Wstęp
Od kilku lat jesteśmy świadkami zmian dotyczących edukacji. Nowe reformy, zmiany podstaw programowych, aż wreszcie kształcenie na od-ległość. Wszystko to wymaga od nas – nauczycieli wprowadzenia zmian w metodach i technikach naszej pracy, poszerzenia naszej wiedzy i umie-jętności pedagogicznych, jak i dostosowania naszej pracy do nowych wa-runków i okoliczności. To, co dla nas jest nowe, jest również takie dla na-szych uczniów. Dzieci w wieku 7-9 lat rozpoczynające swoją edukację, już na samym początku odkrywają potencjał swoich możliwości, ale też doświadczają pierwszych trudności związanych z nauką.
W opracowaniu skupimy się na edukacji matematycznej, która po-strzegana jest jako „część edukacji szkolnej, która jest niełatwa dla na-uczycieli i uczniów. Ma jednak w powszechnym mniemaniu ściśle okre-ślone cele i wydaje się najmniej podlegać zmianom metodycznym, or-ganizacyjnym czy interpretacyjnym”. Europejska kategoria kompeten-cji kluczowych zmienia dotychczasową perspektywę jednoznaczności nauczania matematyki. Tym samym nie ma wątpliwości, że
wczesnosz-1 A. Kalinowska, Wczesnoszkolna edukacja matematyczna – ograniczenia i ich przełamywanie, Wydawnictwo Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego, Olsztyn 2013, s. 9.
Magdalena Michałowska Anna Ratomska
Szkoła Podstawowa nr 24 im. Tadeusza Kościuszki w Bielsku-Białej Halina Jurszczyk
Bielsko-Bialski Ośrodek Kształcenia Nauczycieli
83 kolne nauczanie matematyki również musi podlegać intensywnemu na-mysłowi, co pozwoli na dokładniejsze zrozumienie poznawczej roli tego etapu edukacji w budowaniu wiedzy matematycznej w kolejnych latach nauki. Podstawowym zadaniem nauczyciela jest przede wszystkim na-uczyć dziecko myślenia. Należy tak szukać treści, zadań, czy działań, które są możliwe do opanowania przez dziecko, a jednocześnie przyczy-niają się do rozwijania jego umiejętności dostrzegania matematyki w ota-czającym świecie.
Niniejszy tekst jest propozycją działań wykorzystywanych przez nauczycieli edukacji wczesnoszkolnej w celu wzbudzenia u dzieci chę-ci poznawania i uczenia się matematyki. Wszystkie metody nauczania i techniki pracy były i są wykorzystywane obecnie w praktyce zawodo-wej nauczycieli edukacji wczesnoszkolnej w Szkole Podstawozawodo-wej nr 24 im. T. Kościuszki w Bielsku-Białej. Działania nauczycieli klas młodszych są wspierane i kontynuowane przez nauczycieli matematyki uczących w wyższych klasach. Dzieci kompleksowo, od początku do końca ich edukacji w szkole podstawowej mają zaproponowane ciekawe i różno-rodne sposoby uczenia się matematyki.
Konkursy matematyczne
a) Konkurs matematyczny LUBIĘ MATEMATYKĘ!
Konkurs na szkolnym blogu https://blogmatematycznysp24.blog-spot.com/ założonym w 2018 roku przez nauczycieli edukacji wcze-snoszkolnej. Konkurs cieszy się dużym uznaniem wśród uczniów klas 1-3 i polega na rozwiązywaniu kilku zadań tekstowych/logicznych, któ-re pojawiają się na blogu 1-2 razy w miesiącu. Każdy uczeń, który po-prawnie odpowie na pytanie matematyczne/rozwiąże zadanie, otrzy-muje komplet punktów w konkursie oraz ocenę celującą z matematyki.
Punkty zliczane są końcem roku szkolnego. Laureaci konkursu (osoby, które zdobyły największą liczbę punktów) otrzymują nagrody książko-we. Istotne jest, aby dobór zadań konkursowych był dobrze przemyśla-ny. Zadania powinny być dostosowane do wieku dzieci, jednak powin-ny one również wzbudzać logiczne myślenie. Treść zadań jest dokładnie analizowana przez nauczycieli, aby poziom trudności nie był ani za ni-ski, ani za wysoki.
