Wpływ stopy procentowej na wysokość kredytów bankowych w latach 1997-2011

W pierwszym etapie analizy wpływu stóp procentowych na wysokość zaciągniętych przez podmioty gospodarcze kredytów wzięto pod uwagę cały okres badawczy, a więc lata 1997-2011. Rozpoczęto dociekania od analizy współzależności liniowej między zmiennymi na podstawie współczynników korelacji liniowej Pearsona. Jej wyniki zostały zamieszczone w poniższej tabeli (Tabela 24).

153 Tabela 24. Współczynniki korelacji liniowej Pearsona pomiędzy nominalnym i realnym oprocentowaniem kredytów a ich wartością (w cenach bieżących i stałych) w latach 1997-2011 (liczba obserwacji 180)

Kredyty i pożyczki Ceny

Współczynniki korelacji dla oprocentowania: nominalnego realnego

ogółem ^bieżące _stałe ^{-0,68 -0,75}

-0,61 -0,71

do 1 roku bieżące -0,68 -0,67

stałe -0,50 -0,50

1 - 5 lat bieżące -0,72 -0,79

stałe -0,70 -0,77

powyżej 5 lat ^bieżące _stałe ^{-0,61 -0,74}

-0,54 -0,71

bieżące* ^bieżące _stałe ^{-0,27 -0,72}

-0,23 -0,67

na inwestycje* bieżące -0,33 -0,73

stałe -0,33 -0,73

na nieruchomości ^{bieżące -0,61 -0,77}

stałe -0,58 -0,77

pozostałe* ^bieżące _stałe ^{0,18 -0,27}

0,43 0,00

* dane od III.2002 r.

Źródło: obliczenia własne na podstawie danych NBP (www.nbp.pl)

Zgodnie z przewidywaniami, dla całego okresu 1997-2011, zależność pomiędzy stopami oprocentowania kredytów bankowych, a ich wartością w ujęciu ogólnym oraz w podziale na czas pozyskania środków oraz cel ich przeznaczenia była ujemna192

.

Zaprezentowane w tabeli 24 współczynniki korelacji zostały obliczone, o czym już wcześniej wspominano, zarówno dla kredytów wyrażonych w cenach bieżących, jak i w cenach stałych. Podkreślić należy, że związki korelacyjne dla kredytów ujętych w cenach stałych są słabsze, jako że za wzrost ich nominalnych wartości częściowo odpowiada inflacja. Jeśli chodzi o kredyty i pożyczki ogółem, siła związku korelacyjnego pomiędzy ich poziomem, a wysokością oprocentowania była silnie ujemna, i to zarówno w odniesieniu do stóp nominalnych, co realnych. Najsilniejszą negatywną korelację zaobserwowano dla kredytów średnio- i długoterminowych. Podział kredytów na cel przeznaczenia środków potwierdza tę obserwację, najsilniejszy ujemny wskaźnik korelacji dotyczy kredytów finansujących nieruchomości, a więc również tych o charakterze długoterminowym. Kredyty inwestycyjne nie były silnie skorelowane z oprocentowaniem, jednak fakt ten tłumaczyć można zmianami w klasyfikacji kredytów w obrębie właśnie tych inwestycyjnych, bieżących i pozostałych. Dodatkowo okres badawczy dla wyżej wymienionych kredytów rozpoczyna się w marcu 2002 r., tak więc wyniki nie mogą być porównywane z pozostałymi.

192

Wyjątkiem w tym względzie okazały się tzw. kredyty pozostałe, których kształtowanie trudno jednoznacznie interpretować.

