Wybrane formy oznaczeń niekonwencjonalnych

3.1. Znaki przestrzenne

Skojarzenie z danym towarem może wywołać m.in. kształt lub opakowa-nie towaru. Przykładami oznaczeń znakomicie obrazujących pojęcie znaków przestrzennych są: opakowanie czekolady Toblerone, której kawałki kształtem mają odzwierciedlać szczyt Matterhorn, pociąg Deutsche Bahn – zarejestrowa-ny w klasie pojazdów szynowych i usług transportu, celownik (trójramienna gwiazda) na masce samochodu Mercedes albo słynna szklana butelka Coca ‑Coli.

Cechą charakterystyczną znaków przestrzennych jest możliwość percepcji za po-mocą zmysłu wzroku oraz dotyku. Na znak ten nie patrzymy wyłącznie z jednej perspektywy – jego przestrzenna natura sprawia, że każda ze stron znaku może mieć inny kształt, a co za tym idzie – może być wielorako postrzegana przez różnych odbiorców, w zależności od kąta patrzenia. Jednym z elementów mają-cych wpływ na dopuszczalność rejestracji przestrzennych znaków towarowych jest przesłanka wyłączająca rejestrację – oznaczenie o kształcie wynikającym z natury towaru lub jego opakowania, który jest konieczny, by osiągnąć kon-kretny efekt techniczny (art. 4 ust. 1 pkt e Dyrektywy 2015/2436). Pokłosiem wspomnianej regulacji unijnej są również polskie przepisy – art. 120 ust. 2 oraz 129¹ ust. 1 pkt 5 p.w.p. Przytoczone normy prawne stanowią, że znak towarowy w postaci towaru lub jego opakowania musi wyróżniać się samodzielnością w stosunku do towaru. Bardzo ważne jest, aby znak towarowy będący towarem lub opakowaniem na tyle odróżniał się od innych tego samego rodzaju towarów, by właściwy krąg odbiorów¹¹ postrzegał go jako znak, element wyróżniający, a nie jako zwykły, typowy kształt towaru lub opakowania konieczny do jego użytkowania, czy opakowanie zazwyczaj stosowane dla danej grupy przedmio-tów. Ponadto, znak w postaci towaru lub opakowania powinien mieć charakter odróżniający w takim stopniu, by przeciętny konsument mógł bez szczegółowej

11 Właściwy krąg odbiorców składa się z „przeciętnych, właściwie poinformowanych, dosta-tecznie uważnych i rozsądnych konsumentów” danych towarów lub usług. Wyrok Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości z 29.4.2004 r. o sygn. C ‑456/01 P i C ‑457/01 P, Legalis: 154642.

i nadmiernej analizy odróżniać towary jednego przedsiębiorstwa od towarów innego przedsiębiorstwa¹². Niezwykle istotne podczas oceny znaku w celu jego rejestracji jest również rozważenie, czy kształt towaru, który ma stanowić znak towarowy nie jest wynikiem natury danego produktu. Oznaczenie, które wy-nika z natury samego towaru nie może stanowić znaku towarowego, gdyż jest jedną z przeszkód rejestracji znaku towarowego¹³. Warto dodać, że jeśli kształt wynika z samego charakteru towaru i jest podyktowany jego funkcjonalnoś-cią, nie może zostać uznany za znak towarowy. Możliwość zastrzegania tego rodzaju znaków prowadziłaby do zachwiania konkurencji i uniemożliwiłaby produkcję potrzebnych użytkowo przedmiotów przez innych przedsiębiorców¹⁴. W przypadku oznaczeń trójwymiarowych, odzwierciedlających towar, nie może również dojść do rejestracji znaku, którego kształt wynika z funkcji towaru – co potwierdził w swym orzeczeniu Trybunał Sprawiedliwości, odpowiadając na pytania prejudycjalne przy okazji sporu w kwestii dopuszczalności rejestracji krzesełka „Tripp ‑Trap”. W przywołanym orzeczeniu uznano, że poprzez prze-słankę wyłączającą rejestrację znaku towarowego: „kształt wynikający z charak-teru samych towarów”, należy rozumieć także niemożność rejestracji znaków, których kształt jest związany z funkcją pełnioną przez dany towar. Wynika to przede wszystkim z założenia braku monopolizacji rozwiązań przydatnych w użytku. Ponadto, wskazano również, że przesłanka wyłączająca rejestrację znaków o kształcie zwiększającym znacznie wartość towaru nie dotyczy tylko kształtów o charakterze ozdobnym lub artystycznym, wartość może być bowiem zwiększana także dzięki rozwiązaniom funkcjonalnym¹⁵.

