Z dolność do pracy je st najczęściej rozum iana jak o brak m e
dycznych przeciw w skazań do w ykonyw ania pracy na danym sta
nowisku. To podejście je st podstaw ą obiektyw nie określanej zdolności do pracy w ram ach badań w stępnych i okresow ych w ym aganych przy kw alifikacji do pracy. Jednakże istnienie m e
dycznych przeciw w skazań do określonej pracy nie oznacza, że pracow nik będzie się uznaw ał za niezdolnego do jej w ykonyw ania i odw rotnie, naw et przy braku przeciw w skazań inne przesłanki m ogą pow odować, że indyw idualna ocena zdolności do pracy nie będzie najwyższa. Zdolność do pracy w pojęciu subiektyw nym jest bow iem bardzo złożoną cechą, której poziom je st w ynikiem interakcji w ym agań pracy co do w ielkości w ysiłku fizycznego i um ysłow ego z m ożliw ościam i czynnościow ym i i um iejętno
ściami pracow nika oraz z jeg o stanem zdrow ia i w łasną oceną funkcjonow ania w określonej sytuacji organizacyjnej i społecznej.
Z tych zależności w ynika, że zdolność do pracy nie je st cechą stałą, ale je st dynam icznym procesem , którego składow e m ogą zm ieniać się z upływ em lat życia i zależą rów nież od rodzaju wy
konywanej pracy i zw iązanych z n ią obciążeń. Taka koncepcja zdolności do pracy pow stała na początku lat dziew ięćdziesiątych ubiegłego w ieku w Finlandii, w Instytucie Zdrow ia Zaw odow ego w H elsinkach, i tam zostało opracow ane narzędzie do pom iaru, nazw ane w skaźnikiem zdolności do pracy (W ork A bility Index - W AI) (Tuom i i wsp., 1994). W skaźnik ten pozw ala na ilościowe przedstaw ienie subiektyw nych ocen obciążeń w pracy, aktualnych i przyszłych fizycznych i um ysłow ych m ożliw ości ich pokonyw a
nia, zdrow ia i jego w pływ u na zdolność do pracy.
138
r
Polska należy do tych krajów europejskich, w których okres aktywności zawodowej je st najkrótszy, a liczba rencistów i osób otrzym ujących em erytury (w tym w cześniejsze) je st stosunkowo duża. Jako najczęstszą przyczynę w czesnych odejść z zatrudnienia podaje się zły stan zdrowia. Jednak przeciętne trwanie życia w Polsce w ydłuża się, co sugeruje raczej popraw ę stanu zdrowia społeczeństwa. Ta sprzeczność wskazuje, że o rezygnacji z pracy decydować musi cały kom pleks czynników, a nie tylko obiektyw nie stw ierdzony stan zdrowia. M ożna więc sądzić, że subiektywne poczucie zdolności do pracy będzie lepszym predyktorem konty
nuow ania aktywności zawodowej niż obiektyw ny stan zdrowia.
W iek je st czynnikiem , który niew ątpliw ie zm ienia zdolność do pracy, poniew aż wraz upływem lat życia obniża się potencjał biologiczny człowieka. Naturalne tem po obniżania się zdolności do pracy i pogarszania się stanu zdrow ia było przedm iotem wielu badań. Z m eta-analizy przeprow adzonej na podstaw ie 469 badań, którymi objęto 54 000 osób w wieku 30-70 lat wynika, że spraw ność poszczególnych układów obniża się z wiekiem w różnym tempie np. (spraw ność układu nerwowego, kostno-m ięśniow ego, moczowego 0,5% /rok, obniżenie w ydolności fizycznej - 1,6%/rok). W 40 roku życia w ydolność fizyczna je st niższa o oko
ło 10% (w stosunku do wartości m aksym alnych dla danej osoby), a w 60 r. życia o ok. 40% (Bortz 2005).
Inaczej zm ieniają się z w iekiem funkcje um ysłow e i psycho
fizyczne. U osób starszych proces przetw arzania inform acji prze
biega w olniej, pogarsza się zdolność zapam iętyw ania, koncentra
cja uwagi, pogarsza się funkcjonow anie narządów zm ysłów, zm niejsza się m ożliw ość w ykonyw ania kilku czynności rów no
cześnie i płynnego przejścia z jednego typu aktywności do innego, pojaw iają się trudności w pracach koncepcyjnych i wym agających abstrakcyjnego myślenia.
