Uregulowania prawne dotycz ą ce GMO

Regulacje prawne dotyczące GMO kształtowane są przez umowy

międzynarodowe (takie jak Konwencja z Rio de Janeiro i Protokół Kartageński), prawodawstwo unijne oraz krajowe przepisy. Omawianie wszystkich aktów

prawnych dotyczących GMO mijałoby się z celem tej pracy⁵⁵, stąd skoncentrujemy się tylko na podstawowych unormowaniach prawnych.⁵⁶ Ograniczymy się do omówienia prawa polskiego, poniewaŜ z załoŜenia odzwierciedla ono zarówno treść umów międzynarodowych, jak i prawodawstwa unijnego.

Podstawowym aktem prawnym regulującym wytwarzanie i stosowanie szeroko pojętych GMO jest ustawa z dnia 22 czerwca 2001 r. o organizmach genetycznie zmodyfikowanych (Dz.U. 2001 Nr 76 poz. 811 z późn. zm.). Nad jej przestrzeganiem nadzór i kontrolę sprawuje minister właściwy do spraw

środowiska oraz (odpowiednio do swoich właściwości) następujące organy administracji państwowej:

- Inspekcja Ochrony Środowiska

- Inspekcja Ochrony Roślin i Nasiennictwa - Inspekcja Weterynaryjna

- Inspekcja Jakości Handlowej Artykułów Rolno-SpoŜywczych - Państwowa Inspekcja Sanitarna

- Inspekcja Handlowa

- Państwowa Inspekcja Pracy - Organy Administracji Celnej

Przy ministrze środowiska działa komisja do spraw GMO, mająca charakter opiniodawczo-doradczy. Komisja liczy 19 członków, powoływanych przez Ministra na okres 4 lat. W skład Komisji wchodzą:

- po jednym przedstawicielu wskazanym przez: - ministra właściwego do spraw nauki, - ministra właściwego do spraw rolnictwa. - ministra obrony narodowej,

- ministra właściwego do spraw gospodarki,

55 Szczegółowe omówienie aktów prawnych dot. GMO moŜna znaleźć w Zimny, Zimny 2007 oraz Dalbiak i in. 2007.

56

- ministra właściwego do spraw transportu, - ministra właściwego do spraw zdrowia, - ministra właściwego do spraw środowiska,

- Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, - siedmiu przedstawicieli nauki,

- jeden przedstawiciel przedsiębiorców związanych z biotechnologią, powoływany po zasięgnięciu opinii ministra właściwego do spraw gospodarki i organizacji pracodawców,

- dwóch przedstawicieli pozarządowych organizacji ekologicznych, zgłoszonych przez te organizacje,

- przedstawiciel organizacji konsumenckich. Do zadań Komisji naleŜy:

- Opiniowanie wniosków w sprawach wydawania zgody lub zezwolenia na:

- zamknięte uŜycie GMO, - zamierzone uwolnienie GMO,

- wprowadzanie do obrotu produktów GMO, - wywóz lub tranzyt produktów GMO.

- Wydawanie opinii w sprawach przedstawianych przez ministra w związku z jego uprawnieniami wynikającymi z ustawy.

- Opiniowanie projektów aktów prawnych dot. GMO oraz bezpieczeństwa biologicznego.

- Opiniowanie projektów załoŜeń polityki państwa w dziedzinie zastosowań GMO i bezpieczeństwa biologicznego.

Zgodnie z prawodawstwem unijnym, kaŜdy produkt GM, który zostanie

dopuszczony do uprawy na terenie Unii Europejskiej, moŜe być legalnie uprawiany w kaŜdym kraju członkowskim. W przypadku roślin GM dopuszczenie do uprawy polega na wpisaniu do Wspólnotowego Katalogu Odmian Roślin, które

poprzedzone jest procedurą rejestracyjną. Składa się na nią opiniowanie wniosku przez Europejski Urząd do Spraw Bezpieczeństwa śywności (European Food Safety Authority - EFSA), po którym następuje głosowanie w komitecie

kwalifikowaną większością głosów, decyzja zapada na Radzie ds. Środowiska, w której zasiadają ministrowie właściwi do spraw środowiska.

Kraje członkowskie mogą na swoim terytorium zakazać lub ograniczyć uprawę GMO w oparciu o tzw. klauzulę bezpieczeństwa, zapisaną w Dyrektywie 2001/18. Brzmi ona:

JeŜeli Państwo Członkowskie, w wyniku uzyskania po wydaniu zezwolenia nowych lub dodatkowych informacji mających wpływ na ocenę ryzyka dla środowiska lub w wyniku ponownej oceny posiadanych wcześniej informacji na podstawie nowych lub dodatkowych danych naukowych, ma uzasadnione podstawy, aby uwaŜać, Ŝe GMO w charakterze lub w składzie produktu, który prawidłowo zgłoszono i dla którego uzyskano zezwolenie na piśmie na mocy niniejszej dyrektywy, stanowi ryzyko dla zdrowia ludzkiego lub środowiska naturalnego, to dane Państwo Członkowskie moŜe tymczasowo ograniczyć lub zakazać

stosowania i/lub sprzedaŜy tego GMO w charakterze lub w składzie produktu na swoim terytorium.

