Wprowadzenie
Rada Pedagogiczna w Przedszkolu nr 42 im. Przyjaciół Przyrody w Bielsku-Białej w roku szkolnym 2016/2017 w maju przeprowadziła diagnozę potrzeb co do szkoleń na kolejny rok szkolny. Na podstawie obserwacji zainteresowań dzieci, zabaw tematycznych prowadzonych samorzutnie przez najmłodszych, rozmów z wychowankami, informa-cji od rodziców o problemach dzieci z niekontrolowanym i nieumiejęt-nym korzystaniem z komputerów, telefonów komórkowych, a zarazem zauważonymi na zajęciach problemami np. z kodami matematycznymi i korzystaniem z gier planszowych ustalono, iż konieczne byłoby cyklicz-ne szkolenie w ramach wspomagania tzw. SORE w temacie „Zabawy ko-dowania bez użycia komputera”. Wersja podstawowa tematu szkolenia została zmieniona następnie na : „Kodowanie na dywanie”, a do współ-pracy zaprosiłyśmy Panią Agnieszkę Szefer-Trelę – trenera, dydaktyka medialnego i scenarzystkę kursów e-learningowych. Byliśmy wówczas pierwszą placówką przedszkolną, która miała w planie wspomaganie w formie warsztatów i konsultacji w ww. temacie w Bielsku-Białej. Ko-dowanie do dnia dzisiejszego jest jedną z wielu form pracy z dzieckiem i grupą w naszej placówce.
Teresa Migdał-Baran
Przedszkole nr 42 im. Przyjaciół Przyrody Bielsko-Biała
Dlaczego warto uczyć małe dzieci kodowania?
Umiejętność kodowania pozwala dzieciom i dorosłym być aktyw-nymi uczestnikami codziennego życia, zwłaszcza świata cyfrowego. To prosty sposób wprowadzania dzieci w świat informatyki i robotyki, ale trzeba rozpocząć od prostych działań, by najmłodsi mogli działać bez-piecznie. Komputer nie zawsze jest konieczny.
Dlaczego warto poznać zasady kodowania? Z wypowiedzi dzieci, nauczycieli i obserwacji zabaw wychowanków można wydedukować kilka odpowiedzi.
1) Aby posiąść taką moc, by maszyny, roboty słuchały człowieka. To marzenie dzieci i dorosłych oglądających lmy tak rysunkowe, jak i fabularne. Ru-sza się, mówi, brzęczy, żyje sam – tylko jak? Najpierw z małych klocków powstają roboty, które nie ruszają się, ale działają na wyobraźnię dzieci, poruszając się na niby, a wykorzystując siłą mięśni dziecka, potem po-wstają roboty z silnikami, a w końcu mają możliwość wykonania poleceń zaprogramowanych.
2) Aby nie być odbiorcą biernym nowych rzeczy. Dajemy dziecku samochód na baterie, ale on nie chce sam jeździć, jak nie ma włożonych baterii. Baterie szybko sie wyładują, lepszy jest akumulator. A jeśli jeszcze będzie go moż-na doładowywać, to już mamy wyższy etap technologiczny. Potem jest etap pojazdu, który sam nawraca po zderzeniu z przeszkodą, dalej samo-ładujący się akumulator w zabawce itd. promieniami słonecznymi urucha-mia ją wg wbitego kodu czasowego. Co jeszcze można ulepszyć? Dziecko będzie szukać rozwiązań, które może znaleźć już jako dorosły. Nauka ko-dowania jest pierwszym etapem powstawania myśli technicznej, a progra-mowanie sprawia, że dziecko zaczyna ją rozumieć i zaczyna samo działać.
3) Aby rozwijać u dzieci kreatywność, pozwolić im pokazać, co je interesu-je i wykorzystać to w zabawie z całą grupą, w zespołach czy indywidu-alnie. Symbole są wokół nas. Prosimy dzieci o wykorzystanie gury itd.
koła do narysowania człowieka, wykorzystanie patyka do zrobienia ku-kiełki mając rękawiczkę, patyk i kawałek bibuły. Symbolika jest ważna i bardzo mocno wpływa na kreatywność człowieka. A dzieci szybko po-mysł symbolu podchwyciły i tworzyły piktogramy typu „wyrzuć ogry-zek do kosza na BIO”, „panto e włóż do dolnej szafki”. To były pomysły 6-latków. Ile dzieci, tyle pomysłów powstawało.
127 4) Aby rozwijać u dziecka myślenie od myślenia czynnościowego, konkret-no-wyobrażeniowego, do myślenia logicznego i abstrakcyjnego, wyko-nać trzeba wiele zadań.