Zm iany w układzie nerw owym prow adzą do tego, że pro
duktywność osób starszych pozostaje niezm ieniona tylko w ów czas, gdy m ają oni m ożliw ość indyw idualnego regulow ania tem pa pracy. Ze względu na pogarszające się m ożliwości adaptacyjne organizm u osoby starsze gorzej tolerują nieregularne godziny pra
Alicja Bortkiewicz, Teresa M akowiec-Dąbrowska Wiek a zdolność do pracy
139
Konsekwencje ekonomiczne i społeczne starzenia się społeczeństwa cy, pracę zm ianow ą, a także pracę w w arunkach gorącego lub zim nego m ikroklim atu, hałasu itp. (Sluiter 2006).
Fizjologiczny proces starzenia się, je st determ inow any przez czynniki genetyczne, a m odyfikow any przez w spółistniejące cho
roby, styl życia oraz w pływ y środow iskow e. O czyw iście nie wszystkie w łaściw ości i spraw ności człow ieka pogarszają się wraz z w iekiem w jednakow ym stopniu, a w zw iązku z tym w różnym tem pie zm ieniają się m ożliw ości w ykonyw ania różnych rodzajów prac charakteryzujących się w ystępow aniem specyficz
nych obciążeń. Jeżeli jakiś czynnik przyspiesza zw iązane z w ie
kiem zm iany zdolności do pracy to pow inno się podjąć działania, by czynnik ten nie w ystępow ał na stanow iskach, na których są zatrudniane osoby starsze.
Ze względu na znaczenie społeczne problem atyki związanej ze starzeniem się populacji osób pracujących w Polsce w latach 2001-2004, realizow any był, na zlecenie M inisterstw a Pracy i Polityki Społecznej, program badaw czy pt. „A ktyw ność zaw o
dow a pracow ników w aspekcie problem atyki starzejącego się spo
łeczeństw a” (PCZ 2 1-21). Celem badań przeprow adzonych w Instytucie M edycyny Pracy w Łodzi, które stanow iły część tego projektu, było określenie subiektyw nie postrzeganej zdolności do pracy osób w różnym wieku, w ykonujących rożne zaw ody i w zw iązku z tym eksponow anych na rożne czynniki. W ram ach tego badania zam ierzano ustalić w jakim stopniu w iek w pływ a na zdolność do pracy oraz jak ie cechy indyw idualne i/lub czynniki charakteryzujące pracę i warunki jej w ykonyw ania m odyfikują tę zależność. O dpow iedź na tak postaw ione pytanie je st ważna przede w szystkim z punktu w idzenia m ożliw ości przedłużania aktywności zawodowej starszych osób. W tym celu należałoby tak m odyfikow ać proces pracy, by ograniczać kontakt z czynnikam i, których w ystępow anie nasila niekorzystny trend zm ian zdolności do pracy wraz z wiekiem.
Badania przeprow adzono w grupie 536 kobiet w wieku 18-63 lat (średnio 37,44±9,78 lat) i 669 m ężczyzn w wieku 20-65 (średnio 39,45± 10,69 lat). O soby te rekrutow ały się z następują
cych zakładów: kobiety: hiperm arket (27, 8%), chłodnia (5,6%), zakłady petrochem iczne (1,9% ), poczta (38,2% ), bank (6,0%),
140
Alicja Bortkiewicz, Teresa M akowiec-Dąbrowska W iek a zdolność do pracy szpital (13,4% ), fabryka kosm etyków (7,1% ); mężczyźni: hiper
market (18,1%), chłodnia (7,9%), zakłady petrochem iczne (3,1%), poczta (14,0% ), kopalnia węgla brunatnego (13,0% ), zakłady przemysłu m etalow ego (28,5% ), zaw odow a straż pożarna (6,4%), miejskie przedsiębiorstw o kom unikacji (9,1%).
Zasadniczym narzędziem stosow anym w badaniu była an
kieta przeznaczona do sam odzielnego wypełniania. Pytania skon
struowano tak, by uzyskać inform acje o subiektywnej ocenie zdolności do pracy oraz o czynnikach, które m ogą mieć wpływ na ten parametr. Pytano więc o czas trw ania i porę w ykonywania pracy, o w ystępow anie czynników obciążających, szkodliwych i uciążliwych, o obciążenia pozazaw odow e, tryb życia i nawyki żywieniowe. Do oceny stresu zaw odow ego zastosow ano kw estio
nariusz opracow any przez Dudka i wsp.(1999).
