Pobieżny tylko przegląd pozycji naukowych z ostatnich lat, próbujących oddać specyfikę pomocy, pokazuje dokonującą się zmianę i przejście od po-radnictwa zawodowego do popo-radnictwa konstruowania życia. Bożena Woj-tasik pisze o „wspieraniu w indywidualnym uczeniu się (re)konstruowania biografii, scalania epizodów życia w spójne historie, uczeniu się tolerancji lęków i niepewności”17, Augustyn Bańka o pomaganiu w odkrywaniu „sce-nariuszy życia umożliwiających przekraczanie granic, adaptację do różnych środowisk, asymilowanie wzorców (mobilność psychiczna); ukazywaniu możliwości życia i rozwoju w permanentnej zmianie oraz pomaganiu lu-dziom w radzeniu sobie z negatywnymi skutkami zmian oraz udzielaniu wsparcia w ustawicznej odnowie potencjału osobowości”18, natomiast Jean Guichard i Mark Savickas podkreślają pomoc w budowaniu tożsamości ro-zumianej jako wiele alternatywnych Ja, na bazie posiadanego potencjału i ta-lentu oraz wsparcie w pokonywaniu tranzycji19.
U źródeł zmiany modelu pomagania leży zmiana paradygmatu. Wiele praktyk, dotąd stosowanych w poradnictwie, jest mocno zakorzenionych w założeniach na temat stabilności i niezmienności istoty ludzkiej (modele cech-czynników). Wydaje się jednak, że nawet takie czynniki, jak zaintere-sowania (które wciąż stanowią podstawę prognozowania dalszej drogi edu-kacyjnej i zawodowej), są mniej stabilne, niż zwykło się przyjmować20. Kon-cepcje rozwojowe natomiast, przyjmując rozwój zawodowy jako stałą sekwencję etapów, uznawały, że możliwe jest jego przewidywanie i plano-wanie. Wydaje się, że to myślenie również nie przystaje do współczesności, dlatego też poniżej przedstawię bliżej kilka nowych koncepcji pomocy.
Life-Design Counseling
Jako odpowiedź na potrzebę nowego modelu, podkreślającego ludzką ela-styczność, zdolności adaptacyjne oraz całożyciowe kształcenie, zrodził się model Life design counseling lub Life structure counseling21. Idea ta jest mocno
________________
17 Por. B. Wojtasik, Refleksyjne konstruowanie kariery życiowej w ponowoczesnej codzienności,
„Teraźniejszość – Człowiek – Edukacja”, Numer specjalny, 2003, s. 343–352.
18 A. Bańka, Psychologiczne doradztwo karier, Print-B, Poznań, 2007, s. 25.
19 Por. M.L. Savickas, Career Counseling, American Psychological Association, Washington 2011; J. Guichard, Se faire soi…, s. 499–533; J. Guichard, M. Huteau, dz. cyt.
20 Por. J. Krumboltz, A. Levin A., Szczęście to nie przypadek. Jak wykorzystać wszystko, co ci się przytrafia w życiu i w pracy, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2009.
21 Por. M.L. Savickas, dz. cyt.
Doradca, coach czy „architekt życia”? 101 promowana przez międzynarodową grupę badaczy skupionych wokół Marka Savickasa, a są nimi: Laura Nota, Jerome Rossier, Jean-Pierre Da-uwalder, Maria Eduarda Duarte, Jean Guichard, Salvatore Soresi, Raoul Van Esbroeck22. Teoretyczną podstawą proponowanego rozwiązania jest kon-struktywizm.
Konstruktywizm uznaje, że zarówno indywidualna wiedza, jak i tożsa-mość są produktami procesów poznawczych i społecznych, zachodzących w interakcjach między jednostkami i grupami, w efekcie negocjacji znaczeń nadawanych rzeczywistości i współkonstruowanych w społecznym, histo-rycznym i kulturowym kontekście23. Jednostka staje się podmiotem, projek-tantem i konstruktorem własnego życia, a nie pasywnym wykonawcą zapro-jektowanych przez inżynierów społecznych scenariuszy życia, które są gotowe i podane do realizacji. Kształtowanie tożsamości to dynamiczny pro-ces całożyciowy, holistyczny, przebiegający w sposób nielinearny, uwzględ-niający wiele możliwych rzeczywistości i wzorców osobowych. Uwzględnia-jąc model przestrzeni życia, Mark Savickas – podobnie jak Super – zwraca uwagę na fakt, że jednostka konstruuje swoją tożsamość, angażując się w różne aktywności, a nie tylko w pracę zawodową. Dlatego też podstawo-wym zadaniem poradnictwa powinno być poszukiwanie odpowiedzi na pytanie: jak najlepiej zaprojektować własne życie w społeczeństwie, w któ-rym żyjemy? „Nowy paradygmat poradnictwa powinien produkować spe-cyficzną wiedzę i umiejętności, aby analizować i radzić sobie z ekologicz-nymi kontekstami, złożoną dynamiką, nieliniowymi przyczynowościami, wieloma subiektywnymi rzeczywistościami i dynamicznym modelowa-niem”24.
Metody pracy w poradnictwie konstruowania życia oparte są na wsłu-chiwaniu się w historie życia (life story), w których ujawnia się indywidualny ekosystem jednostki, jej nieustanna adaptacyjna samoorganizacja codzien-nego życia oraz znaczenia, jakie nadaje swoim doświadczeniom. Zadaniem doradcy nie jest dawanie rad, służących podjęciu decyzji zawodowej, lecz towarzyszenie i umożliwianie odkrywania nowych perspektyw rozwoju i dostrzegania możliwości realizacji życiowych projektów, stworzenie okazji do stworzenia holistycznej wizji własnego życia25.
