Formułowanie strategii finansowania realizowane jest poprzez podejmowanie decyzji finansowych, dotyczących struktury kapitału. Struktura kapitału jest w literaturze różnie definiowana. Część autorów utożsamia strukturę kapitału ze strukturą finansowania, używając tych pojęć zamiennie29. W tym ujęciu struktura kapitału, a więc i struktura finansowania, rozumiana jest jako proporcja kapitału własnego i obcego w źródłach finansowania przedsiębiorstwa. Takie określenie dotyczy więc całości pasywów jednostki, kapitału własnego oraz wszystkich elementów zadłużenia, bez względu na termin wymagalności i oprocentowanie.
29 Np. J. Iwin-Garzyńska, A. Adamczyk, op. cit., s. 59
FINANSOWANIE źródło pochodzenia pozycja prawna dawcy horyzont czasowy wykorzystania metoda finansowania zewnętrzne wewnętrzne obce własne krótkotermi-nowe długotermi-nowe samofinanso wanie samospłaty kredytowe dotacyjne ze środków z rynku kapitałowego KRYTERIA KLASYFIKACJI
39 Analizując literaturę przedmiotu w zakresie znaczenia struktury kapitału na tle pojęcia struktury finansowania, spotkać można również inne podejścia. Najczęściej dotyczy to zawężenia struktury kapitału do jedynie tych pasywów przedsiębiorstwa, które zostały w nie zainwestowane w tzw. celowy sposób. Spotkać można kilka sposobów skorygowania sumy pasywów bilansu do wielkości kapitału zainwestowanego.
Pierwszy z nich zakłada, że kapitałem zainwestowanym nie są tzw. zobowiązania spontaniczne30. Dotyczy to zobowiązań operacyjnych, czyli przede wszystkim z tytułu dostaw i usług, wynagrodzeń, podatków i innych opłat o podobnym charakterze. Tego typu kapitały nie są angażowane w działalność gospodarczą z zamiarem osiągania z nich określonej stopy zwrotu. Nie wiążę się z nimi więc koszt w postaci stopy procentowej co, szczególnie dla celów niniejszej pracy, ma duże znaczenie. Podejście to zakłada więc, że struktura kapitału dotyczy funduszy własnych i oprocentowanych zobowiązań, długo- i krótkoterminowych.
Drugi sposób korygowania pasywów polega na eliminacji wszystkich zobowiązań krótkoterminowych31
. W tym przypadku struktura kapitału dotyczy relacji pomiędzy poszczególnymi elementami tzw. kapitału stałego przedsiębiorstwa. Kapitał stały to długoterminowy kapitał przedsiębiorstwa, taki, którego termin wymagalności przekracza okres jednego roku. Są to fundusze stabilne, o długoterminowym wykorzystaniu. Stanowią sumę kapitałów własnych i długoterminowych zobowiązań. Pojęcie kapitału stałego pojawia się w jednej z podstawowych teorii dotyczącej struktury majątkowo-kapitałowej przedsiębiorstwa, jaką jest tzw. złota zasada finansowania32. Zgodnie z tą regułą, aby firma miała zachowaną równowagę i stabilność finansową oraz długoterminową płynność finansową, poziom jej kapitałów stałych musi przekraczać wartość aktywów trwałych.
Ostatni sposób określenia zakresu struktury kapitału dotyczy jedynie tych przedsiębiorstw, które zasilają swoją działalność przez fundusze pozyskane na rynku kapitałowym. W tym ujęciu określając strukturę kapitału bierze się pod uwagę papiery wartościowe wyemitowane przez przedsiębiorstwo, dzieląc je na papiery własnościowe (akcje) i dłużne (obligacje, bony komercyjne, itp.). Stanowisko to najczęściej spotykane jest w podręcznikach amerykańskich, gdzie dług przedsiębiorstwa utożsamia się z
30
Zarządzanie finansami przedsiębiorstw, praca zbior. pod red. P. Karpusia, Wyd. UMCS, Lublin 2006, s. 323
31 Finansowanie rozwoju przedsiębiorstwa, praca zbior. pod red. M. Panfila, Difin, Warszawa 2008, s. 57, M. Jerzemowska, op. cit., s. 14, T. Jajuga T. Słoński, Finanse Spółek. Długoterminowe decyzje inwestycyjne i
finansowe, AE we Wrocławiu, Wrocław 1997, s 208 32 G. Łukasik, op. cit., s. 58
40 wyemitowanymi obligacjami, pomijając zobowiązania w postaci kredytów i pożyczek zaciągniętych w systemie bankowym33
.
