Na podstawie obowiązujących przepisów dotyczących systemów ochrony zdrowia, za-kresu oraz form organizacyjnych podmiotów leczniczych, z których wyselekcjonowano
50 Tamże, s� 20�
51 A� Peszko, Podstawy zarządzania organizacjami, Uczelniane Wydawnictwo Naukowo--Techniczne, Kraków 2002, s� 83–91�
Zarząd szpitala
Oddział 1 Oddział 2 Laboratorium 1
Ks. Ka T
szpitale (zoz-y oraz przedsiębiorców), dokonano opisu struktury zatrudnienia� Stano-wią ją:
– pracownicy działalności podstawowej, do której kwalifikujemy personel medyczny;
– pracownicy działalności pomocniczej, w tym: pracownicy techniczni, ekono-miczni i administracyjni oraz pracownicy gospodarczy i obsługi52� Autor przy-jął, że pracownikami administracyjnymi są osoby wykonujące prace umysłowe ukierunkowane na planowanie, organizowanie oraz kontrolowanie podstawowej działalności podmiotów (tym samym do tej grupy zakwalifikowano pracowników administracyjnych, ekonomicznych oraz technicznych zgodnie z przyjętymi kwa-lifikacjami zawodowymi na stanowiska)� Z kolei do grupy pracowników technicz-nych zaliczono osoby wykonujące zadania o charakterze fizycznym, czyli personel gospodarczy oraz obsługę�
Pracownicy realizujący działania z zakresu podstawowego dla szpitali to repre-zentanci zawodów medycznych� Stanowią największy i najważniejszy zespół two-rzący kapitał ludzki w systemie ochrony zdrowia� Obejmuje on następujące grupy zawodowe:
– pracowników, którzy ukończyli wyższe studia medyczne lub średnie szkoły medyczne (lekarze, pielęgniarki, położne, farmaceuci);
– pracowników, którzy uzyskali medyczne kwalifikacje zawodowe w trybie przej-ściowym lub na podstawie odbytego szkolenia zawodowego (dotyczy to następu-jących stanowisk: przełożona pielęgniarek, położnych, zastępca przełożonej pielę-gniarek, położnych; specjalista do spraw epidemiologii lub higieny i epidemiologii;
kierownik centralnej sterylizatorni; pielęgniarka oddziałowa, zastępca ki oddziałowej; położna oddziałowa, zastępca położnej oddziałowej; pielęgniar-ka koordynująca i nadzorująca pracę innych pielęgniarek; położna koordynująca i nadzorująca pracę innych położnych; starszy asystent, asystent i młodszy asy-stent w dziedzinie pielęgniarstwa lub położnictwa; specjalista: pielęgniarka lub położna; starsza pielęgniarka lub położna; stażystka pielęgniarka lub położna)53; – pracowników mających wykształcenie wyższe lub średnie inne niż określone
wyżej, gdy posiadane przez nich kwalifikacje zawodowe mają zastosowanie przy udzielaniu świadczeń w działalności podstawowej, jeżeli są zatrudnieni na stano-wiskach, na których te kwalifikacje są wymagane;
– innych pracowników, których praca pozostaje w związku z udzielaniem świadczeń zapobiegawczo-leczniczych, rehabilitacyjnych bądź diagnostycznych�
Szczególną grupę pracowników jednostek ochrony zdrowia stanowią lekarze, pie-lęgniarki oraz położne�
Zawód lekarza charakteryzuje się pewnymi cechami, które w sposób zasadniczy odróżniają go od innych zawodów� Są to w szczególności:
52 Rozporządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z 7 lipca 1995 roku zmieniające roz-porządzenie w sprawie kwalifikacji wymaganych od pracowników na poszczególnych sta-nowiskach pracy w publicznych zakładach opieki zdrowotnej�
