Wpływ stopy procentowej w latach 1997-2010

Przedsiębiorstwa podejmując decyzje o doborze źródeł finansowania winny kierować się minimalizacją kosztu kapitału. Wynika z tego, że oczekiwany znak współzależności pomiędzy wysokością oprocentowania kredytów bankowych i ich udziałem w funduszach firm powinien być ujemny. W pierwszym etapie badania podjęto więc próbę ustalenia znaku oraz siły zależności pomiędzy oprocentowaniem a udziałem kredytów ogółem w pasywach przedsiębiorstw. Poza kredytami ogółem przeanalizowano również kredyty długo- i krótkoterminowe, odsetek firm korzystających z kredytów oraz wskaźnik ogólnego

190 zadłużenia. Obliczenia wykonano osobno dla stopy nominalnej i realnej. Wyniki badania korelacji zawierające wartość współczynników, opis siły zależności oraz istotność statystyczną zawarto w poniższych tabelach (Tabela 34- 37).

Tabela 34. Współczynniki korelacji liniowej Pearsona pomiędzy nominalnym oprocentowaniem kredytów a zadłużeniem i znaczeniem kredytowania w finansowaniu przedsiębiorstw w latach 1997-2010

Wyszczególnienie OGÓŁEM Przemysł ^Budow- nictwo

Handel i naprawy

Transport i łączność

Wskaźnik ogólnego zadłużenia 0,33 0,57 0,42 0,89 -0,06

Udział kredytów bankowych ogółem 0,81 0,82 0,17 0,83 0,86

Udział kredytów długoterminowych 0,85 0,80 -0,00 0,18 0,80

Udział kredytów krótkoterminowych 0,70 0,80 0,47 0,86 0,66

Udział korzystających z kredytów -0,48 -0,47 -0,44 -0,25 -0,63

Źródło: obliczenia własne na podstawie danych NBP (www.nbp.pl) oraz „Bilansowe wyniki finansowe podmiotów gospodarczych” za lata 1997-2010, GUS, Warszawa

W celu ułatwienia interpretacji otrzymanych wyników, w kolejnej tabeli opisano siłę współzależności, przyjmując następujące przedziały kształtowania się współczynników korelacji liniowej Pearsona (r)²⁰⁰:

0 ≤ r < 0,2 - współzależność bardzo słaba; 0,2 ≤ r < 0,4 - współzależność słaba;

0,4 ≤ r < 0,6 - współzależność umiarkowana; 0,6 ≤ r < 0,8 - współzależność silna;

0,8 ≤ r < 1,0 - współzależność bardzo silna.

Czerwonym kolorem zaznaczono korelację ujemną, czarnym dodatnią. Zbadano również istotność statystyczną współczynnika kierunkowego równania regresji liniowej zbudowanej w oparciu o zmienne. Mocniej zaciemnione pola świadczą o statystycznej istotności na poziomie istotności α < 0,1, jaśniejsze pola oznaczają istotność przy α(0,1; 0,2).

191 Tabela 35. Siła korelacji między nominalnym oprocentowaniem kredytów a zadłużeniem i znaczeniem kredytowania w finansowaniu przedsiębiorstw w latach 1997-2010

Wyszczególnienie OGÓŁEM Przemysł ^Budow- nictwo

Handel i naprawy

Transport i łączność Wskaźnik ogólnego zadłużenia słaba+ umiark+ umiark.+ b.silna+ b.słaba-

Udział kredytów bankowych ogółem silna+ silna+ słaba+ silna+ silna+ Udział kredytów długoterminowych b.silna+ b.silna+ brak b.słaba+ b.silna+ Udział kredytów krótkoterminowych silna+ b.silna+ umiark+ b.silna+ silna+ Udział korzystających z kredytów umiark- umiark- umiark- słaba- silna-

Źródło: obliczenia własne na podstawie danych NBP (www.nbp.pl) oraz „Bilansowe wyniki finansowe podmiotów gospodarczych” za lata 1997-2010, GUS, Warszawa

Zarówno dla przedsiębiorstw ogółem, jak i dla poszczególnych sekcji zaobserwowano dodatnie zależności między stopą nominalną a większością zmiennych objaśnianych. W większości przypadków korelacje są silne i bardzo silne. Wyniki badań, dotyczące zmiennych oznaczających skalę wykorzystania kredytów bankowych w finansowaniu firm pozostają więc w sprzeczności z założeniami teoretycznymi.

Jeśli chodzi o zależność między stopą procentową a wskaźnikiem ogólnego zadłużenia w świetle teorii nie musi ona być ujemna. Ponieważ w skład ogólnego zadłużenia wchodzą także zobowiązania nieoprocentowane (operacyjne), wzrost ogólnego zadłużenia przy rosnącej stopie procentowej związany może być z zaciąganiem kredytów kupieckich a nie bankowych. Dodatkowo zauważyć należy, że w sytuacji droższego kredytu bankowego oraz mniejszej jego dostępności, kredyty bankowe mogą być zastępowane są zobowiązaniami u dostawców201

.

