Przez długi czas socjologia wykazywała zaledwie incydentalne zainte-resowanie sprawami międzynarodowymi. Przedmiotem zainteresowa-nia socjologów było społeczeństwo zamykające się w granicach państwa narodowego, jego struktury, aktorzy i dynamika. Rezultatem był swoisty „metodologiczny nacjonalizm”: socjologowie francuscy zajmowali się spo-łeczeństwem francuskim, niemieccy – niemieckim, a polscy – polskim. Pojawiały się wprawdzie badania międzykulturowe i międzyspołeczne, jednak zawsze na marginesie dyscypliny59. Jak ironicznie zauważył jeden z badaczy, „większość socjologów unikała stosunków międzynarodowych jak śmiertelnego szczepu wąglika”60.
Przyczyn tego stanu rzeczy można się doszukiwać w specyfi cznej teo-retycznej i metodologicznej izolacji internacjologii od innych nauk spo-łecznych. W 2002 roku Barry Buzan i Richard Little stwierdzili, że nauka
58 Ibidem.
59 U. Beck, Th e Cosmopolitan Perspective: Sociology of the Second Age of Modernity, „British Journal of Sociology”, 2000, nr 51, s. 79–105. Zob. również zapis warsztatów w Lon-don School of Economics na temat metodologicznego nacjonalizmu: Summary Report of Workshop on Methodological nationalism 26–27 June 2002, London School of Econom-ics and Political Science, źródło: http://www.spa.ucla.edu/ccs/docs/June%202002%20 Methodological%20Nationalism%20Workshop%20%28London%20School%20of%20 Econmics%29.pdf (odczyt: V 2011).
60 J. M. Jasper, Before Sociology and Strategy Parted Ways, „Sociological Forum”, 2005, nr 1, s. 172.
o stosunkach międzynarodowych zdaje się otoczona półprzepuszczalną membraną, która wpuszcza idee z innych dyscyplin, ale blokuje wypły-wy na zewnątrz. Powodem miał być jej „eurocentryczny ahistorycyzm”, koncentracja na stosunkach politycznych i militarnych oraz rosnące roz-drobnienie teoretyczne. Osiem lat później George Lawson i Robbie Shil-liam wskazali ponadto, że stosunki międzynarodowe mają inną genezę niż pozostałe nauki społeczne, które powstały w celu badania nowoczesności rodzącej się na przełomie XVIII i XIX wieku. Ich konkluzja była brutalna: „Na tle innych nauk społecznych stosunki międzynarodowe jawiły się jako brzydkie kaczątko, bynajmniej nie jako spójna refl eksja teoretyczna, lecz raczej mieszanina sztuki rządzenia państwem, dyplomacji, historii i prawa. Nic zatem dziwnego, że na świecie jest stosunkowo niewiele samodzielnych wydziałów stosunków międzynarodowych. Zadziwiająco trudno uzyskać jasną odpowiedź na proste pytanie, czym są stosunki międzynarodowe. Wydaje się, że są podobne do dyscyplinarnego obwarzanka – są przedsię-wzięciem pozbawionym jądra”61.
Od strony teoretycznej i metodologicznej nauka o stosunkach między-narodowych miała niewiele do zaoferowania socjologii. Zdarzały się oczy-wiście wyjątki: dobrym przykładem jest tu recepcja w obrębie socjologii klasycznego dzieła amerykańskiego politologa Grahama Allisona Essence
of Decision (Istota decyzji – R. W.) z 1971 roku, zawierającego analizę
kryzy-su kubańskiego z trzech perspektyw: racjonalnego aktora (w czasie kryzykryzy-su rządzący realizują optymalny kurs działania, kalkulując korzyści i straty); procesu organizacyjnego (organizacje, których przedstawiciele uczestniczą w kryzysie, stosują niekoniecznie optymalne procedury „na skróty”); po-lityki rządowej (działania decydentów są determinowane przez rozgrywki personalne i strategiczne w obrębie własnych ugrupowań). Książka Alliso-na skłoniła socjologów do przemyślenia wielu założeń dotyczących ludzkiej racjonalności i sposobu działania, zasad kierujących organizacjami oraz lo-giki funkcjonowania polityki. W rezultacie wpłynęła na teorię racjonalne-go wyboru i instytucjonalizm socjologiczny62.
Pod koniec lat sześćdziesiątych zaczęła się wszakże zaznaczać zmiana podejścia socjologów do zjawisk i problemów międzynarodowych. Obec-ność procesów przebiegających ponad granicami państwa narodowego
61 G. Lawson, R. Shilliam, op.cit., s. 70.
lub z ich całkowitym pominięciem, intensyfi kacja rozmaitych wymiarów globalizacji stały się zbyt oczywiste, by socjologowie mogli je lekceważyć. Powoli, acz nieśmiało, badając relacje między społeczeństwami, zwłaszcza w kontekście procesów modernizacji krajów tzw. Trzeciego Świata, zaczęli korzystać z modeli stosowanych do analizy struktur wewnątrzspołecznych. W latach osiemdziesiątych teoria socjologiczna na nowo zainteresowała się państwem narodowym i geopolityką, a socjologowie – według określenia Michaela Manna – dokonali wręcz socjologicznego najazdu nauki o sto-sunkach międzynarodowych w poszukiwaniu interesujących zagadnień63.
Niezwykle symptomatyczne są pod tym względem uwagi znanego so-cjologa Charlesa Tilly’ego, jednego z przedstawicieli socjologii historycznej, która od lat osiemdziesiątych szczególnie chętnie eksplorowała możliwości badań nad rzeczywistością międzynarodową. Jak wyjaśnił dopiero pod ko-niec lat dziewięćdziesiątych, po niemal trzech dekadach badań w obszarze socjologii i historii zauważył, że wielu socjologów i historyków w rzeczy-wistości od dawna zajmuje się stosunkami międzynarodowymi, aczkolwiek nadaje swym zainteresowaniom inne nazwy. Również przyjmowany przez nich obraz stosunków międzynarodowych różni się od wizji znanej bada-czom stosunków międzynarodowych. Mimo to politolodzy mogą niemało zyskać, sięgając do teorii i badań socjologicznych, zwłaszcza w odniesieniu do procesów międzynarodowych ujmowanych w kontekście historyczno-porównawczym. Koniec zimnej wojny sfalsyfi kował bowiem wiele modeli wykorzystywanych w badaniach stosunków międzynarodowych, a ponad-to wzrosła popularność analiz kulturowych. Tilly wskazał kilka pól badań socjologicznych, w obrębie których istotną rolę odgrywają procesy między-narodowe. Są to: transformacje państwa; wojny i rewolucje (np. powiązania łączące wojnę, inne międzynarodowe interakcje oraz politykę wewnętrzną); systemy światowe (stosunki międzypaństwowe traktowane jako kompo-nent szerszych sieci międzynarodowych); granice, tożsamości i powiązane z nimi procesy społeczne; migracje; ruchy społeczne i organizacje między-narodowe; globalizacja64.
63 M. Mann, Th e Sources of Social Power, t. 1: A History of Power from the Beginning to AD 1760, Cambridge 1995, s. 555.
64 Ch. Tilly, Sociological Resources for the Study of International Relations, Remarks for International Studies Association Session on „Th e Sociological Turn of International Relations” Portland, Oregon, 27 February 2003, źródło: http://professor-murmann.info/ tilly/2003_International_Relations.pdf (odczyt: V 2011).