3.2. Kolor per se

Odnosząc się do znaku w postaci koloru per se, należy wskazać na różnicę pomiędzy tym znakiem – będącym w istocie kolorem, a znakiem w kolorze, którego elementem jest kolor. Otóż do grupy ostatniego z wymienionych należą wszystkie znaki towarowe, które mają w sobie kolor będący częścią składową tego znaku. Z kolei znak należący do kategorii kolor per se (kolor bezkształtny), zawiera jeden bądź kilka kolorów, które w jakiś sposób są ułożone graficznie, zaaranżowane. Pomocne przy rozróżnieniu obu grup może być wskazanie, że

12 Wyrok Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości z dnia 12 stycznia 2006 r. o sygn.

C ‑173/04 P, Legalis: 73197.

13 Wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 16 września 2015 r., sygn. C ‑215/14, Legalis:

1337525.

14 Wyrok Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości z dnia 18 września 2014 r. sygn.

C ‑205/13, Legalis: 1281518.

15 Wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 18 września 2014 r., sygn. C ‑205/13, Legalis:

1162981.

znak kolorowy posiada określony kształt, a jego poszczególne elementy zawsze są w ten sam sposób ułożone i przy tym odpowiednio pokolorowane. Kolor per se z kolei to jeden bądź kilka barw odpowiednio ułożonych, które nie są nałożone na z góry ustalony kształt czy formę. Może on pokrywać różne po-wierzchnie o rozmaitym kształcie¹⁶. Do chwili obecnej niewiele kolorów per se udało się zarejestrować, a powodem częstego odrzucania zgłoszeń jest brak zdolności odróżniającej. Popularnym znakiem tej kategorii są barwy klubu Barcelona, które w określonym układzie pasów koloru granatowego i szkarłat-nego stanowią znak towarowy, niezależnie od tego, czy będą znajdować się na koszulkach, flagach, czy innych różnego rodzaju gadżetach. Znaczące dla oceny bezkształtnego koloru pretendującego do miana znaku towarowego jest orzecze-nie ETS w sprawie Libertel¹⁷. W przywołanym wyroku Trybunał stwierdził, że samo przedstawienie koloru na papierze, poprzez dostarczenie próbki koloru, nie jest wystarczające, by mogły być spełnione wszelkie wymogi przedstawienia graficznego, między innymi z powodu braku trwałości barwy i możliwości jej zniekształcenia wraz z upływem czasu. Trybunał wskazał również, że liczba dostępnych kolorów jest w pewien sposób ograniczona i niezasadne byłoby przyznawanie wyłączności na używanie określonego koloru jednemu przed-siębiorcy, gdyż doprowadziłoby to do monopolizacji dóbr ogólnodostępnych.

3.3. Znaki ruchome

Cechą charakterystyczną znaków ruchomych jest ruch danego oznaczenia.

Uzyskuje się go poprzez przedstawienie zmieniającej się sekwencji obrazów, co z powodzeniem może zadośćuczynić spełnieniu przesłanki graficznej przedsta-wialności. Problemem może być oddanie na papierze ruchu, którego nie da się pokazać na jednej, statycznej kartce papieru¹⁸. Postrzeganie tej kategorii znaku towarowego jest złożonym procesem i możliwość graficznego ukazania całego znaku może budzić wątpliwości¹⁹. Popularnym ruchomym znakiem towarowym jest znak firmy Nokia w postaci gestu podawania sobie dłoni. Zmiana aktów normujących dziedzinę znaków towarowych zarówno na szczeblu europejskim, jak i krajowym, w wyniku której zrezygnowano z przesłanki graficznej przed-stawialności, może okazać się korzystna dla ruchomych znaków towarowych.

16 P. Funka, Zdolność odróżniająca znaku towarowego w aspekcie prawno porównawczym, [w:] Zagadnienia prawa własności przemysłowej, red. A. Matlak, Kraków 2006, s. 60–62.

17 Wyrok Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości z dnia 6 maja 2003 r., sygn. C ‑104/01, Legalis: 154294.

18 E. Wojcieszko ‑Głuszko, Pojęcie znaku towarowego. Rodzaje oznaczeń. Kategorie znaków towarowych [w:] System Prawa Prywatnego, red. R. Skubisz, T.14B, Warszawa 2012, s. 462–463.

19 E. Wojcieszko ‑Głuszko, Ochrona znaków towarowych, [w:] Ochrona własności intelek­

tualnej, red. A. Adamczak, M. du Vall, Warszawa 2010, s. 156.