U w szystkich badanych osób określono rów nież wskaźnik zdolności do pracy (work ability index - W AI). W skaźnik ten został opracow any w Finlandii i znalazł zastosow anie w analizach różnic zdolności do pracy w zależności od jej rodzaju oraz w iel
kości i charakteru obciążeń. Był rów nież w ykorzystyw any w ba
daniach prospektyw nych do śledzenia zależnych od w ieku zmian zdolności do pracy. W badaniach tych w ykazano dużą przydat
ność w skaźnika do prognozow ania czasu trw ania aktywności za
wodowej oraz do przygotow yw ania program ów interwencyjnych ukierunkowanych na utrzym anie zdolności do pracy.
W skaźnik zdolności do pracy je st sum ą ocen 7 elementów.
Każdy z nich oceniany je st w innej skali, dostosowanej do jego wagi w kształtow aniu zdolności do pracy:
aktualna zdolność do pracy w porów naniu z najlepszą w życiu 0-10 punktów
zdolność do pracy odniesiona do wym agań zaw odu 2-10 punktów
liczba w ystępujących schorzeń rozpoznanych przez lekarza 1-7 punktów
upośledzenie zdolności do pracy z pow odu schorzeń 1-6 punktów
absencja w ostatnich 12 m iesiącach 1-5 punktów
141
Konsekwencje ekonomiczne i społeczne starzenia się społeczeństwa w łasna prognoza zdolności do pracy na 2 lata 1, 4 i 7 punktów
zasoby psychiczne do pracy 1-4 punktów
W każdym przypadku najw yższe oceny otrzym ują sytuacje najkorzystniejsze, tzn. brak chorób, brak absencji, najwyższe m ożliw ości. N ajw yższa m ożliw a ocena ogólnego w skaźnika zdolności do pracy w ynosi 49. O cena zdolności do pracy (na podstaw ie w artości W AI) przedstaw ia się następująco: m ierna - do 27 punktów , um iarkow ana - 28-36 punktów , dobra - 37-43 punktów , znakom ita - 44-49 punktów.
W celu określenia w pływ u w ieku na zdolność do pracy ob
liczono jej poziom w kolejnych grupach w iekow ych. N atom iast w celu w skazania czynników m odyfikujących tę zależność obliczo
no korelacje pom iędzy poziom em W AI a w iekiem w podgrupach osób, których praca charakteryzow ała się w ystępow aniem danego czynnika.
W y n ik i b a d a ń
W artość średnia W A I w grupie m ężczyzn w ynosiła 39,94±5,14, a w grupie kobiet 39,86±5,16, co oznacza dobrą zdolność do pracy. Zarów no wśród m ężczyzn jak i wśród kobiet w idoczne było obniżanie się w skaźnika zdolności do pracy wraz z w iekiem (rys. 1) w takim stopniu, że w ostatniej grupie w ieko
wej (osoby w wieku 56+) średni poziom zdolności do pracy był ju ż um iarkowany.
W iek w w iększym stopniu w pływ ał na poziom zdolności do pracy m ężczyzn w yjaśniając 95% wariancji średniego poziom u w skaźnika W A I w w yróżnionych grupach w iekow ych, u kobiet wiek w yjaśniał około 85% wariancji w skaźnika W A I w tych gru
pach, przy czym zależność poziom u W AI i w ieku u kobiet była krzyw oliniowa.
Alicja Bortkiewicz, Teresa Makowiec-Dąbrowska W iek a zdolność do pracy
Rysunek 1. W artości średnie w skaźnika zdolności do pracy w grupach w iekow ych kobiet i mężczyzn. Poziom e żółte linie w yznaczają granice m iędzy zdolnością do pracy m ierną i um iarkowaną, um iarkow aną i dobrą oraz d obrą i znakomitą.
Takie zróżnicow anie przebiegu zmian poziom u WAI u kobiet i m ężczyzn skłoniło nas do bardziej szczegółowej analizy. W tym celu obliczono odsetek osób o poziom ie zdolności do pracy określanym jak o mierna, umiarkowana, dobra i znakom ita w poszczególnych grupach wiekowych. O kazało się, że m ierną zdolność do pracy m iały kobiety najm łodsze i najstarsze oraz najstarsi mężczyźni. W m łodszych grupach wiekowych więcej m ężczyzn niż kobiet miało zdolność
„doskonałą” . N atom iast po 40 roku życia więcej kobiet niż mężczyzn m iało zdolność na poziom ie określanym jako
„doskonała” . Dane te przedstaw iają rys. 2 i 3.