- Jedna z nauczycielek na zajęciach uczyła dzieci algorytmów, by im po-kazać, jak można planować kolejne czynności, by osiągnąć cel – efekt tych działań. Takich poleceń w formie ciągu zadań uczymy dzieci bez kom-putera. „Nauczycielka na macie zaznaczyła labirynt, próbowali wejść i wyjść bez pomocy. Było zbyt trudne, więc usłyszeli polecenia typu:
W bok 2 kroki, 1 krok do przodu, 3 kroki w tył itd. i dzieci poruszały się
gurką po kratkach maty, gdzie krok znaczyło: kratka od wejścia do wyj-ścia z labiryntu”. Po kilkukrotnym przejściu kierowanym przez nauczy-ciela, kierować próbował kolega, a potem dzieci szły prawie bez kiero-wania, pamiętając kolejne sekwencje. Bawiąc się próbowały same nary-sować czy ułożyć na macie drogę i zapisać ją w formie strzałek, a kole-ga próbował przejść drogę czytając taką mapę. Innym razem dzieci szły po sali za strzałkami na kartce wzdłuż rozłożonych szarf. Plątanina szarf była trudna do przejścia bez wskazówek i była trudniejsza niż zadania podobne na kartce i na macie.
- Kolejny etap to „gra w podchody w terenie” z wykorzystaniem strzałek i innych znaków, znana od pokoleń w harcerstwie, a jednak mało zna-na dzieciom, dająca możliwość dobrej zabawy przez rozwiązanie zadań i dojście do celu.
Na podbudowie tych zabaw można uczyć dziecko kolejnych etapów roz-woju przy poruszaniu się w komputerze, przenosząc te zabawy na ekran.
5) Aby wybrać w przyszłości odpowiedni zawód. Preorientacja zawodowa to ważny etap w rozwoju kompetencji kluczowych. Wiele dzieci już dzi-siaj przejawia pewne zdolności i zainteresowania techniką, programo-waniem. Kompetencje kluczowe wyznaczają w przedszkolu cele dzia-łań. Rysownik, gra k komputerowy, twórca gier musi znać zasady pro-gramowania. Na programistów czeka więc praca na całym świecie i za-wód ten jest opłacalny w każdej dziedzinie życia.
Programowanie zaczyna się już w przedszkolu
W przedszkolu, gdzie trzylatek uczy się kierunków, kolorów, ilości, a potem układa to w ciągi, a dalej działa na matach z polami, gdzie 5-6-la-tek próbuje tworzyć już własne drogi, by przejść „wg mapy sekwencji działań” i dalej wykonuje polecenia dotyczące odniesienia do osi
pozio-mej i pionowej na macie. Ale nie zawsze próba jest zwycięstwem, co uczy przegrywania, a zarazem wzmacnia chęć powtórzenia czynności aż się uda. Uczy cierpliwości, bo daje nagrodę w formie wykonania poprawnie zadania. Aby rozpocząć działanie nauczyciel musi wyznaczyć cele do re-alizacji na kolejnych zajęciach. Tego uczyłyśmy się na warsztatach szko-leniowych, a praktycznie sprawdzałyśmy na konsultacjach z udziałem trenera. Wyliczano cele, jakie kodowanie może pomóc spełnić. Jest ich bardzo dużo, ale nam wystarczyło kilka, do konkretnych zajęć itd.
− rozumienie poleceń słownych,
− wzmacnianie wiary we własne możliwości poprzez uwzględnie-nie indywidualnych potrzeb i możliwości dziecka,
− rozwijanie koordynacji wzrokowo-ruchowej,
− kształtowanie umiejętności społecznych dzieci, np. zgodne funk-cjonowanie w zabawie i w sytuacjach zadaniowych,
− uczestniczenie w zabawach muzyczno-ruchowych – naśladowanie dźwięku, gra wg kodów instrumentów, tzw. „kolorowa muzyka,
− kontynuowanie rozpoczętego rytmu, ciągu,
− odwzorowywanie układu kratek i wzorów na kartce w kratkę z za-stosowaniem kierunków: góra, dół, w prawo, w lewo, przeliczanie,
− rozpoznawanie i nazywanie gur z instrukcją słowną „co tak wyglą-da?” lub z zastosowaniem skryptu ze strzałek w grupach 5-6 latków,
− rozwijanie kompetencji matematycznych w toku zabaw z wyko-rzystaniem gier i zagadek matematycznych,
− umiejętne określanie kierunków i położenia,
− rozpoznawanie kształtów w odbiciu lustrzanym,
− porównywanie liczebności zbiorów, stosowanie określeń: mniej, więcej, tyle samo,
− segregowanie przedmiotów wg nazwy, wielkości, koloru, kształ-tów i grubości,
− kody matematyczne o 2 – 4 cechach,
− reakcja na sygnał wzrokowy, słowny,
− rozumienie sensu wykorzystywania symboli itd. w znakowaniu ogólnodostępnych miejsc, ruchu ulicznym, piktogramy, zasady gier,
− koncentrowanie uwagi na słuchaniu objaśnień nauczyciela i kolegi,
− koncentrowanie uwagi na ruchu bez słów-pantomima,
− zainteresowanie znaczeniem symboli pogodowych i inne.
