Wpływ stopy procentowej na wysokość kredytów bankowych w latach 1997-2002

Przeprowadzone w poprzednim punkcie analizy wykazały ujemną zależność między oprocentowaniem kredytów bankowych, a ich wartością przy uwzględnieniu całego okresu badawczego, tj. 1997-2011. Ponieważ jednak na wykresach obrazujących kształtowanie się interesujących nas zmiennych widoczna jest inna zależność dla początkowych, a inna dla

157 kolejnych lat analizy, w niniejszym podrozdziale podjęto próbę określenia związku pomiędzy tzw. „wysokimi stopami procentowymi”¹⁹⁴, które miały miejsce w pierwszych 6 latach okresu badawczego, a wysokością kredytów zaciągniętych na cele gospodarcze w tym czasie.

W pierwszej kolejności zbadano związek korelacyjny pomiędzy oprocentowaniem (nominalnym i realnym), a wartością kredytów zaciągniętych przez podmioty gospodarcze. Stosowne wartości zawarto w poniższej tabeli (Tabela 27).

Tabela 27. Współczynniki korelacji liniowej Pearsona pomiędzy nominalnym i realnym oprocentowaniem kredytów a ich wartością (w cenach bieżących i stałych) w latach 1997-2002 (liczba obserwacji 72)

Kredyty i pożyczki Ceny

Współczynniki korelacji dla oprocentowania: nominalnego realnego

ogółem ^bieżące _stałe ^{-0,75 0,43}

-0,70 0,42

do 1 roku bieżące -0,76 0,41

stałe -0,70 0,37

1 - 5 lat bieżące -0,75 0,41

stałe -0,73 0,40

powyżej 5 lat ^{bieżące -0,68 0,50}

stałe -0,04 0,40

bieżące * ^bieżące _stałe ^{-0,71 0,55}

-0,71 0,53

na inwestycje bieżące bd bd

stałe bd bd

na nieruchomości ^bieżące _stałe ^{-0,73 0,08}

0,47 -0,55

pozostałe * ^{bieżące -0,75 0,52}

stałe -0,78 0,46

*dane do II.2002 r.

Źródło: Obliczenia własne na podstawie danych NBP (www.nbp.pl)

Jak wynika z powyższych danych, zależność między kredytami przedsiębiorstw a oprocentowaniem nominalnym była silnie ujemna, natomiast biorąc pod uwagę stopy realne korelacja była znacznie słabsza i o przeciwnym znaku. Takie wyniki nie są do końca zaskakujące po uprzedniej analizie trendów kształtowania się stóp oprocentowania nominalnego i realnego w tym okresie. Skoro trend stopy nominalnej i realnej był różny, to i znak współzależności tych stóp z kredytami musi być przeciwny.

Ponieważ związek między stopami nominalnymi i wartością kredytów jest znacznie silniejszy, można uznać, że w podejmowaniu decyzji o źródłach pozyskiwania kapitałów przedsiębiorcy sugerowali się właśnie stopami nominalnymi. Podejście takie nie można uznać

194

Jaki poziom stóp procentowych autorka uznaje za wysoki i przyczyny podziału okresu badawczego na lata 1997-2001 oraz 2002-2011 zostały omówione w rozdziale 4, punkt 4.4.3.

158 za prawidłowe. To realne, a nie nominalne oprocentowanie wskazuje na rzeczywisty koszt zaciągania kredytu.

W dalszym etapie badań, również w celu potwierdzenia powyższej tezy, zbudowano odpowiednie modele regresji liniowej pomiędzy oprocentowaniem nominalnym i realnym, a wartościami kredytów udzielonych przez banki podmiotom gospodarczym. Stosując metodę najmniejszych kwadratów oszacowano współczynniki regresji, zbadano ich istotność statystyczną oraz obliczono stopień wyjaśnienia badanego problemu przez model (współczynnik determinacji). Wyniki tych obliczeń zawierają tabele 28 i 29.

Tabela 28. Wyniki badania metodą prostej regresji liniowej zależności pomiędzy nominalnym oprocentowaniem kredytów bankowych a ich wartością w podmiotach gospodarczych w latach 1997-2002 (liczba obserwacji 72)

Kredyty i pożyczki

(w mln zł): ^Ceny

Wsp.

kierunkowy ^{t-Student Wartość p}

Istotność przy: _Wsp. korelacji ^R

2

α=0,05 α=0,1

ogółem ^{bieżące -2 739,93 -9,60 2,14E-14 tak tak -0,75 0,57}

stałe -910,54 -8,15 9,63E-12 tak tak _{-0,70 0,49}

do 1 roku bieżące -1 471,61 -9,90 6,06E-15 tak tak _{-0,76 0,58}

stałe -529,32 -8,12 1,10E-11 tak tak _{-0,70 0,49}

1 - 5 lat bieżące -809,72 -9,57 2,36E-14 tak tak _{-0,75 0,57}

stałe -345,82 -8,93 3,49E-13 tak tak _{-0,73 0,53}

powyżej 5 lat ^{bieżące -483,41 -7,85 3,49E-11 tak tak -0,68 0,47}

stałe -5,81 -0,32 7,53E-01 nie nie _{-0,04 0,00}

bieżące* ^{bieżące -852,40 -7,90 7,19E-11 tak tak -0,71 0,51}

stałe -430,95 -7,90 7,12E-11 tak tak _{-0,71 0,51}

na inwestycje* bieżące bd bd bd bd bd bd bd

stałe bd bd bd bd bd bd bd

na nieruchomości ^{bieżące -76,71 -8,91 3,80E-13 tak tak -0,73 0,53}

stałe 45,98 4,40 3,80E-05 tak tak _{0,47 0,22}

pozostałe* ^{bieżące -2 573,88 -8,77 2,38E-12 tak tak -0,75 0,56}

stałe -1 016,83 -9,62 8,96E-14 tak tak _{-0,78 0,61}

* dane do II.2002 r.

