na współpartnera w biznesie, są odpowiedzią na dzisiejsze zapotrzebowanie poli-tyki społecznej. Partycypacja pracownicza, a co za tym idzie – upodmiotowienie kapitału ludzkiego, przyczynia się do rozwoju całych społeczności zgodnie z no-woczesną koncepcją współdziałania państwa i społecznie odpowiedzialnego bizne-su3. Zdaniem W. Szuberta rola polityki społecznej polega na służeniu potrzebom celowego działania, zmierzającego do poprawy warunków życia ludności oraz peł-niejszego zaspokajania jej potrzeb4. Możemy zatem przyjąć, że wszelkie działania zmierzające do poprawy życia całych społeczeństw nie należą już tylko do zadań państwa, ale powinny być także wyzwaniem dla przedsiębiorców, którzy korzysta-ją z zasobów ludzkich i eksploatukorzysta-ją środowisko naturalne, stąd też makorzysta-ją moralny obowiązek dzielenia się wypracowanym zyskiem.
Celem niniejszego opracowania jest próba udowodnienia, że społecznie od-powiedzialny i partycypacyjny biznes, upodmiotowienie kapitału ludzkiego jako najważniejszego ogniwa organizacji przynosi oczekiwane rezultaty w postaci zmniejszania dysproporcji ekonomicznych społeczeństw, co wpisuje się w świato-wą i polską politykę społeczną.
Społeczna odpowiedzialność biznesu,
nowoczesnych praktyk biznesowych7. Przejawy owych działań polegają na zaspo-kajaniu potrzeb lokalnej ludności przez wsparcie, jakiego udzielają prywatne fun-dacje, dotowane z wypracowanego zysku przedsiębiorstw.
Firmy, które są zainteresowane społeczną i etyczną odpowiedzialnością biznesu, wprowadzają trwałe zarządzanie oparte na trójstronnych wartościach odwołują-cych się m.in. do efektywności działań przedsiębiorstwa, ekonomiczności i moral-ności8. Realizacja tego zobowiązania społecznego odbywa się przez wprowadzanie nowych form programów etycznych, które powinny skłaniać nie tylko duże kor-poracje, ale też każdego pracodawcę do podnoszenia standardów ekonomicznych zatrudnionych pracowników na coraz to wyższy poziom9. Prawidłowe działanie programów społeczno-etyczno-ekonomicznych, w postaci partycypacji pracow-ników w zarządzaniu przedsiębiorstwem, powinno mieć na względzie cel główny, jakim jest zaspokajanie rzeczywistych potrzeb społeczności oraz mentalnego roz-woju pracowników w firmie.
Bycie odpowiedzialnym nie oznacza wyłącznie spełnienia wszystkich wymogów formalnych i prawnych, potrzebne są również działania nastawione na zwiększa-nie inwestycji w zasoby ludzkie, ochronę środowiska oraz relacje z otoczezwiększa-niem fir-my, czyli dobrowolne zaangażowanie. Społeczna odpowiedzialność jest procesem, w którego ramach przedsiębiorstwa zarządzają swoimi relacjami z różnorodnymi interesariuszami, potencjalnie mającymi wpływ na sukces w działalności gospo-darczej, należy je zatem traktować jako inwestycję, a nie koszt. Odpowiedzialny bi-znes to ponoszenie wspólnych obciążeń w postaci podatków i kosztów zatrudnienia pracowników oraz uczestniczenie w tworzeniu systemu zabezpieczeń społecznych.
Społeczna odpowiedzialność biznesu to strategia zarządzania, która przez prowa-dzenie dialogu społecznego na poziomie lokalnym przyczynia się do wzrostu kon-kurencyjności przedsiębiorstw również na poziomie globalnym.
Odpowiedzialny biznes i polityka społeczna jest nie tylko wskazaniem potrzeb i możliwości, ale także racjonalizacją prowadzonej działalności10. Strategia społecz-nej odpowiedzialności biznesu wiedzie do trwałego sukcesu przedsiębiorstwa dzięki podjęciu dialogu z otoczeniem, uwzględnianiu ochrony środowiska i budowaniu kapitału społecznego, w tym także kapitału ludzkiego. Społeczna odpowiedzialność biznesu przyczynia się do tworzenia nowych wartości społecznych, więc naturalnie powinna wpisywać się w politykę społeczną państwa, która z kolei powinna zmie-rzać do rozszerzania programów wsparcia w tzw. partnerstwie publiczno-prywat-nym. Przejawami partnerstwa pomiędzy biznesem a polityką społeczną i prawem pracy powinny stać się takie rozwiązania, które promowałyby programy zmierzają-ce do czynnego uczestnictwa pracowników w zarządzaniu przedsiębiorstwem.
7 P. Kotler, N. Lee, Corporate Social Responsibility. Doing the Most Good for Your Company and Your Cause, Hoboken 2005, s. 3.
