Mashup a prawo autorskie
7. Twórczość mashupowa jako przykład naruszania praw innych twórców
Tworzenie mashupów bez zezwolenia twórców utworów pierwotnych będzie stanowiło naruszenie praw autorskich, zaś z uwagi na charakter praw zależnych, będzie to naruszenie zarówno praw autorskich osobistych, jak i majątkowych.
20 E. Ferenc ‑Szydełko [w:] Ustawa o prawie autorskim…, s. 27.
Oczywiste jest, że twórcom pierwotnym przysługiwać będzie cały katalog roszczeń przyznanych w przypadku naruszeń praw autorskich przez polską ustawę, dlatego też analiza poszczególnych roszczeń nie będzie przedmiotem niniejszego opracowania. Nie mniej jednak warto pochylić się nad faktycz-nym i pozaprawfaktycz-nym aspektem dochodzenia roszczeń przez twórców utwo-rów pierwotnych. Z uwagi na ogromną powszechność twórczości fanowskiej, w tym również twórczości typu mashup, współcześnie znacznym problemem jest możliwość kontrolowania przez twórców utworów pierwotnych legalności wykorzystywania ich dzieł w powszechnej twórczości fanowskiej. Skala zja-wiska jest niebagatelna, również w wymiarze finansowym. Według szacunków amerykańskich analityków, dochód z wynagrodzenia twórców z tytułu udzie-lania zezwoleń na wykorzystywanie krótkich urywków ich utworów do celów związanych z twórczością szeroko pojętej nieprofesjonalnej kultury remiksu może dochodzić do 1,2 biliona dolarów rocznie21. Choć, również zgodnie z założeniami, na których opiera się niniejszy artykuł, prawo autorskie raczej jednoznacznie staje po stronie twórcy macierzystego w zakresie nielegalności rozpowszechniania i korzystania z mashupu bez zgody twórcy wykorzystanego utworu, możliwości kontrolowania twórczości nieprofesjonalnej w tym zakre-sie są bardzo niewielkie. Interesującym zjawiskiem jest usługa wprowadzona przez spółkę Dubset Media Inc. z siedzibą w Nowym Yorku, która opracowała technologię nazywaną „MixScan”, śledzącą wykorzystywanie objętych prawami autorskimi utworów muzycznych w mashupach, z dokładnością co do sekundy.
Spółka ta pobiera następnie opłaty zależne od rodzaju i sposobu wykorzystania chronionego utworu, a dalej, na podstawie odrębnych umów, przekazuje je odpowiednim twórcom i wytwórniom22. Podobne rozwiązanie technologiczne zastosował portal YouTube, poprzez który rozpowszechnia swoje treści znacz-na część twórców mashupów. Portal ten wdrożył oprogramowanie Content ID software, które porównuje sample utworów muzycznych dostarczonych przez wytwórnie i organizacje zbiorowego zarządzania z dodawanym przez użytkow-ników materiałem. Kontrola ta nie ma jednak na celu uzyskania wynagrodze-nia, chodzi bowiem o zablokowanie naruszającego prawa autorskie materiału.
W konsekwencji portal YouTube blokuje publikację opracowania, usuwa konto użytkownika wraz z informacją o naruszonych prawach podmiotów trzecich i uzasadnieniem23.
Z drugiej jednak strony, warto zaznaczyć bardzo pozytywny odbiór przez środowiska twórcze opracowań rozpowszechnianych przez środowisko mashu‑
21 H. Karp, Turning a Profit From Music Mashups, http://www.wsj.com/articles/turning ‑a‑
profit ‑from ‑music ‑mashups ‑1425687517 [dostęp: 2.03.2017].
22 R.E. Long, Mashups & Copyright Law, Intellectual Property& Technology Journal, http://
www.iptjournal.com/mashups ‑copyright ‑law/ [dostęp: 2.03.2017].
23 G. Rostama, Remix Culture and Amateur Creativity: A Copyright Dilemma, http://www.
wipo.int/wipo_magazine/en/2015/03/article_0006.html [dostęp: 2.03.2017].
powe. Bardzo często mashupy tworzone są jako hołdy (ang. tribute) składane najbardziej popularnym i cenionym twórcom, w szczególności utworów mu-zycznych. Mashupów ‑hołdów doczekali się kultowi twórcy, tacy jak Prince, Beastie Boys, A Tribe Called Quest czy Queen. Niejednokrotnie autorami mashupów znanych artystów są inni popularni przedstawiciele branży roz-rywkowej. Doskonałym przykładem może być mashup stworzony przez Lady Gagę i wykonany na żywo przez artystkę podczas gali The 58th Grammy Awards w 2016 r., poświęcony w całości wybitnemu twórcy Dawid’owi Bowie.
Piosenkarka wykonała klasyczny mashup trwający sześć minut, składający się z opracowanych twórczo fragmentów dziewięciu najbardziej znanych piosenek zmarłego artysty24. Sam David Bowie był sympatykiem twórczości mashupowej, organizując w 2014 roku wraz z marką Audi konkurs na najlepszy mashup jego dwóch dowolnych utworów muzycznych25.