Ciekawe wyniki badań otrzymano w odniesieniu do odsetka przedsiębiorstw korzystających z kredytów bankowych. Zmienna ta, w odróżnieniu do innych, jest ujemnie skorelowana z nominalnym oprocentowaniem w badaniu ogółu przedsiębiorstw oraz we wszystkich sekcjach. Oznacza to, że wraz ze spadkiem nominalnego oprocentowania kredytów bankowych, coraz więcej przedsiębiorstw z nich korzystało. Wprawdzie siła zależności jest jedynie umiarkowana, a współczynniki determinacji dla równań regresji wyniosły od 0,2-0,4, co oznacza, że maksymalnie 40% zmienności odsetka firm zaciągających kredyty zostało wyjaśnione zmianami stopy nominalnej, jednak oprócz „Handlu i napraw”, we wszystkich sekcjach i dla ogółu firm zależności są istotne statystycznie. Można więc wysunąć wniosek, że stopy były jedną z determinant w podejmowaniu decyzji o zaciągnięciu kredytu bankowego.

201

J. Marzec, M. Pawłowska, Racjonowanie kredytów a substytucja między kredytem kupieckim i bankowym -

192 Podobne obliczenia zostały wykonane dla oprocentowania skorygowanego o wskaźnik inflacji (Tabela 36 i 37).

Tabela 36. Współczynniki korelacji liniowej Pearsona pomiędzy realnym oprocentowaniem kredytów a zadłużeniem i znaczeniem kredytowania w finansowaniu przedsiębiorstw w latach 1997-2010

Wyszczególnienie OGÓŁEM Przemysł ^Budow-

nictwo

Handel i naprawy

Transport i łączność

Wskaźnik ogólnego zadłużenia 0,63 0,81 0,65 0,91 0,32

Udział kredytów bankowych ogółem 0,85 0,91 0,46 0,89 0,75

Udział kredytów długoterminowych 0,78 0,88 0,30 0,32 0,64

Udział kredytów krótkoterminowych 0,81 0,89 0,70 0,90 0,70

Udział korzystających z kredytów -0,18 -0,17 -0,16 0,06 -0,37

Źródło: obliczenia własne na podstawie danych NBP (www.nbp.pl) oraz „Bilansowe wyniki finansowe podmiotów gospodarczych” za lata 1997-2010, GUS, Warszawa

Tabela 37. Siła korelacji między realnym oprocentowaniem kredytów a zadłużeniem i znaczeniem kredytowania w finansowaniu przedsiębiorstw w latach 1997-2010

Wyszczególnienie OGÓŁEM Przemysł ^Budow-

nictwo

Handel i naprawy

Transport i łączność Wskaźnik ogólnego zadłużenia silna+ b.silna+ silna+ b.silna+ słaba+ Udział kredytów bankowych ogółem b.silna+ b.silna+ umiark+ b.silna+ silna+ Udział kredytów długoterminowych silna+ b.silna+ słaba+ słaba+ silna+ Udział kredytów krótkoterminowych b.silna+ b.silna+ silna+ b.silna+ silna+ Udział korzystających z kredytów b.słaba- b.słaba- b.słaba- b.słaba+ słaba-

Źródło: obliczenia własne na podstawie danych NBP (www.nbp.pl) oraz „Bilansowe wyniki finansowe podmiotów gospodarczych” za lata 1997-2010, GUS, Warszawa

Wyniki analizy związku pomiędzy realnym oprocentowaniem kredytów bankowych a badanymi zmiennymi były podobne jak dla stopy nominalnej. Udział kredytów w pasywach przedsiębiorstw był dodatnio (silnie lub bardzo silnie) skorelowany z oprocentowaniem realnym. Dotyczy to zarówno ogółu kredytów jak i kredytów długo- i krótkoterminowych, a wystąpiło w badaniu całej zbiorowości przedsiębiorstw oraz we wszystkich sekcjach. Większość tych zależności była również istotna statystycznie.

W badaniu związku stopy realnej i odsetka przedsiębiorstw wykorzystujących kredyty bankowe stwierdzono zależność ujemną, ale o bardzo słabej sile.

Ogólne zadłużenie okazało się być silnie dodatnio skorelowane z realną stopą procentową, kierunek zależności był zbieżny z badaniem stopy nominalnej, lecz siła związku większa.

Biorąc pod uwagę podstawy teoretyczne optymalizacji struktury kapitału, które zakładają, że przedsiębiorcy przy pozyskiwaniu kapitału poszukują jak najtańszych źródeł,

193 można stwierdzić, że w badaniu całego okresu 1997-2010 nie stwierdzono oczekiwanego, ujemnego związku między oprocentowaniem a poziomem kredytów w finansowaniu firm. Związek ten był dodatni, co może dawać podstawy przypuszczenia, że to inne czynniki, poza stopą procentową, determinowały skalę finansowania kredytami bankowymi.