159 Tabela 29. Wyniki badania metodą prostej regresji liniowej zależności pomiędzy realnym oprocentowaniem kredytów bankowych a ich wartością w podmiotach gospodarczych w latach 1997-2002 (liczba obserwacji 72)

Kredyty i pożyczki

(w mln zł): ^Ceny

Wsp.

kierunkowy ^{t-Student Wartość p}

Istotność przy: _Wsp. korelacji ^R

2

α=0,05 α=0,1

ogółem ^{bieżące 4786,80 3,98 1,69E-04 tak tak 0,43 0,18}

stałe 1684,61 3,88 2,34E-04 tak tak _{0,42 0,18}

do 1 roku bieżące 2397,93 3,71 4,09E-04 tak tak _{0,41 0,16}

stałe 861,09 3,32 1,42E-03 tak tak _{0,37 0,14}

1 - 5 lat bieżące 1349,67 3,75 3,61E-04 tak tak _{0,41 0,17}

stałe 582,83 3,66 4,84E-04 tak tak _{0,40 0,16}

powyżej 5 lat ^{bieżące 1078,97 4,80 8,72E-06 tak tak 0,50 0,25}

stałe 191,11 3,69 4,34E-04 tak tak _{0,40 0,16}

bieżące* ^{bieżące 1498,86 5,05 4,47E-06 tak tak 0,55 0,30}

stałe 734,29 4,83 9,87E-06 tak tak _{0,53 0,28}

na inwestycje bieżące bd bd bd bd bd bd bd

stałe bd bd bd bd bd bd bd

na nieruchomości ^{bieżące 24,53 0,64 5,26E-01 nie nie 0,08 0,01}

stałe -166,09 -5,48 6,34E-07 tak tak _{-0,55 0,30}

pozostałe* ^{bieżące 4147,03 4,78 1,18E-05 tak tak 0,52 0,28}

stałe 1381,10 4,01 1,70E-04 tak tak _{0,46 0,21}

* dane do II.2002 r.

Źródło: Obliczenia własne na podstawie danych NBP (www.nbp.pl)

Powyższe dane potwierdzają wcześniejsze przypuszczenia. Wprawdzie parametry funkcji regresji pomiędzy oprocentowaniem a wartością kredytów są statystycznie istotne zarówno dla stóp nominalnych i realnych (poza pojedynczymi przypadkami), jednak znacznie silniejsza zależność oraz znacznie wyższe współczynniki determinacji pozwalają stwierdzić, że to nominalnie, a nie realne stopy procentowe wpływały na rozmiar kredytowania przedsiębiorstw w okresie tzw. „wysokich stóp procentowych”, a więc w latach 1997-2002.

Współczynniki korelacji pomiędzy oprocentowaniem nominalnym a kredytami ogółem oraz podzielonymi według różnych kryteriów mają podobne wartości. Kształtują się na poziomie ponad 0,7, co dowodzi silnej współzależności. Współczynniki determinacji mają wobec tego także zbliżone wielkości, to jest 0,5-0,6. Oznacza to, że zmienność wartości zaciągniętych w bankach przez przedsiębiorstwa kredytów została w 50-60% wyjaśniona zmiennością nominalnego ich oprocentowania. Wyniki te są więc podstawą wniosku, że w okresie 1997-2002, poziom nominalnych stóp procentowych był determinantą decyzji o zaciąganiu zobowiązań kredytowych.

Zaobserwowana ujemna zależność jest zgodna z założeniami teoretycznymi. Wraz z obniżaniem nominalnych stóp oprocentowania kredytów, przedsiębiorstwa zwiększały zadłużenie kredytowe. Chodzi tutaj jednak o sumę kredytów udzielonych przez sektor

160 bankowy podmiotom gospodarczym. Powyższe badanie nie pozwala stwierdzić, czy udział kredytów w finansowaniu przedsiębiorstw również zwiększał się.

Chcąc zinterpretować otrzymane zależności pomiędzy stopami realnymi a wartością kredytów, należałoby stwierdzić, że wzrost realnego oprocentowania sprzyjał zadłużeniu podmiotów gospodarczych z tytułu kredytów bankowych. Oznaczałoby to, że przy rosnącym rzeczywistym koszcie kapitału pochodzącego z danego źródła (u nas kredyty bankowe), przedsiębiorcy wykorzystują go w coraz większym stopniu. Zależność taka, mimo jej statystycznej istotności jest nieracjonalna, świadczy więc albo o nieprawidłowych decyzjach zapadanych w przedsiębiorstwach, albo o kierowaniu się w zarządzaniu nominalnymi a nie realnymi stopami procentowymi.