154 Zaobserwowane zależności świadczą o tym, iż przedsiębiorcy przy zwiększaniu zadłużenia kredytowego sugerowali się wysokością oprocentowania tylko w przypadku kredytów długo- i średnioterminowych, które finansować miały inwestycje firm. Przy kredytach obrotowych, ich oprocentowanie nie miało znaczenia. Fakt ten można wytłumaczyć tym, iż w warunkach nagłej potrzeby sfinansowania wzrostu aktywów obrotowych (zapasów, czy należności, powstałych poprzez wydłużenie terminu płatności), trudno pozyskać kapitał w krótkim czasie. Jeśli przedsiębiorstwo posiada zdolność kredytową, wygodną formą finansowania może okazać się właśnie kredyt obrotowy, który mimo wysokiego kosztu stanowi dobre rozwiązanie. Podobną diagnozę zaprezentował A. Kazimierczak stwierdzając, że kredyty długoterminowe są bardziej wrażliwe na zmiany stóp procentowych. Popyt na kredyty obrotowe jest mniej podatny na wahania oprocentowania, ze względu na swój charakter. Celem zaciągania kredytów obrotowych jest uzupełnienie przejściowego niedoboru środków, różnicę między chwilowo wyższymi wydatkami niż dochody. Wzrost oprocentowania w tym przypadku nie powoduje dramatycznego wzrostu obciążenia finansowego. Potrzeba zachowania płynności finansowej jest istotniejsza od dodatkowego kosztu oprocentowania. Popyt na kredyt obrotowy zależy głównie od rozmiarów produkcji i jej cykliczności193

.

Istnienie ujemnej, silnej korelacji pomiędzy kredytami zaciąganymi na dłuższy okres oraz oprocentowaniem może także wynikać z bardziej wnikliwych analiz przeprowadzanych w sytuacji realizacji projektów inwestycyjnych. Analiza opłacalności inwestycji obejmuje, między innymi, optymalizację źródeł ich finansowania. Stwierdzenie wzrostu kosztu kredytu może prowadzić do ograniczania jego wykorzystania.

Warto również zaznaczyć, że silniejsza ujemna zależność wystąpiła dla realnych stóp procentowych, co można by uznać za racjonalne postępowanie przedsiębiorców, polegające na silniejszej reakcji przy podejmowaniu decyzji finansowych na zmiany realnego, a nie nominalnego oprocentowania kredytów. Taką hipotezę należałoby jednak jeszcze potwierdzić w kolejnych badaniach.

W dalszej kolejności, przy użyciu metody najmniejszych kwadratów, stworzono modele regresji linowej opisujące zmienność kredytów względem zmian stóp procentowych (oprocentowania).

155 Tabela 25. Wyniki badania metodą prostej regresji liniowej zależności pomiędzy nominalnym oprocentowaniem kredytów bankowych a ich wartością w podmiotach gospodarczych w latach 1997-2011 (liczba obserwacji 180)

Kredyty i pożyczki

(w mln zł): ^Ceny

Wsp.

kierunkowy ^t-Student Wartość p ^{Istotność przy: Wsp.}

korelacji ^R

2

α=0,05 α=0,1

ogółem ^{bieżące -4 899,01 -12,45 5,30E-26 tak tak -0,68 0,47}

stałe -1 839,35 -10,38 4,82E-20 tak tak _-0,61 0,38

do 1 roku bieżące -1 527,42 -12,54 2,87E-26 tak tak _-0,68 0,47

stałe -386,57 -7,69 9,67E-13 tak tak _-0,50 0,25

1 - 5 lat bieżące -1 693,06 -13,92 2,88E-30 tak tak _-0,72 0,52

stałe -765,72 -13,25 2,57E-28 tak tak _-0,70 0,50

powyżej 5 lat ^{bieżące -1 852,44 -10,21 1,47E-19 tak tak -0,61 0,37}

stałe -740,58 -8,45 9,99E-15 tak tak _-0,54 0,29

bieżące* ^{bieżące -3 313,77 -3,07 2,67E-03 tak tak -0,27 0,08}

stałe -1 212,84 -2,60 1,05E-02 tak tak _-0,23 0,06

na inwestycje* bieżące -2 640,90 -3,76 2,70E-04 tak tak _-0,33 0,11

stałe -1 189,29 -3,79 2,37E-04 tak tak _-0,33 0,11

na nieruchomości ^{bieżące -1 016,94 -10,20 1,55E-19 tak tak -0,61 0,37}

stałe -494,12 -9,45 2,00E-17 tak tak _-0,58 0,33

pozostałe* ^{bieżące 247,82 2,01 4,65E-02 tak tak 0,18 0,03}

stałe 273,25 5,10 1,31E-06 tak tak _0,43 0,18

* dane od III.2002 r.