8 W. Gasparski, Wykłady z etyki biznesu, Warszawa 2004, s. 267.
9 Ibidem.
10 J. Orczyk, Polityka społeczna. Uwarunkowania i cele, Poznań 2005, s. 52.
Prawidłowe funkcjonowanie programów partycypacji załogi w miejscu pracy powinno mieć jednak na względzie cel główny, czyli przyjęcie przez przedsiębior-ców tych działań jako modelu biznesowego o randze strategicznej, nie można zatem wprowadzać wybiórczo pewnych modyfikacji organizatorskich jako swego rodzaju modnego ozdobnika, służącego do promocji firmy11.
Na przestrzeni ostatnich lat w związku z działaniami międzynarodowych kon-cernów znacznie zdewaluowały się idee solidarności świata pracy, w globalnych go-spodarkach nie ma bowiem mowy o współdziałaniu pracowników. Konkurować w biznesie zaczęły nie tylko firmy, ale też zatrudnieni w nich pracownicy. W global-nych koncernach, mających filie w różglobal-nych krajach, pracownicy nie są już po pro-stu kolegami, gdyż z czasem stali się rywalami w walce o miejsca pracy. Przyczyną tych negatywnych zjawisk była chęć generowania coraz większych zysków przez zarządy koncernów, które z łatwością podejmowały decyzje o przenoszeniu fabryk do tańszych rejonów świata, gdzie koszty pracy były niższe12. Społeczna odpowie-dzialność biznesu to również przeciwdziałanie takim zachowaniom firm, które w bezwzględnym poszukiwaniu zysku nie zwracają uwagi na zatrudnionych pra-cowników. Przenosiny firmy do innego miejsca powoduje, że całe otoczenie społecz-ne jest pokrzywdzospołecz-ne przez przedsiębiorcę, który decyduje się na takie nieetyczspołecz-ne zachowania biznesowe. Tego typu zachowania powinny być napiętnowane przez władze publiczne i całe społeczeństwa. Zdecydowanie więc powinno się zmierzać do promowania rozwiązań, które sprzyjają etycznemu postępowaniu w biznesie.
Zagadnienia etyki w biznesie mają swoje odzwierciedlenie w pracach świato-wych autorytetów. Ważną inicjatywą jest Global Compact (Globalne porozumienie/
przymierze) przedstawione przez Sekretarza Generalnego ONZ Kofiego Annana na Światowym Forum Ekonomicznym 31 stycznia 1999 roku. Global Compact to dziewięć zasad pracy wynikających z Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka, a określanych przez Międzynarodową Organizację Pracy oraz na mocy ustaleń Szczytu Ziemi, który odbył się w Rio de Janeiro. Zasady te adresowane są do przed-siębiorców, zachęcają do dobrowolnego „budowania społecznych i ekonomicznych postaw niezbędnych dla podtrzymania nowej gospodarki światowej i spowodo-wania, by dzięki globalizacji zyskali wszyscy ludzie na świecie”13. W Polsce ini-cjatywa Global Compact wprowadzona została oficjalnie na specjalnej konferencji zwołanej 11 kwietnia 2001 roku przez Ambasadę ONZ w Warszawie i Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej RP14. Global Compact opiera się na trzech głównych zasadach mających na względzie: prawa człowieka, standardy pracy, środowisko naturalne. W zakresie standardów pracy wymienia przede wszystkim takie zagad-nienia jak przeciwdziałanie dyskryminacji, zakaz wykonywania pracy przez dzieci,
11 W. Gasparski, Wykłady z etyki biznesu, s. 267.
12 R. Marx, Kapitał. Mowa w obronie człowieka, przeł. J. Serafin, Kraków 2009, s. 219.
13 Cyt. za dokumentem rozpowszechnionym przez Centrum Informacyjne Narodów Zjed-noczonych w Warszawie.
14 W. Gasparski, Wykłady z etyki biznesu, s. 277.
eliminację wszystkich form pracy przymusowej, poszanowanie wolności stowarzy-szania się i prowadzenia negocjacji zbiorowych. Prawa człowieka w Global Compact to przestrzeganie praw człowieka przyjętych przez społeczność międzynarodową oraz eliminacja przypadków łamania praw człowieka. W kwestii ochrony środo-wiska popiera się działania prewencyjne, inicjatywy mające na celu promowanie odpowiedzialności wobec środowiska oraz rozwoju technologii przyjaznych środo-wisku naturalnemu. Program Global Compact był początkiem rozwoju krajowych kodeksów etyki biznesu.
Społeczna odpowiedzialność biznesu ma na uwadze harmonijny rozwój człowie-ka, społeczeństwa i środowisczłowie-ka, wszystkie te kwestie wpływają więc na światowy rozwój gospodarek narodowych. Pamiętając jednak o wpływie biznesu i jego otocze-nia na rozwój społeczeństw, szczególnie pozytywnie nagradzane powinny być takie zachowania przedsiębiorców, które zmierzają do rozwoju kapitału ludzkiego przez czynny udział pracowników w partycypacyjnym zarządzaniu zakładem pracy.