2 Ibidem, s. 10.
3 J. Nowik, Kształcenie matematyczne w edukacji wczesnoszkolnej, Wydawnictwo Nowik Sp.j., Opole 2011, s. 9.
b) Konkurs o tytuł MISTRZA TABLICZKI MNOŻENIA
Konkurs organizowany jest w szkole od roku 2015, polegający na ak-tywnej rywalizacji klas (grup uczniów). Dzieci w swoich klasach biorą udział w typowych „wyścigach rzędów” (ćwiczeniach ruchowych) z ele-mentem czynności matematycznych. Głównym narzędziem wykorzy-stywanym w konkursie są Karty Grabowskiego. Uczniowie na czas roz-wiązują konkretne zadania – dopasowują karty do siebie (działanie do wyniku lub odwrotnie). Ważne, aby w konkursie brali udział wszyscy uczniowie z klasy, nawet ci słabsi. Zawsze jest bowiem możliwość po-mocy uczniom, dla których dane zadanie jest zbyt trudne. Uczniowie na-wzajem mogą sobie pomagać, a głównym przesłaniem konkursu ma być doskonalenie tabliczki mnożenia i dobra zabawa. Z doświadczenia wie-my, że konkurs ten cieszy się dużym uznaniem wśród dzieci. Uczniowie bardzo chętnie chcą brać udział w każdym zadaniu proponowanym w tym konkursie.
Źródło: zdjęcie własne
85 c) Konkurs MATLANDIA
Bardzo ciekawą alternatywą dla typowych zadań matematycznych stały się w ostatnim czasie zadania i ćwiczenia multimedialne. Propo-zycja platformy Matlandia jest doskonałym narzędziem nie tylko dla uczniów, ale i nauczycieli. Podczas kształcenia na odległość (i nie tylko) uczniowie poszczególnych klas mogą rozwiązywać online ciekawe za-dania matematyczne o różnym stopniu trudności. Nauczyciel ma możli-wość przeprowadzenia sprawdzianów online, w których uczniowie wy-kazują się swoimi matematycznymi umiejętnościami. Platformę tę moż-na wykorzystać również podczas zajęć stacjomoż-narnych (używając tabli-cy interaktywnej, monitora, czy netbooków). Uczniowie w dzisiejszych czasach uwielbiają wszystkie zadania, które wiążą się z wykorzystaniem multimediów (ćwiczenia audiowizualne), dlatego Matlandia (choć apli-kacja płatna dla użytkowników) jest bardzo pozytywnie oceniana i czę-sto wykorzystywana wśród nauczycieli i uczniów.
d) Konkurs KANGUR
Konkurs międzynarodowy Kangur od lat cieszy się dużą popularno-ścią wśród uczniów w różnym wieku. Dla dzieci jest to wspaniała możli-wość sprawdzenia swoich umiejętności matematycznych na różnych po-ziomach trudności. Dzieci są przygotowywane do tego konkursu pod-czas zajęć pozalekcyjnych (koło matematyczne), które cieszą się dużą popularnością i zainteresowaniem dzieci i są doskonałym sposobem do Źródło: zdjęcie własne
Wybrane pomoce dydaktyczne
a) tablica interaktywna i monitor multimedialny
Dzisiejszy świat przepełniony cyfryzacją, nowoczesnymi technolo-giami informatycznymi i sprzętem multimedialnym narzucił nam na-uczycielom dostosowanie metod pracy do ustalonych standardów. Co rusz widzimy szkoły wyposażone w sprzęt multimedialny, a nauczycie-le korzystając z doskonanauczycie-lenia zawodowego (kursy, szkonauczycie-lenia propono-wane w ramach wspomagania, a także propozycje ośrodków doskonale-nia) i własnego doświadczenia wykorzystują zdobyte umiejętności pod-czas pracy z dziećmi. I tak, są w stanie przeprowadzić zajęcia wykorzystu-jąc wersje elektroniczne podręczników i zeszytów ćwiczeń (tzw. multibo-oki), pokazać i dogłębnie wytłumaczyć pewne aspekty i tematy korzysta-jąc z prezentacji multimedialnych, lmów edukacyjnych, czy wykorzystu-jąc ćwiczenia multimedialne i pomoce (multimedialne zegary, liczmany i wiele innych). Niezmiernie pomocne jest wyposażenie sali lekcyjnej w ta-blicę interaktywną lub monitor multimedialny. Dzięki temu nauczyciel ma spędzania czasu wolnego. Na zajęciach wykorzystywane są pomoce ta-kie jak: PUS-y, Liczby w kolorach, korale matematyczne, liczydło, mode-le zegarowe, kostki matematyczne, gury geometryczne, geoplany, pira-midy matematyczne, Edumata, Edumatrix, ozoboty, ćwiczenia i gry mul-timedialne.
