Naw iązując do dyskusji chciałbym zabrać głos w dwóch kw estiach, które przy bardzo szerokim spektrum om awianych problem ów zostały potraktow ane m arginesowo lub nie pośw ięco
no im, m oim zdaniem , należycie dużej uwagi. Problem pierwszy dotyczy rozw oju sektora usług w starzejącym się społeczeństwie, drugi zaś dotyczy finansów publicznych i w yzwań jak ie przed nimi stoją w łaśnie w skutek starzenia się społeczeństw a polskiego.
Ze starzeniem społeczeństw a zw iązana je st zm iana struktury usług, o czym m ów ił w sw oim referacie prof. Jerzy Kleer. C hciał
bym zauw ażyć, iż musi nastąpić w zrost popytu na usługi zw iąza
ne z funkcjonow aniem człow ieka w okresie „jesieni życia” , a więc o pieką zd ro w o tn ą socjalnym zabezpieczeniem , rozbudow ą infrastruktury społecznej. Bez w ątpienia m ożna oczekiw ać rozw o
ju usług zw iązanych z op ieką zdrow otną (usługi pielęgnacyjne, usługi terapii zajęciowej, rehabilitację itp.), usług opiekuńczych i usług bytow ych (dokonyw anie zakupów, porządkow anie m iesz
kania, załatw ianie spraw w instytucjach w im ieniu klienta), zago
spodarow ania czasu wolnego, bez w zględu czy będą one św iad
czone w system ie usług rynkow ych, czy instytucji publicznej ochrony zdrowia. Relatyw nie starsze społeczeństw o to zm iany popytu rynkow ego w kierunku w ym ienionych wyżej usług, ale także obciążenie finansów publicznych (o czym m ow a niżej). O d
rębny problem to form y praw no-organizacyjne tych usług (dzien
ny szpital geriatryszny, hospitalizacja dom ow a, program kom pleksow ej opieki dla ludzi w wieku podeszłym oraz ośrodki opie
ki przejściow ej, dom y opieki) i efektyw ność zarządzania organi
zacjam i opieki m edycznej czy procedury realokacji zasobów zw iązanych z finansow aniem opieki socjalnej i medycznej. Tutaj je st także m iejsce dla aktywności organizacji i przedsiębiorstw zaliczanych do ekonom i społecznej. Przypom nijm y, iż obszarem
Konsekwencje ekonomiczne i społeczne starzenia się społeczeństwa działania przedsiębiorstw ekonom ii społecznej są m.in. ochrona socjalna, usługi socjalne, ochrona zdrow ia, edukacja, sport i kultu
ra itp., a więc dziedziny szeroko rozum ianych usług. C zynnikiem m ogącym w płynąć na rozwój usług są fundusze strukturalne dla perspektyw y 2007-2013, w których są środki na ten cel.
Co do finansów publicznych, to dużo uw agi pośw ięcono skutkom obciążeń budżetow ych z tytułu em erytur (interesujący referat prof. Tadeusza Szum licza). N ie mniej w ażnym skutkiem dla finansów publicznych będzie w zrost obciążeń w ynikających z finansow ania ochrony zdrowia. Pragnę zauw ażyć, iż osoby star
sze m ają na ogół po kilka schorzeń (czasem 6-7), obecnie 3A n a
kładów na leki „absorbują” em eryci, nakłady na opiekę osób po 65 roku życia je st starszych są czterokrotnie w yższy niż osób w w ieku 15-54. Jeżeli spojrzym y tylko na zm iany do 2020 roku, to populacja osób 65 + zw iększy się o 1,8 min osób (+35,6% sta
nu z 2005 roku), relacja liczby osób powyżej 65 roku życia do populacji 15-64 w zrośnie o 8 punktów procentow ych tj. z 18,8%
w 2005 roku do 27,5% w 2020 roku. Populacja osób w wieku produkcyjnym 15-64 lata zm aleje o 1,9 min osób (-7,1% ) w sto
sunku do 2005 roku. W 2020 roku osoby 65+ stanow ić będ ą 18,5% populacji, (dziś 13,3%). O czyw iście dla horyzontu 2050 relacje te w yglądają tragiczn ie1.
W arto zauważyć, iż postęp techniczny w dziedzinie diagno
styki m edycznej, zastosow ania now ych technik diagnozow ania takich jak, znane ju ż dziś: m etabonom ika, tuning m agnetyczny, inżynieria tkankowa, stosow aniem now ych m ateriałów m edycz
nych pow stałych na bazie nanom ateriałów w ykorzystyw anych np.
do budow y protez, podniesie koszty leczenia, chyba, że ograniczy się do nich dostęp lub zm aleją w yraźnie koszty w stosunku do dnia dzisiejszego, kiedy to m ają one jeszcze cechy nowości.