Źródło: obliczenia własne na podstawie danych NBP (www.nbp.pl)

Tabela 26. Wyniki badania metodą prostej regresji liniowej zależności pomiędzy realnym oprocentowaniem kredytów bankowych a ich wartością w podmiotach gospodarczych w latach 1997-2011 (liczba obserwacji 180)

Kredyty i pożyczki

(w mln zł): ^Ceny

Wsp.

kierunkowy ^{t-Student Wartość p}

Istotność przy: _Wsp. korelacji ^R

2

α=0,05 α=0,1

ogółem ^{bieżące -12725,84 -15,00 2,11E-33 tak tak -0,75 0,56}

stałe -5032,64 -13,39 9,91E-29 tak tak _-0,71 0,50

do 1 roku bieżące -3564,68 -12,17 3,52E-25 tak tak _-0,67 0,45

stałe -915,35 -7,67 1,08E-12 tak tak _-0,50 0,25

1 - 5 lat bieżące -4372,75 -16,96 5,19E-39 tak tak _-0,79 0,62

stałe -1993,97 -16,28 4,39E-37 tak tak _-0,77 0,60

powyżej 5 lat ^{bieżące -5345,95 -14,65 2,11E-32 tak tak -0,74 0,55}

stałe -2345,93 -13,63 1,97E-29 tak tak _-0,71 0,51

bieżące* ^{bieżące -7910,37 -11,11 5,81E-20 tak tak -0,72 0,52}

stałe -3171,16 -9,81 6,62E-17 tak tak _-0,67 0,45

na inwestycje* bieżące -5347,26 -11,57 4,79E-21 tak tak _-0,73 0,54

stałe -2367,08 -11,36 1,46E-20 tak tak _-0,73 0,53

na nieruchomości ^{bieżące -3059,30 -16,12 1,24E-36 tak tak -0,77 0,59}

stałe -1558,11 -16,01 2,60E-36 tak tak _-0,77 0,59

pozostałe* ^{bieżące -332,08 -3,02 3,10E-03 tak tak -0,27 0,07}

stałe 2,53 0,05 9,63E-01 nie nie _0,00 0,00

* dane od III. 2002 r.

156 Jak wynika z zaprezentowanych wyników (Tabela 25 i 26), oprocentowanie kredytów bankowych ujemnie wpływało na wartość kredytów zaciągniętych przez przedsiębiorstwa.

Analizując związek kredytów i stopy nominalnej, przy zależnościach, w których korelacja była najsilniejsza, równania regresji charakteryzują współczynniki determinacji na poziomie 0,4-0,5, co oznacza, że około niemal zmienności kredytów przedsiębiorstw została wyjaśniona zmianami nominalnej stopy procentowej. Dla stopy realnej dopasowanie modelu było lepsze i najwyższe współczynniki determinacji wyniosły 0,5-0,6.

Podsumowując, ujemna korelacja pomiędzy stopami procentowymi, a wartością kredytów bankowych jest zgodna z założeniami teoretycznymi. Spadek kosztu kapitału pochodzącego z danego źródła powinien powodować zwiększenie jego wykorzystania. Trzeba jednak pamiętać, iż wyższy wolumen zaciągniętych kredytów bankowych, nie musi oznaczać wzrost udziału kredytów w finansowaniu firm. Przy takim samym lub wyższym wzroście wartości funduszy własnych i innych kapitałów, znaczenie kredytu nie wzrosłoby wcale. Aby odpowiedzieć na pytanie, czy za wzrostem wartości kredytów zaciągniętych przez przedsiębiorstwa w sektorze bankowym poszedł również wzrost skali ich zaangażowania, przeprowadzono badania, których wyniki przedstawiono w kolejnych rozdziałach dysertacji. Do badań tych użyto danych obrazujących nie tylko wartość kredytów, ale także wartość wszystkich kapitałów, co umożliwiło skonstruowanie wskaźników obrazujących strukturę finansowania przedsiębiorstw.

Zanotowana wyższa ujemna korelacja dla stóp realnych, świadczy z jednej strony o prawidłowym podejściu przedsiębiorców, polegającym na uwzględnianiu nie nominalnej, lecz realnej stopy procentowej (uwzględnianie zjawisk inflacyjnych). Jednak, aby to w pełni potwierdzić, należałoby uzyskać podobne wyniki dla innych zbiorów danych.

Zamieszczona w pierwszej części niniejszego punktu graficzna prezentacja zależności między stopą procentową a kredytami sugeruje inną zależność w pierwszych latach badania, a inną w kolejnych. Dlatego też celem następnych punktów będzie przeprowadzenie analiz dla wspomnianych podokresów obejmujących lata 1997-2002 oraz 2003-2011.