129 Wprowadzenie maty do kodowania
W każdej grupie w ciągu kilku dni pojawiły sie maty do kodowania, które zostały wykonane przez nauczycielki własnoręcznie od małych 1m x 1m, do dużych 2,5m x 2,5m. Zadaniem nauczycieli było stopniowe prze-niesienie zasad, ustaleń z małej kartki na dużą matę. Wprowadzanie kil-ku kartoników z obrazkami, które powoli stawały się symbolem nawet w najmłodszej grupie, było doskonałą zabawą. Np.: „Połóż kartonik z para-solką 3 kratki w dół od czerwonej kropki, a z kwiatkiem 3 kratki od pa-rasolki. Kartonik z drugą parasolką połóż pod parasolką, a chmurkę pod kwiatkiem itd. Po wykonaniu kilku poleceń okazało się, że dzieci w tak prosty sposób wspólnie od kropki, która okazała się biedronką, przeszły do jej domku i pokazały biedronce, jak dojść do mamy”. Pokaz i uczenie dzieci odczytywania współrzędnych na macie, pokaz osi do współrzęd-nych to kolejny etap zabaw na macie. Nie było łatwe, ale nauczyciele po-radzili sobie w toku powtarzania poleceń z działaniem i dawania moż-liwości organizacji dzieciom na macie zabaw dowolnych. Wielokrotne powtarzanie ruchu, zwiększanie ilości kartoników i poleceń, wprowa-dzanie strzałek kierunkowych utrwalały działania, a zarazem doskonale wzmacniały wiarę dzieci w ich własne możliwości.
Źródło: zdjęcie własne
Po zorganizowaniu pierwszych zajęć na matach nauczycielki wy-myślały różne zajęcia. Szczególnie ciekawe były zajęcia z języka angiel-skiego w grupie 6-latków, gdzie dzieci na podstawie symboli zamienia-ły zdania z j. polskiego na j. angielski i odwrotnie, idąc po wytyczonych
drogach, nazywając mijane przedmioty w języku angielskim. Słuchały poleceń w obcym języku i wykonywały zadania z robotem, programu-jąc jego drogę wg usłyszanych sekwencji. Miały robota, który wykony-wał zadania po zaprogramowaniu słownym i wówczas doskonale grupa orientowała się jaki błąd zrobił kolega w nazywaniu kolejnych czynno-ści przy tłumaczeniu z języka polskiego na obcy język. Mata, kodowanie oraz potem gry planszowe pozwoliły dzieciom tej grupy opanować język angielski na poziomie bardzo wysokim.
Źródło: zdjęcie własne
Dzieci przyswajają sobie symbole, uczą się kodować oraz próbują od-czytywać zakodowane informacje. Mata do kodowania staje się polem działania i realizacji niezliczonej ilości pomysłów. Można na niej wpro-wadzać i utrwalać pojęcia matematyczne, gury geometryczne, kierunki, cyfry, kolory. Mata może być planszą do gry, domem, parkingiem i setką innych wyobrażonych miejsc do realizacji zadań z kodowania. Dzieci są bardzo zainteresowane taką scenerią do zajęć. Mają możliwość manipu-lować sylwetami, zabawkami, liczmanami. Do zajęć możemy wykorzy-stać prawie wszystko, co podpowie nauczycielowi wyobraźnia. Strzałki, kartoniki, programowanie robotów daje okazję dzieciom do świetnej za-bawy w wielu wariantach. Wskazuje, że można świetnie bawić się z in-nymi dziećmi, rodzeństwem, rodzicami, a wykorzystanie maty staje się alternatywą zastępczą komputera. Zajęcia z wykorzystaniem maty moż-na przeprowadzić w każdej grupie wiekowej, dopasowując cele i meto-dy do możliwości dzieci.