Podsumowując powyższe, wymienić można wymienić cztery podejścia stosowany przy zdefiniowaniu pojęcia struktury kapitału. Są to34
:
Podejście 1. Struktura kapitału to proporcja pomiędzy kapitałem własnym a obcym, dotyczy więc wszystkich źródeł finansowania i całych pasywów zarazem. Biorąc pod uwagę tę metodę, strukturę kapitału utożsamia się ze strukturą finansowania.
Podejście 2. Struktura kapitału to proporcja kapitałów własnych i zobowiązań, ale jedynie tych, od których jednostka płaci odsetki35
.
Podejście 3. Struktura kapitału to relacja długoterminowego kapitału obcego i kapitału własnego. W ten sposób struktura kapitału to część struktury finansowania, dotycząca wyłącznie kapitału stałego.
Podejście 4. Struktura kapitału to proporcja pomiędzy wyemitowanymi przez jednostkę papierami wartościowymi, dzieląca je na papiery własnościowe i dłużne. Jest to najwęższe ujęcie tego pojęcia.
Poszczególne ujęcia pojęcia struktury kapitału oraz ich związek ze strukturą finansowania zaprezentowano w syntetyczny sposób w tabeli 6.
Tabela 6. Struktura kapitału a struktura finansowania
Lp. Ujęcie struktury kapitału Związek struktury kapitału ze strukturą finansowania
Podejście 1. Struktura kapitału = struktura pasywów = struktura finansowania
Podejście 2. Struktura kapitału = struktura kapitału własnego i
oprocentowanych zobowiązań
= struktura finansowania – zobowiązania bezodsetkowe
Podejście 3. Struktura kapitału = struktura kapitału stałego < struktura finansowania
Podejście 4. Struktura kapitału = struktura wyemitowanych papierów
wartościowych
< struktura finansowania Źródło: J. Błach, Ewolucja teorii struktury kapitału, Finanse 2009, Nr 1(1)/2009, s. 87-106
Zaprezentowane ujęcia, z wyjątkiem podejścia ostatniego (podejście 4), wyróżnia zakres kapitału obcego branego pod uwagę w strukturze kapitału przedsiębiorstwa. Wszystkie podejścia zaliczają bowiem do kapitału zainwestowanego całość kapitału własnego. W kolejnych podejściach eliminuje się więc albo wszystkie zobowiązania krótkoterminowe (podejście 3), albo tylko krótkoterminowe, nieoprocentowane zobowiązania o operacyjnym charakterze (podejście 2).
33
J. Błach, Ewolucja teorii struktury kapitału, Finanse 2009, Nr 1(1)/2009, s. 87-106
34 A. Hajduk, Problemy pomiaru struktury kapitałowej, w: Dylematy kształtowania struktury kapitału w
przedsiębiorstwie, red. nauk. J. Ostaszewski, SGH, Warszawa 2009, s. 149-160, A.Duliniec, Struktura i koszt
kapitału w przedsiębiorstwie, PWN, Warszawa 2001, s.14, za: J. Błach, op. cit., s. 87-106 35 A. Duliniec, Finansowanie…, op. cit., s. 36-37
41 Dla celów niniejszej pracy przyjmuje się definicje struktury finansowania i kapitału zgodne z podejściem 2, co zostało zobrazowane na poniższym rysunku (Rysunek 9).
STRUKTURA FINANSOWANIA ≠ STRUKTURA KAPITAŁU
Struktura finansowania = kapitał własny / kapitał obcy
Struktura kapitału = kapitał własny / oprocentowany kapitał obcy Rysunek 9. Relacja struktury finansowania i struktury kapitału Źródło: opracowanie własne
Jak już wcześniej wspomniano, tylko dla tych kapitałów istnieje określona cena - koszt w postaci stopy procentowej. Tak więc jej poziom determinować powinien określone proporcje pomiędzy kapitałami własnymi a oprocentowanymi zobowiązaniami.