Konsekwencje ekonomiczne i społeczne starzenia się społeczeństwa
Rysunek 2. K ategorie zdolności do pracy w grupach w iekow ych - mężczyźni.
Rysunek 3. Kategorie zdolności do pracy w grupach w iekow ych - kobiety.
Aby ocenić czy rodzaj w ykonywanej pracy m odyfikuje zw iązane z w iekiem zm iany zdolności do pracy podzielono bada
n ą grupę na osoby w ykonujące prace z dom inującym obciążeniem 144
Ąlicja Bortkiewicz, Teresa M akowiec-Dąbrowska Wiek a zdolność do pracy
powało jednocześnie obciążenie fizyczne i psychiczne (tab. 1).
Tabela 1. W ydatek energetyczny i stres zaw odow y w zależności
Konsekwencje ekonomiczne i społeczne starzenia się społeczeństwa było najbardziej w yraźne w śród obciążonych przede w szystkim w ysiłkiem fizycznym - w najstarszych grupach w iekow ych po
ziom W A I był u nich najniższy (rys. 5).
Rysunek 4. Zm iany zdolności do pracy w raz z w iekiem w zależ
ności od dom inującego obciążenia - mężczyźni
I
s «o
.» 35
¿ 30
£
y •= 0 ,0 1 8 3 x 2 - 0 ,6 7 5 x + 4 2 ,1 7 9
J 2 8 x 2 + l,5 5 9 8 x + 3 8 ,0 6 4 0 ,50 7 6
dom inujące
obciążenie:
9 fizyczne E l fizyczne+um ysłowe D3 um ysło w e
18-25 26-30 31-35 36-40 41-45 46-50
w ie k p raco w n ikó w - kobiety
Rysunek 5. Zm iany zdolności do pracy wraz z w iekiem w zależ
ności od dom inującego obciążenia - kobiety
Podstaw ow ym param etrem różnicującym prace obciążające fizycznie od obciążających psychicznie była w ielkość wydatku
146
Alicja Bortkiewicz, Teresa M akowiec-Dąbrowska W iek a zdolność do pracy energetycznego, który zarów no w grupie m ężczyzn ja k i kobiet najwyższy był na stanow iskach z dom inującym obciążeniem fi
zycznym. Osoby zatrudnione na tych stanow iskach podaw ały naj
niższe oceny stresu zaw odow ego, najwyższy był stres na stanow i
skach z dom inującym obciążeniem um ysłow ym , choć statystycz
nie istotne różnice były tylko dla grupy mężczyzn. Ciężkość pracy oceniona na postaw ie w ydatku energetycznego w niewielkim stopniu w pływ ała na zróżnicow anie zależnych od w ieku zmian zdolności do pracy (rys. 6 i 7).
4 5
§
Í 40
3 1 - 3 5 3 6 - 4 0 4 1 - 4 5 4 6 - 5 0
w ie k p ra c o w n ik ó w - m ężczyźn i
■ p ra c a le k k a i ś re d n io -c ię ż k a
□ p ra c a c ię ż k a i b a rd z o c ię ż k a
Rysunek 6. Zm iany zdolności do pracy wraz z w iekiem w zależ
ności od ciężkości pracy - mężczyźni
§
£ 0 0
I p ra c a le k k a i ś re d n io -c ię ż k a
3 p ra c a c ię ż k a i b a rd z o c ię ż k a
w ie k p ra c o w n ik ó w - kobiety
Rysunek 7. Zmiany zdolności do pracy wraz z wiekiem w zależ
ności od ciężkości pracy - kobiety 147
O wiele w iększe znaczenie m iała subiektyw na ocena inten
sywności w ysiłku w pracy. Zarów no wśród m ężczyzn jak i kobiet niższa ocena zdolności do pracy w iązała się z opinią, że wysiłek w pracy je st zbyt duży (rys. 8 i 9). Tendencja ta szczególnie w y
raźna była w grupie m ężczyzn.