131 Kodowanie przy użyciu tabletu
Szkolenie zakończyły próby kodowania z wykorzystaniem tabletu.
Po wykonaniu sekwencji zapisanej szyfrem znaków otrzymywałyśmy obrazek, który był ruchomy. To był cel, ale nie wszystkim to wychodzi-ło od razu. Trzeba się bywychodzi-ło bardzo skupić na odczytywaniu i wprowa-dzaniu oprogramowania. Wiele prób z pomocą trenera dało efekty po-zytywne. Potem próbowałyśmy same napisac kody, czyli oprogramowa-nie i wdrożyć je na tablecie. Wymagało to bardzo dużego skupienia, my-ślenia, cierpliwości i czasu. Dzieci z pewnością szybciej opanowują takie zadania. Kochają komputer, ale czy na pewno jest im potrzebny w wieku przedszkolnym do zabawy?
Od maty do gier planszowych
Ponieważ jako dyrektor przedszkola popieram zabawy dla przed-szkolaków bez komputera i chciałam podpowiedzieć rodzicom, a poka-zać dzieciom, jak mogą spędpoka-zać czas bez nudy, gdy nie ma kompute-ra, tabletu, smartfona czy telefonu komórkowego, wymyśliłam kontynu-owanie zabaw z kodowania w formie gier planszowych. Zakupiłam kil-ka pudełek Gry w Warcaby. Najpierw w grupach starszych, a potem na-wet u maluchów rozpoczęły się zabawy w zastosowanie planszy, która przypomina matę do kodowania. Potem poznawanie zasad gry w war-caby nie było już trudne. Dzieci bardzo szybko pojęły, o co chodzi w tej rozgrywce. Wygrywali jedni, inni przegrywali, by w rewanżu wygra-nym był ktoś inny. Po kilku miesiącach ogłosiłyśmy I Międzyprzedsz-kolny Turniej „PrzedszMiędzyprzedsz-kolny Mistrz Warcabów”. Zgłosiło się 8 przed-szkoli, a rok później było już 16 placówek. Skoro warcaby stały sie tak popularne w naszej placówce, dzieci próbowały grać na macie do kodo-wania, a pionkami były klocki. Obecnie grają dzieci w domu z rodzicami, z dziadkami, z rodzeństwem. Jako nagrody w wielu konkursach kupu-jemy dzieciom warcaby i inne gry planszowe. Teraz dzieciom, które po-znały matę i umiejętność czytania symboli i ich zastosowania, łatwo jest zapamiętać zasady innych gier planszowych. Zauważamy też u dzieci więcej cierpliwości, mniej rozpaczy przy przegranej i wymyślanie utrud-nień w zasadach, gdy znudzą się te, które są oryginalne. Mata nadal jest dużą atrakcją, zwłaszcza z różnymi robotami, które po zaprogramowa-niu wykonują zadania, a oceniają je dzieci, wysuwają wnioski, co było źle
zrobione, gdy robot nie dotarł do celu. Wnioskowanie, dedukcja i szuka-nie rozwiązań to kolejne etapy w rozwoju dziecka. Przy zabawach z ko-dowania dużo szybciej dzieci rozwijają się pod względem umysłowym i społeczno-emocjonalnym.
Niby zabawa, a tak naprawdę celowe działanie przygotowujące do działania na dalszym etapie edukacji, bowiem w dzisiejszej dobie już naj-młodszy uczeń musi mieć możliwość działania na komputerze i uczy się korzystać z dobrodziejstw techniki i cyfryzacji.
Przedszkolak tego nie musi, ale może a my po tym szkoleniu dajemy tak dziecku jak i rodzicom wiele wzorów działań bardzo atrakcyjnych z „kodowaniem na macie” i nie tylko.
A co na to inni?
Specjaliści wyróżnili 7 powodów, dla których warto dzieci uczyć kodowania. Te umiejętności i postawy mogą dziecku pomóc żyć dziś i w przyszłości. Należą do nich:
1. Otwarty umysł
Wszystko stale się zmienia wokół nas, ewaluuje, programowanie także zmienia się do coraz bardziej skomplikowanego, rozwiązując coraz trud-niejsze zadania i problemy codziennych potrzeb. Wymaga zauważania i nazywania różnych problemów, sytuacji oraz poszukiwania rozwiązań adekwatnych do problemu, niekoniecznie znanych rozwiązań. Wymaga myślenia, ale i uczy myślenia dostosowanego do problemu czy sytuacji, a także dostosowującego poznane i istniejące rozwiązania do danej sytu-acji i nowych zadań.
