transgresja w szkolnej dydaktyce jest obecna niemal na każdej lek-cji. Jak twierdzi Tomasz Pawlus^ „(…) każda jednostka lekcyjna w pew-nym sensie realizuje się dzięki aktowi transgresji, bądź w akcie trans-gresji (…), jest ona niejako integralnym elementem nauczania/ uczenia się, przekazywania wiedzy/ zdobywania wiedzy. Ontologia sytuacji dy-daktycznej zawsze przecież opiera się na jakimś, bardziej lub mniej in-tensywnym, stopniu negocjacji granicy między uczniem a nauczycie-lem – granicy: wiedzy, doświadczenia, świadomości, erudycji, elokwen-cji, emoelokwen-cji, empatii”^. Mechanizm przekraczania horyzontów oczekiwań powinien działać zarówno w stronę ucznia, jak i nauczyciela. Twórcza prowokacja, w zależności od tematyki zajęć może stanowić inspirację dla myślenia i pracy uczniów^.

Wszystkie lekcje składają się na funkcjonowanie dziecka, a później człowieka dorosłego w społeczeństwie. Szkolna praktyka powinna dbać, aby nie zamykały się one w schemacie, który nie pozwala do końca za-istnieć w pełni poznawczej postawie ucznia. Szkolne lekcje to przygoto-wanie do świadomego odbioru otaczającej rzeczywistości, a także kształ-cenie gotowości do wysyłania znaków, przekazów, budowania relacji in-terpersonalnych, które warunkuje umiejętność odczytywania, werbalizo-wania, jak również negocjowania znaczeń^.

Kształcenie językowe, w tym kształcenie kompetencji komunikacyj-nych we współczesnym świecie powinno być osadzone w kulturowych kontekstach. Pedagogiczne tendencje odgrywają duże znaczenie w pro-cesie rozwoju nie tylko komunikacji językowej, ale również naukowej, kulturalnej, która odnosi się do literatury,  lmu, teatru, plastyki i

muzy-14 Termin zaczerpnięty z tekstu, por.: T. Pawlus, Lekcja jako doświadczenie transgresji.

O przekraczaniu horyzontu oczekiwań, [w:] Język – lektura – interpretacja w dydaktyce szkol-nej, red. E. Jaskółowa, M. Wójcik-Dudek, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Ka-towice 2018, s. 77.

15 Nauczyciel I zespołu Ogólnokształcących Szkół Społecznych im. Stanisława Konar-skiego w Katowicach.

16 T. Pawlus, Lekcja jako doświadczenie transgresji. O przekraczaniu horyzontu oczekiwań, [w:] Język – lektura – interpretacja w dydaktyce szkolnej, red. E. Jaskółowa, M. Wójcik-Du-dek, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2018, s. 79.

17 Tamże s. 83.

18 A. Janus-Sitarz, Jak mówi literatura, a jak mówi się o literaturze w szkole?, [w:] Język – lektu-ra – interpretacja w dydaktyce szkolnej, red. E. Jaskółowa, M. Wójcik-Dudek, Wydawnic-two Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2018, s. 61.

ki w kolejnych poziomach edukacji. Uczniowie czytając i analizując prze-znaczone dla nich utwory literackie poznają dorobek i osiągnięcia histo-rii literatury, w tym również współczesnej. Literatura dziecięca i mło-dzieżowa staje się szczególnym nośnikiem znaczeń ważnym dla rozwo-ju psychiki i społecznej świadomości. Czerpanie z literatury w recyta-cjach, interpretarecyta-cjach, dramie literackiej jest podstawowym działaniem w procesie dydaktyczno-wychowawczym. Obcowanie z dziełami litera-tury i sztuk pokrewnych daje podstawę do formułowania wypowiedzi dotyczących różnych tematów. Lektura uruchamia wyobraźnię, ugrun-towuje czytelnicze zainteresowania, uczy kodowania znaczeń i poszerza słownik języka uczniów oraz wachlarz komunikacyjny postaw^.

Szkolna edukacja teatralna, kształcenie muzyczne, a także  lmowe ściśle łączą się z rozwojem językowym i kulturalnym uczniów, dlatego dopełniają przestrzeń językowego kształcenia. Kształcenie literackie winno być wspierane kulturą wizualną, sztukami plastycznymi, co po-zwoli sprostać percepcyjnym wymaganiom współczesnej młodzieży^. Należy pamiętać, że kształcenie językowe będące podstawą dla kształ-cenia komunikacyjnych postaw w obecnym czasie spotyka się z medial-nym dyskursem. Komunikacja w tym zakresie charakteryzuje się:

− dialogowością – odchodzi od linearności;

− eliptycznym tekstem;

− łączeniem słów z obrazem – stosowanie emotikon i piktogramów;

− łączeniem kodu mówionego i pisanego – hybryda;

− użyciem stylistycznych innowacji;

− użyciem leksykalnych innowacji, w tym zapożyczeń i neologizmów;

− rezygnacją z form poprawnościowych^;

− rezygnacją z norm grzecznościowych.

Należy pamiętać, że nowe media posługują się przekazem ikonicz-nym, ale nadal intensywnie budują przekaz za pomocą słowa i tekstu.

Współczesny nauczyciel powinien brać pod uwagę konieczność modelo-wania, przeobrażania i dostosowywania edukacyjnego przekazu, ponie-waż medialna komunikacja pomiędzy uczniami daje podstawę zjawisku

19 J. Kida, Rola kontekstów kulturowych w kształceniu językowym, artystycznym i estetycznym dzieci oraz młodzieży, [w:] Kształcenie językowe w dobie kultury masowej polisensorycznej, red.

U. Kopeć, Z. Sibiga, Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, Rzeszów 2010, s. 27-34.

20 Tamże, s. 39.

21 B. Niesporek-Szamburska, Media elektroniczne a język ucznia, [w:] Kształcenie językowe w dobie kultury masowej polisensorycznej, red. U. Kopeć, Z. Sibiga, Wydawnictwo Uni-wersytetu Rzeszowskiego, Rzeszów 2010, s. 125.

159 peer learningu, co oznacza koleżeńskie uczenie się. Nauczyciel powinien świadomie rozwijać kompetencje interakcyjną, aby komunikacja na linii pedagog – uczeń mogła wymiernie istnieć i spełniać przypisane jej funkcje.

3.3. Wybrane formy współpracy naukowej szkoły wyższej