Konsekwencje ekonomiczne i społeczne starzenia się społeczeństwa
3
£ 40
y = - 0 ,4 8 4 x + 4 4 ,2 5 3
= 0 ,5 9 6 7
o ; 3o ?
4 3 53 a w y s iłe k w p ra c y je s t
d la m n ie o d p o w ie d n i
13 w y s iłe k w p ra c y je s t d la m n ie z b y t d u ży
1 8 -2 5 2 6 - 3 0 3 1 - 3 5 3 6 - 4 0 4 1 - 4 5 4 6 - 5 0 5 1 -5 5 w ie k p ra c o w n ik ó w - m ężczyźn i
R ysunek 8. Zm iany zdolności do pracy w raz z w iekiem w zależ
ności od subiektywnej oceny intensyw ności w ysiłku w pracy zaw odow ej - mężczyźni
Rysunek 9. Zmiany zdolności do pracy wraz z wiekiem w zależ
ności od subiektywnej oceny intensywności wysiłku w pracy zawodowej - kobiety
148
u
Alicja Bortkiewicz, Teresa M akowiec-Dąbrowska W iek a zdolność do pracy Duże znaczenie dla poziom u zdolności do pracy m iał stres zawodowy. W ysoki poziom stresu (powyżej m ediany dla całej grupy) zarów no u m ężczyzn jak i u kobiet w iązał się z istotnie niższym poziom em zdolności do pracy w każdej grupie wiekowej.
N atom iast poziom stresu nie w pływ ał na tem po obniżania się zdolności do pracy w raz z w iekiem (rys. 10 i 11).
Rysunek 10. Zm iany zdolności do pracy wraz z w iekiem w zależ
ności od poziom u stresu zaw odow ego - mężczyźni
Rysunek 11. Zmiany zdolności do pracy wraz z wiekiem w zależ
ności od poziomu stresu zawodowego - kobiety
149
Konsekwencje ekonomiczne i społeczne starzenia się społeczeństwa D odatkow e obciążenia w pracy, takie ja k w ydłużanie czasu pracy (godziny nadliczbow e), w niew ielkim stopniu m odyfikow a
ły zależne od wieku zm iany zdolności do pracy (rys. 12 i 13).
I p ra c a w g o d zin a ch n a d lic z b o w y c h - n ie
□ p ra c a w g o d zin a c h n a d lic z b o w y c h - ta k
w ie k p ra c o w n ik ó w - m ężczyźn i
Rysunek 12. Zm iany zdolności do pracy wraz z w iekiem w zależ
ności od pracy w godzinach nadliczbow ych - m ęż
czyźni
3
i 40
CL
"OO
5 3 5 oc
|
=| 3 0
“8
ĘL-- 0 ,2 6 5 3 x 2 + l ,9 7 6 9 x + 3 7 ,3 8 5 R 2 = 0 ,3 1 3 1
E! p ra c a w g o d zin a ch n a d lic z b o w y c h - n ie
□ p ra c a w g o d zin a c h n a d lic z b o w y c h - ta k
1 8 -2 5 2 6 -3 0 3 1 -3 5 3 6 - 4 0 4 1 - 4 5 4 6 -5 0
w ie k p ra co w n ik ó w - kobiety
Rysunek 13. Zmiany zdolności do pracy wraz z wiekiem w zależ
ności od pracy w godzinach nadliczbowych - kobiety
150
Alicja Bortkiewicz, Teresa M akowiec-Dąbrowska Wiek a zdolność do pracy N atom iast praca w dodatkow ym m iejscu pracy u mężczyzn przyśpieszała regres zdolności do pracy (rys. 14). U kobiet takie obciążenie w ystępow ało ze znacznie m niejszą częstością, a niższy poziom zdolności do pracy w ystępow ał u pracujących dodatkowo młodszych kobiet (rys. 15).
_ 45 I
£ 40O.