2. Nastawienie na rozwiązywanie problemów
Dla dziecka bardzo ważne jest samodzielne wykonanie zadania, rozwią-zanie problemu. Rozwijanie wiary we własne siły w działaniu aż po wi-doczny efekt jest dla dziecka motywacją do dalszego działania. W tym pomaga umiejętność kodowania, pozwalając rozwiązać problem w róż-ny sposób, jak gra w warcaby czy w szachy.
3. Analizowanie, wnioskowanie i ewaluacja
W kodowaniu i programowaniu zauważamy wykorzystywanie różnych dziedzin nauki, pozwalających analizować, wyciągać wnioski i sprawdzać
1 http://www.p2.laziska.pl/images/stories/2/kodowanie.pdf [dostęp z dnia 23.01.2021 r.]
133 działania praktyczne oraz efekty działań. Poznając sposoby programowa-nia powstają nowe rozwiązaprogramowa-nia, rozwija się myślenie logiczne, przyczy-nowo-skutkowe. Po zastosowaniu działań poszukujemy nowych rozwią-zań i znowu je stosujemy w praktyce programowania. I tak wciąż od nowa ulepszając działania, analizując je i tworząc nowe kody, symbole.
4. Współpraca z innymi
Przy kodowaniu, grach planszowych uczymy dzieci współdziałania w zespole i respektowania możliwości wypowiadania swojego zdania.
Programiści często pracują w zespole. Każdy członek zespołu poszukuje rozwiązania, przedstawia pomysł, szuka kolejnego rozwiązania, aż po-wstaje pomysł wspólny na miarę potrzeb. Współdziałanie w grupie, dys-kusja, pozwolenie na wyrażenie opinii każdego członka zespołu, wspól-ne podjęcie decyzji końcowych, to bardzo ważwspól-ne kompetencje na przy-szłość. Uczymy tego właśnie w przedszkolu.
5. Re eksja nad uczeniem się
W trakcie kodowania, a potem programowania mają prawo powstawać błędne decyzje, błędne rozwiązania w toku wielu prób w poszukiwaniu najlepszego rozwiązania. Prób może być nieskończona ilość, aż będzie-my zadowoleni z efektu. Uczybędzie-my się tego w przedszkolu w zabawie, a potem uczymy się tego w życiu dorosłym. Ulepszając maszyny musi-my opracować nowe rozwiązania i znowu się ich uczymusi-my. Uczymusi-my się przez całe życie – to wie każdy programista.
6. Myślenie krytyczne i kreatywne
Nauka kodowania i programowania łączy oba typy myślenia. Myślenie kre-atywne to poszukiwanie wielu twórczych i różnorodnych rozwiązań pro-blemu. Myślenie krytyczne ocenia podjęte działania i efekty. Dajemy naj-młodszym różnorodne materiały do rozwiązania problemu i pozwalamy, a nawet zachęcamy do ocenienia własnego wyboru. Krytyczne myślenie naj-częściej wykorzystujemy, gdy coś nie wychodzi, dziecko nie potra wyko-nać zadania. To rozwija dziecko i ułatwia przyjęcie krytyki od innych.
7. Jasna i adekwatna komunikacja
W trakcie kodowania posługujemy się kodem, symbolem, znakiem, któ-re muszą być zrozumiałe dla innych. Uczymy dziecko znaków, symboli, czyli języka kodowania oraz ich odczytywania i tworzenia sposobu ich zastosowania, zapisania wg pomysłu dziecka. To jest komunikacja z ze-społem i odbiorcą.
Podsumowanie
Kodowanie pozwala dzieciom i dorosłym aktywnie żyć w świecie bardzo szybko rozwijającej się techniki i cyfryzacji. Dzieci automatycznie będą współtworzyć ten świat i uczestniczyć w jego rozwoju. Dzisiaj wiele z nich biernie korzysta z dobrodziejstw komputera, techniki, zajmując się gotowymi grami, oglądając różne strony w Internecie często bez nadzoru dorosłych, bez znaczącego celu. Celowa, ciekawa i różnorodna nauka ko-dowania w przedszkolu może ukierunkować działania dzieci i rodziców na dziś i czasy przyszłe oraz rozwija potrzebne kompetencje. Wydaje się nawet, że przyszłość nie istnieje bez programowania. Analizując potrze-by świata i pojedynczego człowieka idziemy w przyszłość, korzystając ze znanego budujemy nowe.
Netogra a
http://www.p2.laziska.pl/images/stories/2/kodowanie.pdf (dostęp z dnia 23.01.2021 r.).