Źródło: opracowanie własne
87 b) gry i ćwiczenia multimedialne
W dobie Internetu jesteśmy w stanie wyszukać informacje na temat dowolnego zagadnienia. Istotną rolę odgrywają tutaj różnorodne gry i ćwiczenia multimedialne, które możemy zaproponować uczniom (ty-siące takich ćwiczeń znajduje się na edukacyjnych platformach multime-dialnych). Dziecko ma możliwość wykonania ćwiczeń u siebie w domu, korzystając ze sprzętu multimedialnego i Internetu, jak i może rozwią-zać takie ćwiczenia podczas lekcji. Niezmiernie pomocne strony mate-matyczne to: www.matzoo.pl, www.superkid.pl, www.toytheater.com, www.toytheater.col, www.wordwall.net, czy www.learningapps.org.
Dwie ostatnie platformy są o tyle ciekawe, że nauczyciel może samodziel-nie tworzyć aplikacje/gry na dany temat. Jest w stasamodziel-nie stworzyć dzian/kartkówkę, ustalić termin na jego wykonanie, jak i ocenić spraw-dzian drogą elektroniczną. Nauczyciel może również wygenerować wła-sny test, kartę pracy, ćwiczenie za pomocą generatora arkuszy (matema-tycznych, polonis(matema-tycznych, przyrodniczych i innych). Niektóre platfor-my dysponują wirtualnymi manipulatorami (np. www.toytheater.com), dzięki którym możemy zwizualizować dane zagadnienie (np. odczytanie więcej możliwości w przekazywaniu wiedzy uczniom, a narzędzia takie jak multimedia są dla dzieci wyjątkowo atrakcyjne. Ułatwiają one zdoby-wanie wiedzy w atrakcyjny i ciekawy sposób, poprzez zabawę.
Źródło: opracowanie własne
godziny na wirtualnym zegarze lub odczytanie temperatury na wirtual-nym termometrze). Platformy multimedialne oferują bardzo szeroki wa-chlarz możliwości. Nie bez powodu dzieje się to w czasie, gdy pojawiło się kształcenie na odległość, gdzie zarówno nauczyciele, ale też ucznio-wie i ich rodzice zostali postaucznio-wieni przed nie lada wyzwaniem eduka-cyjnym. Wspomniane ćwiczenia i narzędzia multimedialne są dużym wsparciem w nauce zdalnej. Nauczyciel jest w stanie wspomóc się pew-nymi multimediami w prowadzeniu lekcji online, czy uzupełnić dany te-mat lekcji. Uczeń natomiast ma możliwość zrozumienia tete-matu, przećwi-czenia danego zagadnienia, doskonalenia pewnych nabytych umiejętno-ści poprzez audiowizualne gry, atrakcyjną gra kę i ciekawy przekaz.
Źródło: opracowanie własne
c) EDUMATA
EDUMATA jest to bardzo ciekawe narzędzie, będące kolorowym dy-wanem edukacyjnym służącym do nauki poprzez zabawę. Znajdujące się u góry dywanika zakładki umożliwiają pracę z zakresu edukacji po-lonistycznej, językowej – angielski, matematycznej, przyrodniczej, mu-zycznej. Jest bardzo wygodna w użyciu w pracy z uczniami klas 1-3 oraz w warunkach domowych czy plenerowych. EDUMATA wykorzystywa-na jest podczas lekcji do pogłębiania i utrwalania danego tematu. W kon-kretne zadanie może być zaangażowana cała klasa lub grupa dzieci. Mata
89 świetnie się sprawdza w pracy z dziećmi, które są nadpobudliwe rucho-wo. Urozmaicone zadania sprawiają dziecku przyjemność i zadowole-nie z faktu wykonania danych czynności. Istotną cechą EDUMATY jest prostota reguł i łatwość ich mody kacji w zależności od konkretnej po-trzeby. Możemy dzięki temu tworzyć własne gry, służące realizacji in-nych celów i o inin-nych poziomach komplikacji niż ich pierwowzory. Daje to możliwość rozbudowywania jej na różne sposoby wedle własnych po-mysłów.