Dotychczas zdarzało się, iż organy rejestrujące znaki towarowe odmawiały przyznania ochrony ze względu na nieprecyzyjność ukazania ruchu przy po-mocy statycznych obrazów. Przykładowa nieudana rejestracja dotyczy znaku towarowego przedstawiającego dwuwymiarowe usta, mające poruszać się syn-chronicznie względem wypowiadanych słów. Tak wskazano w opisie, jednakże dołączone cztery fotografie ukazujące różny, przypadkowy układ ust, nie były z nim zgodne. Badający sprawę OHIM (obecnie EUIPO) żądał doprecyzowania, jakie konkretnie ruchy warg ma przedstawiać znak. W odpowiedzi wskazano, iż znak ma ukazywać jakikolwiek ruch ust podczas wypowiadania słów. W wy-danej przez OHIM decyzji odmownej wskazano jednak, że opis i dołączone obrazy nie ukazują w sposób jasny i precyzyjny przedmiotu ochrony, a ponad-to, takie ukazanie znaku nie może oddać efektu wizualnego mówiących ust²⁰. W związku z tym, że wspomniana zmiana dopuszcza ukazanie znaków przy pomocy wszelkich środków technicznych, rozwiązaniem powyższego problemu może być przedstawienie znaku na filmie zapisanym na jednym z powszechnie dostępnych rozszerzeń plików.

3.4. Znaki pozycyjne

Główną cechą znaków pozycyjnych jest ich specyficzny układ na towarze.

Najczęściej znaki pozycyjne są przedstawiane graficznie, a dopełnieniem pod-czas rejestracji jest bardzo dokładny opis samego znaku oraz jego rozmiesz-czenia na towarze²¹. Przykładem znaku pozycyjnego jest czerwony pasek na podeszwie butów sportowych Prady, a także łuki widniejące na uchwycie maszynki Gillette.

3.5. Znaki dźwiękowe

Znaki dźwiękowe należą do grupy znaków niewidzialnych. Ich percepcja polega na odbiorze za pomocą zmysłu słuchu.

Znaczący dla oceny dopuszczalności rejestracji dźwiękowych znaków towa-rowych jest Wyrok Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości w sprawie Shield.

Trybunał wskazał, że najodpowiedniejszym przedstawieniem znaku w procesie rejestracji jest określenie nut, klucza, pauz i innych znaków chromatycznych na pięciolinii podzielonej na takty. Uznał też, że wymogu graficznej przed-stawialności nie spełnia z kolei ukazanie go jako onomatopei – za pomocą języka pisanego (np. pisemne wskazanie, że jest to odgłos jakiegoś zwierzęcia

20 Decyzja – Odmowa rejestracji znaku nr 000696872, https://euipo.europa.eu/eSearch/#details/

trademarks/000696872 [dostęp: 17.05.2016].

21 E. Wojcieszko ‑Głuszko, Pojęcie znaku towarowego…, s. 463–464.

lub zjawiska), albo gdy melodia zostanie przedstawiona za pomocą partytury, bez dodatkowych uściśleń²². Warunki rejestracji tego rodzaju znaków mogą się jednak zmienić, tak jak w przypadku znaków ruchomych, za sprawą rezygnacji z wymogu graficznej przedstawialności.

Przykładem dźwiękowych znaków towarowych jest popularna melodia slo-ganu „Świeżo, tanio, tak jak chcesz jest w Intermarche”, czy „Wonga.com”.

W przeszłości rejestrowano nie tylko melodie tworzone na potrzeby reklamy – w rejestrze znaków towarowych można znaleźć melodie popularnych filmów i seriali, takich jak: „Stawka większa niż życie”, „Czterdziestolatek”, czy

„Czterej pancerni i pies”. Wśród wspólnotowych dźwiękowych znaków towaro-wych można spotkać popularną melodię hasła McDonald’s: „I’m lovin it”, czy melodię wybrzmiewającą w sloganie „Haribo – smak radości”.

Niepowodzeniem zakończyła się próba rejestracji oznaczenia naśladującego odgłos zderzenia dwóch kieliszków do wina Bordeaux. Jak wynika z decyzji OHIM ‑u (obecnie EUIPO) powyższy znak nie ma zdolności odróżniającej, ponieważ taki sam dźwięk może powstać zarówno przy zderzeniu kieliszków do wina, jak i innych przedmiotów. Znak ten jest tak „banalny”, że nie jest w stanie wskazywać na pochodzenie towaru od określonego przedsiębiorcy²³.