53 Kwalifikacje wymagane od pracowników na poszczególnych rodzajach stanowisk pracy w podmiotach leczniczych niebędących przedsiębiorcami, Załącznik do Rozporządzenia Ministra Zdrowia z 20 lipca 2011 roku�
– czas kształcenia lekarza, który jest wyjątkowo długi, jednakże w 2011 roku skró-cono go o jeden rok� Dotychczasowy staż w ramach studiów miałby zostać zastą-piony wprowadzeniem praktyki zawodowej na VI roku dla lekarzy i V roku dla lekarzy dentystów� Według nowych założeń opiekunem praktykanta nie musi być lekarz specjalista, tak jak jest dotychczas na stażach, może nim zostać lekarz bez specjalizacji, posiadający jedynie 3-letni staż zawodowy54� Konsekwencją jest likwidacja stażu podyplomowego, ale pojawia się staż przeddyplomowy (tzw� pre-gradute), który funkcjonuje w większości krajów świata (głównie w USA, Anglii, Francji i innych);
– po ukończeniu wydziału lekarskiego uczelni medycznej absolwent jest przygoto-wany jedynie do pracy w zawodzie lekarza55;
– studia lekarskie są wysoce kosztochłonne, większość tych kosztów pokrywają środki publiczne,
– utrzymanie stanowiska pracy jednego lekarza przy zachowaniu standardów pracy jest wysoce kosztochłonne, istotną pozycję zajmują koszty bezpośrednie, w tym wynagrodzenie, koszty materiałów, w szczególności leków i odczynników oraz sprzętu medycznego, a także inne koszty bezpośrednie�
Praca lekarza jest profesją bardzo złożoną� Trudno jest więc jednoznacznie wyszczególnić rodzaje czynności, które wykonuje on w trakcie swojej pracy, w danej jednostce ochrony zdrowia� Jedyną dostępną miarą jego pracy jest:
– czas poświęcany pracy zawodowej;
– liczba pacjentów przyjmowanych w ciągu dnia56; – uzyskana efektywność pracy;
– dodatkowo należy pamiętać o czasie poświęcanym na samodoskonalenie się poprzez zgłębianie wiedzy teoretycznej oraz podnoszenie umiejętności zawodowych�
W ujęciu czasowym zatrudnienie lekarzy jest równe dla wszystkich wykonujących ten zawód w całym kraju�
Nieco inaczej wygląda sytuacja w przypadku zatrudnienia na stanowisku pielę-gniarek lub położnych� Z jednej strony realizują one polecenia lekarzy, z drugiej prze-łożonej pielęgniarek57� Mając to na uwadze, przyjmuje się, że do podstawowych obo-wiązków pielęgniarek zalicza się przede wszystkim:
– wykonywanie zabiegów;
– pomoc pacjentom;
– czynności ogólnoporządkowe, w tym utrzymywanie w czystości instrumentów, troska o zaopatrzenie;
54 Rozporządzenie Ministra Zdrowia z 20 października 2005 roku w sprawie specjalizacji le-karzy i lele-karzy dentystów ze zmianami z 19 września 2008 roku, z 8 grudnia 2011 roku�
55 Zob� J� Ombach, W� Słomczyński, Planowanie rozwoju kadry lekarskiej, ekspertyza, Uniwer-sytet Jagielloński, Kraków, XII 2000, http://www�im�uj�edu�pl/JerzyOmbach/MZ2000�pdf (dostęp 17�09�2006)�
56 Tamże�
57 Zob� A� Koper, L� Wdowiak, I� Wrońska, Służbowe więzi organizacyjne w szpitalu, „Zdrowie Publiczne”, 2003, 1/2, s� 15�
– czynności administracyjne, biurowe;
– uczestnictwo w naradach, odprawach i instruktażach;
– opiekę psychologiczną nad pacjentami58; – planowanie z pacjentem programu leczenia;
– planowanie procesu pielęgnowania, a więc przeprowadzanie diagnozy pielęgniarskiej;
– wsparcie pacjenta w czasie leczenia�
W odniesieniu do pracowników działalności podstawowej procedury podnosze-nia kwalifikacji są ściśle określone przepisami prawnymi, które w sposób szczegóło-wy wskazują ramoszczegóło-wy program specjalizacji w poszczególnych dziedzinach medycyny i zawierają:
– zakres wiedzy teoretycznej i umiejętności praktycznych, które powinny być zreali-zowane w ramach określonej specjalności;
– formy zdobywania wiedzy teoretycznej i nabywania umiejętności praktycznych (kursy wprowadzające, kursy szkoleniowe, samokształcenie, staże kierunkowe, szkolenie i uczestniczenie w wykonywaniu określonych zabiegów, pełnienie dyżu-rów lekarskich);
– okres trwania specjalizacji;
– sposób sprawdzania wiedzy teoretycznej i nabytych umiejętności;
– wykazanie się praktyczną znajomością przynajmniej jednego z języków obcych (angielskiego, francuskiego, niemieckiego)�
W laboratorium zatrudnia się osoby, które posiadają kwalifikacje zawodowe odpowiadające zakresowi zadań na danym stanowisku pracy59� Prawodawca określił 14 różnych stanowisk, na których można zostać zatrudnionym w laboratorium60�
W omawianej komórce organizacyjnej wykonuje się następujące zadania dotyczące:
– aparatury pomiarowo-badawczej, która ma być dostosowana do wykonywa-nia różnorakich badań, umożliwiając stosowanie metod badawczych zgodnych z aktualnym stanem wiedzy;
– aparatury pomiarowo-badawczej, która służy badaniom i kontroli z częstotliwo-ścią wynikającą z rodzaju aparatury i wskazań wytwórców;
– prowadzenia kart urządzeń wchodzących w skład wyposażenia laboratorium, w których ewidencjonuje się przeprowadzone kontrole techniczne, naprawy i terminy wyznaczonych przeglądów oraz określa się zasady dopuszczenia do eksploatacji�
58 Zob� M� Gramlewicz, Oblicza kryzysu społecznego w polskiej służbie zdrowia, Wydawnictwo Naukowe „Śląsk”, Katowice 2007, s� 240�
59 Rozporządzenie Ministra Zdrowia z 28 grudnia 2009 roku zmieniające rozporządzenie w sprawie wymagań, jakim powinno odpowiadać medyczne laboratorium diagnostyczne z 1 października 2011 roku�
60 Załącznik Wykaz kwalifikacji niezbędnych do wykonywania zadań zawodowych na poszcze-gólnych stanowiskach pracy w laboratorium, do Rozporządzenia Ministra Zdrowia z 3 marca 2004 roku w sprawie wymagań, jakim powinno odpowiadać medyczne laboratorium dia-gnostyczne�
Na stanowisku laboranta może zostać zatrudniona osoba posiadająca co najmniej wykształcenie średnie i tytuł zawodowy technika analityki lub licencjata analityki�
Technikiem lub starszym technikiem analityki medycznej zostaje pracownik speł-niający minimalny wymóg wykształcenia na poziomie średnim – technika analityki medycznej z 5-letnim doświadczeniem zawodowym bądź tytuł zawodowy licencja-ta ze slicencja-tażem 2-letnim� Asystent diagnostyki laboratoryjnej to slicencja-tanowisko, na którym wymaga się od kandydata tytułu diagnosty laboratoryjnego oraz specjalizacji I stop-nia w dziedzinach przydatnych do wykonywaI stop-nia czynności diagnostyki laboratoryj-nej bądź posiadania prawa wykonywania zawodu lekarza oraz specjalizacji I stopnia w dziedzinach przydatnych do wykonywania czynności diagnostyki laboratoryjnej�
W obu przypadkach wymaga się 5-letniego doświadczenia zawodowego61�
Ani wcześniejsza, ani obecnie obowiązująca ustawa i inne dokumenty prawne nie zawierają definicji pojęcia pracownika technicznego bądź też administracyjnego�
Również te stanowiska nie posiadają swojego odniesienia i oparcia formalnoprawne-go w przepisach wykonawczych w zakresie określenia rodzajów stanowisk dla wszyst-kich podmiotów leczniczych�
Tym samym pozostawia się uregulowanie tej kwestii po stronie pracodawcy, za pomocą przepisów zakładowych� Zatem to pracodawca ma prawo i obowiązek zakwa-lifikowania pracowników na poszczególne stanowiska z danej grupy stanowisk pracy zgodnie z obowiązującym w jednostce regulaminem pracy albo regulaminem organiza-cyjnym podmiotu wykonującego działalność leczniczą (na przykład w przypadkach gdy ze względu na liczbę zatrudnionych nie ma obowiązku tworzenia regulaminu pracy)�
Na stanowiskach z grupy zawodów medycznych norma czasu pracy w podmio-tach leczniczych wynosi 7 godz� 35 min, z kolei dla zawodów z grupy pracowników technicznych, obsługi i pomocniczych określono jednodniowy czas pracy w wymia-rze 8 godzin dziennie62,63�
Do grupy pracowników administracyjnych zalicza się osoby realizujące dzia-łania administracyjno-organizacyjne� Ich praca odbywa się na różnych szczeblach organizacyjnych, także na poziomach kierowniczych wszystkich szczebli� Do sta-nowisk z grupy highmanagement zalicza się członków zarządu lub dyrekcję pod-miotów leczniczych� Średni szczebel kierowniczy wiąże się ze stanowiskiem ordy-natora oddziału, najniższy szczebel kierowniczy to osoby sprawujące funkcję kierownika komórki organizacyjnej� Pracownicy operacyjni zatrudnieni są na sta-nowiskach: specjalisty inspektora bądź starszego inspektora, księgowego bądź star-szego księgowego, referenta lub starstar-szego referenta, archiwisty, bibliotekarza albo starszego bibliotekarza, magazyniera bądź starszego magazyniera oraz sekretarki64�
61 Tamże�
62 Czy NZOZ może ustalić w regulaminie dłuższy niż 7 godz. 35 min czas pracy pracowników medycznych, www�serwiszoz�pl (dostęp 2�04�2012)�
63 P� Karniej, Działalność lecznicza. Praktyczne wskazówki dla kadry zarządzającej, Wydawnic-two Wiedza i Praktyka, Warszawa 2011, s� 62�
64 Kwalifikacje wymagane od pracowników na poszczególnych rodzajach stanowisk pracy w podmiotach leczniczych niebędących przedsiębiorcami, Załącznik do Rozporządzenia Ministra Zdrowia z 20 lipca 2011 roku�
W swoich rozważaniach autor przyjął, że pracownicy gospodarczy w rzeczywi-stości wykonują zadania o charakterze technicznym, wymagające chociażby specja-listycznej wiedzy w zakresie utrzymania, konserwacji urządzeń użytku publicznego bądź sprzętu medycznego� Do tej grupy zalicza się następujące stanowiska pracy:
konserwator urządzeń technicznych, mistrz bądź starszy mistrz, hydraulik, ślusarz, elektromechanik, tokarz, elektryk, spawacz, szef kuchni, palacz kotłów lub pieców, pracownik ochrony oraz portier�
Wszyscy pracownicy podmiotów leczniczych są sklasyfikowani, adekwatnie do zajmowanych stanowisk, w taryfikatorze zaszeregowania stanowisk pracy i wynagro-dzenia� Pozostaje on w ścisłym związku z taryfikatorem kwalifikacyjnym, określają-cym, jakie wykształcenie i jaki staż pracy w zawodzie uprawnia do zajmowania okre-ślonego stanowiska w strukturze podmiotu leczniczego65�
65 Tamże