W związku z dużym prawdopodobieństwem naruszania praw autorskich przez twórców mashupów, autorzy opracowań odwołują się do pozaprawnych i technicznych metod unikania odpowiedzialności za dokonane naruszenia praw autorskich podmiotów trzecich. W wielu przypadkach możliwość uzyskania przez twórców mashupów zezwoleń autorów utworów pierwotnych jest bardzo utrudnione i pociągające za sobą znaczne koszty. Dzieje się tak z uwagi na fakt, że mashup na ogół wykorzystuje wiele różnych utworów, różnych ar-tystów, co związane jest z koniecznością pozyskania odrębnych zezwoleń od każdego z nich. Wymóg ten pociąga za sobą konieczność uiszczenia stosow-nego wynagrodzenia należstosow-nego autorowi dzieła pierwotstosow-nego, co częstokroć dla twórcy nieprofesjonalnego stanowi barierę nie do pokonania. Dlatego też twórcy mashupów przyjęli kilka różnych pozaprawnych metod i taktyk, pozwalających przynajmniej w teorii na uniknięcie odpowiedzialności za naruszenie praw autorskich podmiotów trzecich. Wielu twórców udostępnia opracowane anoni-mowo mashupy w sieciach peer2peer, badając w ten sposób ich przyjęcie przez społeczność mashupową. Jeżeli opracowanie zostaje dobrze przyjęte, pozyskują stosowne zezwolenia i publikują swoje mashupy legalnie, wraz ze wskazaniem autorstwa. Wielu artystów wybiera drogę anonimowego rozpowszechniania swoich utworów na każdym etapie ich popularności. W ten sposób działa Casette Boy, który zawsze publicznie występuje w masce w kształcie kasety magnetofonowej zakrywającej twarz26 oraz Danger Mouse, wydający swoje mashupy na darmowych, nieoznaczonych autorstwem płytach CD. Kolejnym
24 J. Aswad, Lady Gaga Dazzles With David Bowie Tribute at 2016 Grammys, http://www.
billboard.com/articles/news/grammys/6875281/lady ‑gaga ‑david ‑bowie ‑tribute ‑grammys ‑2016 [do-stęp: 2.03.2017].
25 http://www.davidbowie.com/news/win ‑audi ‑your ‑own ‑bowie ‑mash ‑27091 [dostęp: 2.03.
2017].
26 Cassetteboy: ‘Copyright mash ‑up law could go further’, http://www.bbc.com/news/
entertainment ‑arts ‑29420268 [dostęp: 2.03.2017].
artystą, który osiągnął popularność dzięki swoim mashupom jest Greg Gillis, działający pod pseudonimem Girl Talk. Jest to jeden z pierwszych i cieszących się największą popularnością mashuperów, którzy publicznie poruszają kwestie związane z naruszaniem praw autorskich i dozwolonego użytku w działalności mashupowej. Przeciwko artyście jak na razie nie zostały skierowane żadnego rodzaju roszczenia w związku z jego twórczością, jednak, jak sam twierdzi, uważa, że wynika to tylko i wyłącznie z popularności jego opracowań, nie zaś z braku roszczeń po stronie twórców utworów pierwotnych27. Wszystkie wskazane zjawiska uzasadniają szeroko rozpowszechnione postulaty związane z koniecznością doprecyzowania regulacji związanych z tworzeniem opraco-wań przez twórców nieprofesjonalnych, w tym w ramach gatunku mashupu.
W świecie tak nasyconym twórczością, tworzenie w próżni kreatywnej, ode-rwanej od jakiegokolwiek wpływu już istniejącego stanu sztuki, wydaje się już niemożliwe. Stąd przychylić należy się do stanowiska środowisk twórczych i komentatorów, wskazujących na konieczność doprecyzowania dozwolonego użytku w świetle cech charakterystycznych współczesnej twórczości28.
8. Podsumowanie
Zjawisko mashupu z uwagi na swoje kluczowe cechy charakterystyczne, a więc twórcze opracowanie i połączenie przynajmniej dwóch utworów stwo-rzonych przez podmioty trzecie, stanowi idealny przejaw twórczości powsta-jącej w ramach ogólnoświatowego zjawiska kultury partycypacji. Mashup jest kreatywną odpowiedzią nieprofesjonalistów na otaczającą ich rzeczywistość twórczą. Z uwagi na charakter współczesnych mediów, a zwłaszcza Internetu oraz technologii, dostępność oryginałów utworów pierwotnych, narzędzi służą-cych do tworzenia i rozpowszechniania wykonanych przez nieprofesjonalistę utworów, daje niespotykaną dotychczas możliwość podejmowania działalności twórczej. Powyższe prowadzi przede wszystkim do powszechności tego typu zjawisk, które niejednokrotnie muszą stanowić podstawę do prawnych ocen i rozważań. Z uwagi na brak szczegółowej regulacji, tak w polskiej, jak i w za-granicznych ustawach, sięgać musimy po znane instytucje prawa autorskiego.
W naszej ocenie, każdy mashup sensu stricto stanowić będzie utwór zależny,
27 Mashups and sampling: what’s fair use?, https://www.rocketlawyer.com/blog/mashups‑
and ‑sampling ‑whats ‑fair ‑use ‑97506 [dostęp: 2.03.2017].