O graniczenie dostępu do tych technik pogorszy relację w skaźnika oczekiwanej długości życia (LE- life expectancy) do wskaźnika, który określa ilość lat przeżytych w dobrym stanie zdrow ia (HALE- Heath adjustm ent life expectancy). Już dziś relacja ta nie
1 Dane pochodzą z World Population Prospects: http://esa.un.org/unpp. 2007:
(obliczenia własne)
188
Materiały nadesłane i głosy w dyskusji
w ygląda im ponująco, bow iem w skaźnik HALE jest w naszym kraju o ponad 8 lat krótszy niż w skaźnik LE. Polska z aktualną w artością H A LE je st w ogonie krajów UE, czyli tu także tkwi w yzw anie dla system u opieki medycznej. Zm iana struktury popu
lacji, w ydłużenie się okresu życia oznacza zmiany w jakości życia osób w w ieku podeszłym . Tutaj pow staje pytanie jakie obszary ściśle m edycznych usług należy rozwijać, jakie formy organiza
cyjne zastosow ać, by nie tylko przedłużać życie, ale czynić je znośnym.
W edług statystyki O ECD nakłady na opiekę zdrow otną w Polsce dziś są ponad siedm iokrotnie niższe niż w USA, podczas gdy relacja PKB per capita U SA -P o lsk a wynosi 3:1. Globalne w ydatki na służbę zdrow ia stanow ią 6,2% PKB, czyli tyle ile w U SA w 1968 roku, dziś w ynoszą tam 15,3%. Niewiele ponad 69% w ydatków pochodzi obecnie ze środków publicznych2 i w okresie 1990-2005 udział ten w globalnym finansowaniu ochrony zdrow ia zm alał o 22,5%.
Opieka zdrow otna w ym aga nowych form organizacyjnych i w ypracow anie modelu opieki geriatrycznej, która dzięki w cze
snem u w ykryw aniu schorzeń, pozw oliłaby na zapobieganie hospi
talizacji (obniżenie kosztów ) oraz stwarzałaby instytucjonalne form y opieki nad ludźm i starymi. Znane są w świecie rozwiązania takie jak: dzienny szpital geriatryczny, hospitalizacja domowa, program kom pleksowej opieki dla ludzi w wieku podeszłym (PA CE - Program A ll-inclusive Care for Elderly) oraz ośrodki opieki przejściowej (TCC - Transitional Care Centres). W Polsce dyskutuje się o tych problem ach, brak rozwiązań.
W N arodow ym Program ie Zdrow ia (NPZ) na lata 2007- 20153 w rozdziale III sform ułow ano cel operacyjny 9: „Tworzenie w arunków do zdrow ego i aktyw nego życia osób starszych”
w oparciu o dokum enty W H O z 2002 roku m.in „Ram ow ą Polity
kę D otyczącą A ktyw nego Starzenia się” . Jednym z celów NPZ je st „budow a i im plem entacja program ów zdrowotnych nakiero
' OECD Health Data 2007 - Version: July 07
3 Narodowy Program Zdrowia na lata 2007-2015, Załącznik do Uchwały Nr 90/2007 RM z dnia 15 maja 2007 r.
189
Konsekwencje ekonomiczne i społeczne starzenia się społeczeństwa wanych na tw orzenie w arunków do aktyw nego fizycznie i p Sy_
chicznie stylu życia osób powyżej 60 roku życia” jednakże nie zaw arto w tym dokum encie żadnych postulatów dotyczących konkretnych rozwiązań. O znacza to, że problem odnotowano i tylko tyle.
P ojaw iają się nowe w yzw ania edukacyjne. W zakresie usług ściśle m edycznych niezbędny je st rozwój kształcenia geriatrów (obecna niew ielka liczba specjalistów , to stanow czo za mało przy czekających nas w yzw aniach), ale także specjalistów z zakresu usług rehabilitacyjnych, opieki medycznej osób w podeszłym wieku. M usim y zapom nieć o dewastacji system u kształcenia pie
lęgniarek jaki m iał m iejsce w Polsce w okresie 1994-2000, kiedy to nastąpił siedm iokrotny spadek absolw entów szkół pielęgniar
skich i budow ać na now o system kształcenia służb m edycznych dla opieki nad osobami starszym i, (także rehabilitantów ).
N a zakończenie jeszcze jed n a uwaga. W ydaje się, że świa
dom ość zagrożeń i w yzw ań w ynikających w om aw ianych pro
blem ów je st w Polsce niska. Politycy znajdują się w „pułapce krótkoterm inow ych korzyści”, stąd niechętnie dyskutuje się o przyszłości, o strategicznych wyborach. Środow iska naukowe pow inny działać tak, by przezw yciężyć tę postawę.