"O0
1 ”
_c -oo Z 3 0
c ro
S 2 5
20
m b ez p ra c y d o d a tk o w e j
E l + p ra c a d o d a tk o w a
1 8 -2 5 2 6 -3 0 3 1 - 3 5 3 6 - 4 0 4 1 - 4 5 4 6 - 5 0
w ie k p ra c o w n ik ó w - m ężczyźn i
Rysunek 14. Zm iany zdolności do pracy wraz z w iekiem w zależ
ności od zaangażow ania w pracę dodatkow ą - mężczyźni
5
¿T 4 0
■sc 30
- 0 ,2 5 5 x 2 + 2 ,3 7 1 7 x + 3 4 ,2 3 5 Ra = 0 ,6 8 6 3
-44331
$70.8 k+ 1 0 ,2 0 1 1
M bez p ra c y d o d a tk o w e j
□ + p ra ca d o d a tk o w a
20
1 8 -2 5 2 6 -3 0 3 1 -3 5 3 6 - 4 0 4 1 -4 5 4 6 - 5 0 5 1 -5 5 56+
w ie k p ra co w n ik ó w - kobiety
Rysunek 15. Zmiany zdolności do pracy wraz z wiekiem w zależ
ności od zaangażowania w pracę dodatkową - kobiety
151
Konsekwencje ekonomiczne i społeczne starzenia się społeczeństwa W grupie m ężczyzn w yraźny negatyw ny w pływ na zależne od wieku zm iany zdolności do pracy m iała ekspozycja na pył m i
neralny, w ibrację m iejscow ą oraz hałas (rys. 16, 17 i 18). W ystę
pow anie tych czynników zgłaszali w w iększości pracow nicy k o palni w ęgla brunatnego i w łaśnie wśród nich w skaźnik zdolności do pracy obniżał się wraz z w iekiem szybciej niż u pozostałych mężczyzn (rys. 19).
50
^ p y ł m in e r a ln y - n ie El p y ł m in e r a ln y - ta k
w ie k p ra c o w n ik ó w - m ężczyźn i
Rysunek 16. Zm iany zdolności do pracy w raz z w iekiem w zależ
ności od narażenia na pył m ineralny - mężczyźni
R ysunek 17. Zm iany zdolności do pracy wraz z w iekiem w zależ
ności od narażenia na w ibrację m iejscow ą - m ęż
czyźni
Alicja Bortkiewicz, Teresa M akowiec-Dąbrowska W iek a zdolność do pracy
£ 4 0
&
-S ᣠ3 0
■ I 2I34S
y = - 0 ,7 6 5 5 x + 4 4 ,7 8 2 R 2 = 0 ,6 4 8 6
■
4 x > 4 3 8 b 3,8m
1 8 -2 5 2 6 - 3 0 3 1 - 3 5 3 6 - 4 0 4 1 - 4 5 4 6 - 5 0 5 1 -5 5 5 6+
w ie k p ra c o w n ik ó w - m ężczyźn i
W h a ła s - n ie
□ h a ła s - ta k
Rysunek 18. Zm iany zdolności do pracy wraz z w iekiem w zależ
ności od narażenia na hałas - m ężczyźni
3
40
c 3 0
•NfO
5
2 5
p ra c o w n ic y : m k o p a ln i w ę g la
b ru n a tn e g o
□ p o zo sta li
3 1 - 3 5 3 6 - 4 0 4 1 - 4 5 4 6 - 5 0
w ie k p ra co w n ik ó w - m ężczyźn i
Rysunek 19. Zm iany zdolności do pracy wraz z w iekiem wśród pracow ników kopalni węgla brunatnego i pozosta
łych m ężczyzn
Zależne od wieku zm iany zdolności do pracy w grupie ko
biet w yraźnie przyspieszało przenoszenie ciężarów (rys. 20), a także praca w w arunkach ekspozycji na czynniki chem iczne (rys. 21).
Konsekwencje ekonomiczne i społeczne starzenia się społeczeństwa
■5 3 5
£
20
1 8 -2 5 2 6 -3 0 3 1 -3 5 3 6 -4 0 4 1 -4 5 4 6 - 5 0 5 1 - 5 5 56+
Tytu ł osi
Rysunek 20. Zmiany zdolności do pracy wraz z wiekiem w zależ
ności występowania przenoszenia ciężarów - kobiety
5 0
4 5 i
w ie k p ra co w n ik ó w - kobiety
Rysunek 21.Zm iany zdolności do pracy w raz z w iekiem w zależ
ności od ekspozycji na czynniki chem iczne - kobiety N atom iast wśród kobiet pracujących w narzuconym tem pie (rys. 22), lub w ykonujących pracę o dużej pow tarzalności operacji roboczych (rys. 23), w skaźnik zdolności do pracy był na ogół niż
szy niezależnie od wieku.