3.6. Znaki zapachowe

Percepcja zapachowych znaków towarowych następuje poprzez zmysł węchu. Dotychczas zarejestrowano tylko jeden zapachowy znak towarowy, a zasadność tej decyzji jest szeroko komentowana przez przedstawicieli dok-tryny, wśród których nie brakuje tak zagorzałych przeciwników, jak i zwo-lenników. Głównym powodem tego stanu rzeczy jest wymóg ukazania znaku w formie graficznej, co przy znaku zapachowym jest bardzo trudne oraz budzi wiele wątpliwości co do jednolitości postrzegania znaku przez wszystkich odbiorców²⁴.

O rejestrację zapachowego znaku towarowego ubiegało się wielu przed-siębiorców, podnosząc między innymi, że wymóg graficznej przedstawialności może być spełniony poprzez zapisanie zapachu za pomocą wzoru chemicznego lub poprzez jego opis²⁵. Próby te jednak zakończyły się fiaskiem.

22 Wyrok Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości z dnia 27 listopada 2003 r., sygn.

C ‑283/01, Legalis nr 67271.

23 Decyzja OHIM o odrzuceniu zgłoszenia znaku nr 009980632 https://euipo.europa.eu/

eSearch/#details/trademarks/009980632 [dostęp: 27.05.2016].

24 Wyrok Sądu z dnia 27 października 2005 r., sygn. T ‑305/04, Legalis: 71770.

25 Wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 12 grudnia 2002 r., sygn. C ‑273/00, Legalis:

153627.

Rozważając możliwość rejestracji zapachowych znaków towarowych, nale-ży zwrócić również uwagę na przeszkody rejestracji znaku towarowego, spośród których można w szczególności wskazać na art. 129¹ ust. 2 pkt 5 p.w.p. – na tej podstawie nie udziela się praw ochronnych na oznaczenia, które są uwarunko-wane wyłączenie jego naturą. Takim oznaczeniem byłby na przykład naturalny zapach danego towaru. Jak wskazuje W. Włodarczyk, przeszkodą rejestracji był-by również zapach maskujący inne zapachy, np. chemikalia – w tym wypadku zgłoszony zapach miałby jedynie neutralizować nieprzyjemne zapachy, a co za tym idzie, zapachy te stanowiłyby właściwość towaru konieczną do uzyskania efektu technicznego²⁶.

3.7. Znaki smakowe

Smakowe znaki towarowe są postrzegane za pomocą zmysłu smaku. Podczas próby rejestracji największe problemy mogą się pojawić, podobnie jak w przy-padku zapachowych znaków towarowych, przy ich graficznym przedstawieniu.

Podnosi się, że warunek ten mógłby zostać spełniony poprzez przedstawienie wzoru chemicznego, jednakże należy zauważyć, że dla przeciętnego odbiorcy wzór ten nie byłby czytelny, co rodziłoby trudności w przypadku oceny naru-szenia znaku towarowego. Ponadto, w związku z tym, że smak byłby znany odbiorcy dopiero po skosztowaniu, smakowy znak towarowy nie pełniłby funk-cji informowania o pochodzeniu towaru. Nie byłaby również dopuszczalna re-jestracja smaków naturalnych z powodu wystąpienia bezwzględnych przeszkód rejestracji – smak stanowiłby właściwość towaru uwarunkowaną jego naturą²⁷.

Mimo że główną przeszkodą w rejestracji zarówno zapachowego, jak i sma-kowego znaku towarowego jest wymóg graficznej przedstawialności, wydaje się, że usunięcie tej przesłanki nie zmieni dotychczasowej sytuacji. Niezwykle trudno byłoby ukazać znak w taki sposób, który pozwoli na jednoznaczne i do-kładne ustalenie przedmiotu ochrony.

3.8. Znaki dotykowe

Dotykowe znaki towarowe odczuwa się zmysłem dotyku, poprzez styczność z samym towarem²⁸. Podobnie jak w przypadku znaków zapachowych i sma-kowych, problemem podczas próby rejestracji jest wymóg graficznej

przedsta-26 W. Włodarczyk, Zdolność odróżniająca…, s. 145.

27 M.J. Doliński, Smak oraz jego receptura jako przedmiot praw własności intelektualnej.

Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prace z prawa własności intelektualnej 2012, z. 116, s. 64–69.

28 E. Wojcieszko ‑Głuszko, Pojęcie znaku towarowego…, s. 476.

wialności znaku. Trudność ta ma swoje odbicie w praktyce, gdyż dotychczas zarejestrowano niewiele dotykowych znaków towarowych. Przykładem udanej rejestracji jest znak w postaci alfabetu Braille’a na butelkach napojów alkoho-lowych, jak i bezalkoholowych Underberg. Rejestracji dokonał niemiecki urząd patentowy – Deutsches Patent und Markenamt²⁹.