Na tę klauzulę powoływała się m.in. Austria, próbując zakazać na terenie Górnej Austrii upraw GMO, jak równieŜ Węgry, Słowacja, a takŜe Polska w 2005 roku. Wyrok Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości z września 2007, podtrzymujący wcześniejsze orzeczenie o sprzeczności przepisów austriackich z

prawodawstwem unijnym, wskazuje na ograniczone moŜliwości stosowania tego przepisu w celu wyłączenia własnego terytorium spod uregulowań unijnych, zezwalających na uprawę GMO.

Od połowy 2006 roku obowiązuje w Polsce „Ustawa o zmianie ustawy o nasiennictwie oraz ustawy o ochronie roślin z dnia 27 kwietnia 2006r.” (Dz.U. 2006 nr 92 poz. 639), zgodnie z którą odmian genetycznie zmodyfikowanych nie

wpisuje się do krajowego rejestru odmian oraz zabrania wprowadzania do obrotu na terytorium RP materiału siewnego odmian GM. Oznacza to jedynie zakaz obrotu materiałem siewnym, a nie zakaz uprawy GMO. W praktyce więc w Polsce nie moŜna legalnie kupić nasion roślin genetycznie modyfikowanych, ale moŜna wysiewać rośliny GM z nasion kupionych w innym kraju UE, w którym takie zakazy nie obowiązują.

Poza tym, zgodnie z prawem unijnym, w Polsce moŜna obracać genetycznie modyfikowanymi produktami Ŝywnościowymi, które zostały

dopuszczone do obrotu w którymkolwiek z państw unijnych. RównieŜ w Polsce moŜna uzyskać zgodę ministra środowiska na wprowadzenie do obrotu nowego produktu GM, która będzie wówczas obowiązywała w całej UE.

Uprawy w celach naukowych (tzw. zamierzone uwolnienie do środowiska w celach badawczych) są w Polsce moŜliwe – na mocy ustawy o GMO – po

uzyskaniu zgody ministra środowiska, podobnie jak badania laboratoryjne (tzw. zamknięte uŜycie).

Ustawa z dnia 22 lipca 2006 r. o paszach (Dz.U. 2006 nr 144 poz. 1045) wprowadziła zakaz stosowania GMO w paszach dla zwierząt, którego

obowiązywanie rozpocznie się po upływie dwuletniego vacatio legis (w połowie 2008 roku).

Zarówno nowa ustawa o nasiennictwa, jak i ustawa o paszach spotkały się z krytyką Komisji Europejskiej, która uruchomiła w 2007 roku przeciw Polsce procedurę naruszenia prawa i wezwała Polskę do przedstawienia wyjaśnień. Według doniesień prasowych, Rząd Donalda Tuska zamierza zmienić ustawę paszową i zezwolić na wykorzystywanie GMO, a takŜe uchwalić nową ustawę o GMO (zob. Niklewicz 2008).

Projekt nowej ustawy o GMO przygotował takŜe poprzedni rząd PiS (projekt został przyjęty przez Radę Ministrów 7 marca 2006), lecz nie trafił on pod obrady Sejmu. Projekt ten przewidywał dopuszczenie do uprawy roślin genetycznie modyfikowanych, lecz wydanie zgody na taką uprawę opatrywał dodatkowymi obwarowaniami prawnymi i warunkami koniecznymi do uzyskania decyzji.

Ostateczną zgodę na kaŜdą komercyjną uprawę GMO miał podejmować minister rolnictwa w porozumieniu z ministrem środowiska i po zasięgnięciu opinii rady gminy. Projekt ten równieŜ spotkał się z krytyczną opinią KE.

NaleŜy wspomnieć równieŜ o wymogu znakowania produktów spoŜywczych zawierających w swym składzie przynajmniej 0.9% GMO. Wymóg ten wynika z unijnego rozporządzenia 1829/2003 i łączy się z zasadą „moŜliwości śledzenia produktu” (traceability), która wprowadza uregulowania dotyczące prowadzenia rejestrów produktów GM znajdujących się na rynku. Mają one umoŜliwić kontrolę i weryfikację stosowania systemu znakowania, a takŜe zapewnić moŜliwość

wycofania danego produktu z rynku w razie wystąpienia zagroŜenia z nim związanego.

Rozdział 6

Strategie rozwiązywania konfliktu wokół GMO

Celem tego rozdziału będzie przetestowanie zaproponowanego w rozdz. 3 redukcyjnego modelu rozwiązywania konfliktów. Nastąpi to poprzez próbę wykorzystania go do analizy polskiego konfliktu wokół GMO, a dokładniej rzecz biorąc: do analizy podejmowanych przez uczestników konfliktu strategii

rozwiązywania konfliktu. Wykorzystamy w tym celu sformułowane w rozdz. 3.4 trzy strategie definicyjne, które zostaną odniesione do działań podejmowanych przez przeciwników i zwolenników GMO oraz rząd polski. W poniŜszej analizie opieramy się na załoŜeniach teoretycznych dotyczących konfliktów technologicznych

przedstawionych w części I rozprawy.