154
j
Alicja Bortkiewicz, Teresa Makowiec-Dąbrowska W iek a zdolność do pracy
(... 5 0
- y - - 0 ,2 7 3 6 x 2 •+• 1 ,7 2 9 5k+ 3 9 ,2 5 6 R2 = 0 ,9 2 0 2
20 ;
1 8 -2 5 2 6 -3 0 3 1 -3 5 3 6 - 4 0 4 1 - 4 5 4 6 - 5 0 5 1 - 5 5 56+
w ie k p ra co w n ik ó w - kobiety
I te m p o p ra c y - s w o b o d n e
O te m p o p ra cy - n a rz u c o n e
Rysunek 22. Zm iany zdolności do pracy wraz z w iekiem w zależ
ności od tem pa pracy - kobiety
■ p o w ta rz a ln o ś ć c zy n n o ś ci - n ie
O p o w ta rz a ln o ś ć c zy n n o ś ci - ta k
w ie k p ra co w n ik ó w - kobiety
Rysunek 23. Zm iany zdolności do pracy wraz z w iekiem w zależ
ności w ystępow ania pracy powtarzalnej - kobiety N ie w każdym przypadku w ystępow ania czynnika, który teoretycznie m ógł mieć wpływ na dynam ikę zależnych od wieku zm ian zdolności do pracy, obserw ow ano niższe w artości zdolno
ści do pracy u osób starszych. Przykładem może być brak różnic dynam iki zm ian zdolności do pracy wśród osób pracujących wy
łącznie w dzień w porów naniu z pracującym i w system ie zm ia
nowym, w tym rów nież w nocy (rys. 24, 25).
155
Konsekwencje ekonomiczne i społeczne starzenia się społeczeństwa
m p ra c a w d zie ń
□ p ra c a ró w n ie ż w n o cy
w ie k p ra co w n ik ó w - m ężczyźn i
Rysunek 24. Zm iany zdolności do pracy wraz z w iekiem w zależ
ności od pory w ykonyw ania pracy - mężczyźni
ra p ra c a w d zie ń
□ p ra ca ró w n ie ż w n o cy
w ie k p ra c o w n ik ó w - kobiety
Rysunek 25. Zm iany zdolności do pracy w raz z w iekiem w zależ
ności od pory w ykonyw ania pracy - kobiety
Przyczyną tych różnic m oże być to, że odsetek osób pracu
jących w nocy, w wieku ponad 45 lat obniżał się (rys. 26), a więc m ożna podejrzew ać, że po 45 roku życia pracu ją w nocy tylko takie osoby, które dobrze tolerują taki system pracy.
156
r
Alicja Bortkiewicz, Teresa M akowiec-Dąbrowska Wiek a zdolność do pracy
o ; mm
1 8 -2 5 2 6 - 3 0 3 1 - 3 5 3 6 - 4 0 4 1 - 4 5 4 6 - 5 0 5 1 - 5 5 5 6 + w i e k p r a c o w n i k ó w
Rysunek 26. Odsetek mężczyzn i kobiet pracujących w systemie zmianowym (również w nocy) w zależności od wieku Zarów no wśród m ężczyzn ja k i wśród kobiet poziom zdol
ności do pracy był ściśle skorelow any nie tylko z wiekiem , ale rów nież z poziom em zm ęczenia przew lekłego. Zależność tę opi
sywały następujące równania:
m ężczyźni - W A I = 52,68 - 0,15-w iek - 0,09'zm ęczenie przew lekłe kobiety - W A I = 49,83 - 0 ,10-wiek - 0,08-zm ęczenie przewlekłe.
z m ę c z e n ie p rz e w le k łe : B m a łe E3 u m ia rk o w a n e
□ d u że
w ie k p r a c o w n ik ó w - m ę żc z y ź n i
R ysunek 27. Zm iany zdolności do pracy wraz z w iekiem w zależ
ności od poziom u zm ęczenia przew lekłego - m ęż
czyźni
157
Konsekwencje ekonomiczne i społeczne starzenia się społeczeństwa Jak w ynika z rys. 27, 28 w grupie m ężczyzn obniżanie się zdolności do pracy wraz z w iekiem było tym w iększe im wyższy
Konsekwencje ekonomiczne i społeczne starzenia się społeczeństwa Jak w ynika z rys. 27, 28 w grupie m ężczyzn obniżanie się zdolności do pracy wraz z w iekiem było tym w iększe im wyższy