d) Edumatrix
Edumatrix to pomoc dydaktyczna stworzona jako wielofunkcyj-ne narzędzie mające na celu wspomaganie procesu nauczania przez do-skonalenie umiejętności matematycznych, algorytmicznych i programi-stycznych, w tym: liczenie, czytanie i interpretowanie liter i liczb, stoso-wanie znaków matematycznych w działaniach, stosostoso-wanie poleceń ar-kusza kalkulacyjnego. Pełni ona również funkcje: edytora gra ki, a na-wet edytora obiektów 3D, zeszytu ćwiczeń do matematyki (algebra, geo-metria), kalkulatora, mapy terenu. Zestaw dedykowany osobom pra-cującym z dziećmi w parze lub małej grupie, dla dzieci w wychowaniu przedszkolnym, dla uczniów edukacji wczesnoszkolnej.
e) Ozoboty
Ozobot – mały robot, stworzony z myślą o nauce programowania.
Może być wykorzystywany podczas kształtowania kompetencji mate-matycznych, jak i na zajęciach informatycznych. Dzięki pracy z tym urzą-dzeniem uczniowie doskonalą umiejętności takie jak: logiczne myślenie, myślenie przestrzenne, kodowanie (programowanie), samodzielne po-szukiwanie rozwiązań, kreatywność. Zajęcia z ozobotami przełamują stereotypowe myślenie o kodowaniu jako trudnej dziedzinie, wymaga-jącej dużego doświadczenia. Uczniowie tworzą proste programy kom-puterowe, które uczą kreatywnego i innowacyjnego rozwiązywania pro-blemów.
4 https://mata.edu.pl/edu-mata/, [dostęp: 12.01.2021 r.]
5 https://pilchr.pl/wp-content/uploads/2018/08/Metoda-nauczania-edumatrix.pdf, [dostęp: 12.01.2021 r.]
f) Lapbook
Ciekawą metodą pracy podczas zajęć lekcyjnych lub matematycz-nych zajęć dodatkowych jest tworzenie przez uczniów lapbooków, czyli teczek tematycznych. Każdy lapbook tworzony jest samodzielnie przez ucznia lub grupę uczniów i dotyczy konkretnego tematu (np. tablicz-ki mnożenia, zagadnień związanych z kalendarzem, zegarem i innych).
W teczce prezentuje się wybrane treści w formie rysunków, wykresów, otwieranych okienek oraz ruchomych elementów. Lapbook matematycz-ny może zawierać: wykresy matematyczne, działania, mapki, tabelki, ze-gary, kalendarz i inne. Tworzenie lapbooka jest doskonałym ćwiczeniem utrwalającym i podsumowującym dany temat lekcji. Wzbudza cieka-wość, angażuje dziecko w wykonanie pracy, uczy kreatywności. Pozwa-la na zebranie informacji w jednym miejscu i w razie potrzeby skorzysta-nie z nich w łatwy i szybki sposób.
g) Międzynarodowa platforma ETWINNING
Ciekawą formą współpracy pomiędzy nauczycielami i uczniami jest platforma Etwinning, będąca społecznością szkół w Europie. Za pomo-cą tej platformy europejskie szkoły mogą wymieniać się między sobą doświadczeniami w pracy z dziećmi. Każdy projekt prowadzony na tej Źródło: opracowanie własne
91 platformie polega na angażowaniu nauczycieli i dzieci z różnych krajów, którzy bazując na danym temacie (np. Geometria w sztuce, Matematy-ka online, TabliczMatematy-ka mnożenia,…) wymieniają się sposobami zdobywa-nia wiedzy, metodami i formami pracy i wykorzystanymi narzędziami.