28 Mashups, Memes, Remixes & Copyright, Australian Copyright Council, INFORMATION SHEET G118v04, grudzień 2014, Mashups and sampling…, J. Shaw, What You Hear Is Mine:
Is Mashup Music Protected By Fair Use?, http://matc.mj.unc.edu/blog/mashup ‑music ‑fair ‑use [dostęp: 2.03.2017].
a więc jego rozpowszechnianie i korzystanie bez zezwolenia twórców utworów pierwotnych pozbawione będzie atrybutu legalności, a w konsekwencji będzie stanowiło naruszenie praw autorskich majątkowych i osobistych twórcy utwo-rów podlegających opracowaniu. W obecnej ustawie prawnoautorskiej brak wyszczególnionych jakichkolwiek przesłanek pozwalających na uznanie dzia-łalności mashupowej jako korzystającej z dobrodziejstwa dozwolonego użytku.
Z uwagi na powszechność zjawiska i jego nieprofesjonalny charakter, warto jednak, za głosem środowiska międzynarodowego, podjąć próbę regulacji usta-wowej twórczości z nurtu kultury partycypacji.
Bibliografia
Literatura
Aswad J., Lady Gaga Dazzles With David Bowie Tribute at 2016 Grammys, http://www.billboard.
com/articles/news/grammys/6875281/lady‑gaga‑david‑bowie‑tribute‑grammys‑2016 [dostęp:
2.03.2017].
Barta J., Markiewicz R., Prawo autorskie, Warszawa 2016.
Halliday A., Mashup Weaves Together 57 Famous Classical Pieces by 33 Composers: From Bach to Wagner, http://www.openculture.com/2016/08/mashup‑weaves‑together‑57‑famous‑
classical‑pieces‑by‑33‑composers.html [dostęp: 2.03.2017].
Karp H., Turning a Profit From Music Mashups, http://www.wsj.com/articles/turning‑a‑profit‑
from‑music‑mashups‑1425687517 [dostęp: 2.03.2017].
Long A., Mashed Up Videos and Broken Down Copyright: Changing Copyright to Promote the First Amendment Values of Transformative Video, Oklahoma Law Review 2007, z. 60.
Long R.E., Mashups & Copyright Law, Intellectual Property& Technology Journal, http://www.
iptjournal.com/mashups‑copyright‑law [dostęp: 2.03.2017].
Mashups, Memes, Remixes & Copyright, Australian Copyright Council, INFORMATION SHEET G118v04, grudzień 2014.
Murphy J., Remix Culture and the Literary Mashup, Alluvium, Vol. 2, No. 2 (2013), http://dx.doi.
org/10.7766/alluvium.v2.2.02 [dostęp: 2.03.2017].
Nacher A., Remiks i mashup – o niełatwym współbrzmieniu dwóch cyberkulturowych metafor, Przegląd Kulturoznawczy 2011, zeszyt 1 (9).
O’Brien D., Fritz B., Mashups, remixes and copyright law, https://core.ac.uk/download/
pdf/10875633.pdf [dostęp: 2.03.2017].
Pałys K., Jak zarabiać na YouTube?, http://www.money.pl/gospodarka/wiadomosci/artykul/jak‑
zarabiac‑na‑youtube‑w‑sieci‑latwiej,166,0,1864102.html [dostęp: 2.03.2017].
Pankiewicz O., Mashup w prawie, e‑Biuletyn CBKE 2008, z. 1.
Perzyńska A., Opowiadać dalej – fanfiki, mashupy, uniwersa‑ alternatywa i konwergencja [w:]
Problemy konwergencji mediów, T. 1, red. M. Kaczmarek, D. Rott, Sosnowiec, Praha 2013.
Rimmer M., Copyright Law and mash‑ups, http://eprints.qut.edu.au/91166/1/Rimmer%20 Copyright%20and%20Mash%20Ups%20July%20Revised%20for%20Publication.pdf [dostęp: 2.03.2017].
Rostama G., Remix Culture and Amateur Creativity: A Copyright Dilemma, http://www.wipo.int/
wipo_magazine/en/2015/03/article_0006.html [dostęp: 2.03.2017].
Shaw J., What You Hear Is Mine: Is Mashup Music Protected By Fair Use?, http://matc.mj.unc.
edu/blog/mashup‑music‑fair‑use [dostęp: 2.03.2017].
System Prawa Prywatnego, red. J. Barta, t. 13, Prawo autorskie, Warszawa 2011.
System Prawa Prywatnego, red. J. Barta, t. 13, Prawo autorskie, Warszawa 2013.
Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Komentarz, red. E. Ferenc‑Szydełko, Warszawa 2016.
Wachowska A., Cytat utworu audiowizualnego w świetle ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego 2009, z. 2.
Akty prawne
Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz.U. z 2016 r.
poz. 666 z późn. zm.).
Orzecznictwo
Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 28 listopada 2006 r., sygnatura akt: IV CSK 203/06 (Legalis nr 140383).
Uniwersytet Śląski