Dodatkowo projekt uczy porozumiewania się między sobą w różnych ję-zykach (głównie w języku angielskim), wykorzystując połączenia inter-netowe, lmy, zdjęcia, prezentacje, a nawet tradycyjną pocztę (wysyłanie kartek/listów). Dzieci uwielbiają poznawać swoich rówieśników z róż-nych szkół świata, dzielić się z nimi zdobytą wiedzą i doświadczeniem.
Platforma Etwinning daje bardzo duże możliwości nauczycielom, którzy chcą poszerzać swoją wiedzę pedagogiczną i doświadczenie. Oferowane są ciekawe kursy i szkolenia online, jak i stacjonarne szkolenia krajowe i międzynarodowe.
Zakończenie
Kompetencje matematyczne są niezmiernie istotne w rozwoju uczniów, poznawaniu przez nich świata, rozumieniu zjawisk oraz od-krywaniu nienazwanych dotąd zależności. Stanowią klucz do interpre-tacji wszelkich powiązań, identy kowania zjawisk i procesów, a tak-że dostrzegania przyczyn i skutków tych procesów. Coraz więcej osób zdaje sobie sprawę, że w dzisiejszych czasach nie może być dobrej na-uki, bez rzetelnego kształcenia kompetencji matematycznych. O sukce-sach lub porażkach ucznia w toku nauki matematyki w znacznym stop-niu decyduje jakość edukacji przedszkolnej i wczesnoszkolnej oraz stosu-nek ucznia do tego przedmiotu wyniesiony z początkowego etapu edu-kacyjnego. Większość dzieci młodszych jest zainteresowana matematy-ką, jeżeli jest ona im odpowiednio przedstawiona. To, czy matematycz-ne zdolności dzieci rozwiną się, w dużej mierze zależy od nastawienia i kompetencji nauczyciela edukacji wczesnoszkolnej. Duży wpływ ma tutaj umiejętność doboru zadań, stosowanie pomocy dydaktycznych, atrakcyjność zajęć, kreatywność nauczyciela czy aktywność uczniów.
6 B. Dudel, M. Głoskowska-Sołdatow, Kompetencje matematyczne i podstawowe kompeten-cje naukowo-techniczne w edukacji wczesnoszkolnej, Wydawnictwo Adam Marszałek, To-ruń 2017, s. 7.
7 E. Gruszczyk-Kolczyńska, G. Treliński, B. Bugajska-Jaszczołt, M. Czajkowska, Mate-matyczna edukacja wczesnoszkolna, Wydawnictwo Pedagogiczne ZNP Sp. z.o.o, Kielce 2015, s. 7.
W niniejszej publikacji zaprezentowane zostały wybrane formy i me-tody pracy w edukacji wczesnoszkolnej, mające na celu pobudzenie ak-tywności matematycznej dzieci, wzbudzenie kreatywnego i logicznego myślenia oraz rozwijanie zdolności matematycznych. Dzięki tak zorga-nizowanej pracy z dziećmi śmiało można stwierdzić, że zauważalny jest wzrost zainteresowania uczniów matematyką i widać poprawę efektyw-ności procesu kształcenia. Poza tym uczniowie lepiej sobie radzą na ko-lejnym etapie nauczania i pozostają aktywni.
Bibliogra a:
Dudel B., Głoskowska-Sołdatow M., Kompetencje matematyczne i podstawowe kompetencje naukowo-techniczne w edukacji wczesnoszkolnej, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2017.
Gruszczyk-Kolczyńska E., Treliński G., Bugajska-Jaszczołt B., Czajkowska M., Matematyczna edukacja wczesnoszkolna, Wydawnictwo Pedagogiczne ZNP Sp. z.o.o, Kielce 2015.
Kalinowska A., Wczesnoszkolna edukacja matematyczna – ograniczenia i ich przełamywanie, Wydawnictwo Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego, Olsztyn 2013.
Nowik J., Kształcenie matematyczne w edukacji wczesnoszkolnej, Wydawnictwo Nowik Sp.j., Opole 2011.
Strony internetowe:
https://pilchr.pl/wp-content/uploads/2018/08/Metoda-nauczania-edu-matrix.pdf, [dostęp: 12.01.2021 r.]
https://mata.edu.pl/edu-mata/ [dostęp: 12.01.2021 r.]