________________
22 M.L. Savickas, L. Nota, J. Rossier, J-P. Dauwalder, M.E. Duarte, J. Guichard, S. Soresi, R. Van Esbroeck, Life designing: A paradigm for career construction in the 21st century, „Journal of Vocational Behavior” 2009, nr 75(3), s. 239–250.
23 Por. tamże, s. 244.
24 Por. tamże, s. 242.
25 Por. tamże, s. 243.
Life Coaching
Inną, choć – jeśli przyjrzeć się bliżej – to bardzo podobną do powyżej prze-stawionej koncepcji pomocy, jest coaching. Pojawił się jako metoda wspiera-nia osobistego rozwoju i z impetem wkracza w coraz to nowe obszary co-dzienności. Specjaliści od coachingu za wszelką cenę próbują wykazywać jego odmienność wobec innych form wspierania jednostki, stawiając go w totalnej opozycji do kształcenia, psychoterapii, mentoringu, szkoleń czy poradnictwa. Robiąc to, jednak często pomijają fakt, że pomimo odrębnych zasad organizujących proces coachingu czerpie on całymi garściami z różnych modeli teoretycznych, czasem próbując łączyć sprzeczne i wykluczające się koncepcje człowieka (np. coaching oparty na psychoanalizie) oraz stosuje me-tody wywodzące się z koncepcji andragogicznych, psychoterapeutycznych i poradoznawczych. Dlatego też trudno o jedną precyzyjną definicję co-achingu. Międzynarodowe Stowarzyszenie ICC (International Coaching Community) definiuje coaching jako „pomoc ludziom w dokonywaniu zmian w taki sposób, w jaki tego oczekują, i pomoc w podążaniu w kierunku, w którym chcą dążyć”26. To również pomoc w stawaniu się tym, kim chce się zostać i byciu najlepszym, jak to możliwe, który dokonuje się w oparciu o relację partnerską i wzajemne zaufanie27. Oznacza to, że celem działań co-achingowych jest wspieranie człowieka w realizacji jego pomysłu na samo-realizację w różnych obszarach. Realizacja osobistych i/lub zawodowych celów możliwa jest – jak twierdzi Marek Podgórny – kiedy odblokowany zostaje potencjał jednostki, co dokonuje się poprzez „trening refleksyjności nad sobą i otoczeniem oraz przez uczenie się nowych umiejętności”28. Owa refleksyjność, prowadząca do samorozwoju dzięki pokonywaniu kolejnych tranzycji, staje się podstawą do konstruowania tożsamości oraz do budowa-nia korzystnych warunków życia.
Ze względu na zakres ujęcia celów, nad jakimi pracuje klient, można mówić o coachingu operacyjnym (skupionym na wzmacnianiu efektywności jednostki w jednym obszarze) i holistycznym. Ten drugi traktuje klienta jako całość, nie rozdziela sfery zawodowej od sfery prywatnej, lecz próbuje po-magać w samoorganizacji przestrzeni życia. W centrum stawia człowieka jako osobę oraz jego ekologiczne wielokontekstowe usytuowanie w świecie,
________________
26 Por. Coaching a inne dyscypliny. Oficjalny portal ICC http://www.iccpoland.pl/
pl/strefa_wiedzy/coaching_a_inne_dyscypliny [dostęp: 18.10.2014].
27 Por. R. Nykiel, Coaching definicja, [w:] Encyklopedia coachingu, http://encyklope diacoachingu.pl/haslo53 [dostęp: 18.10.2014].
28 M. Podgórny, Coaching – nowa przestrzeń edukacji dorosłych, [w:] W. Jakubowski, Kultura jako przestrzeń edukacyjna. Współczesne obszary uczenia się osób dorosłych, Impuls, Kraków 2012, s. 68.
Doradca, coach czy „architekt życia”? 103 jego wiedzę, umiejętności, nawyki, jak również poglądy, przekonania, war-tości, misję życiową29. Biorąc pod uwagę dziedzinę, do której coaching się od-nosi, można wskazać takie jego rodzaje, jak na przykład bussines coaching, executive coaching, coaching korporacyjny, coaching kariery, coaching rodzi-cielski, coaching edukacyjny czy coaching diet30. Jedną z odmian jest life co-aching, czyli wspieranie w osiąganiu celów osobistych i budowaniu relacji.
W tym przypadku holistyczne podejście wydaje się najwłaściwsze.
Proces coachingowy ma charakter relacyjny, a jego podstawą jest dialog, partnerstwo i zaufanie. Sama zaś relacja stanowi „grunt dla transformacji klienta, zmiany starych nawyków, gotowości podejmowania wyzwań, na-bywania nowych kompetencji opartych na potencjale i mocnych stronach klienta. Relacja klient–coach jest rodzajem synergii. Klient wnosi motywację, cele i potrzebę zmiany, zaś coach – wiedzę o rozwoju i naturze zmiany, za-angażowanie oraz umiejętności. […] Budowanie relacji coach-klient […] naj-ogólniej daje się opisać jako tworzenie bezpiecznej, kreatywnej przestrzeni do rozwoju”31. A skoro mowa o przestrzeni rozwoju, o ekologicznym kon-struowaniu tożsamości, to celem staje się również pomoc w konkon-struowaniu całego życia.
Jedno z podstawowych narzędzi stosowanych w coachingu, tak zwane koło życia (Wheel of Life), umożliwia przyglądnięcie się sobie i swojej satys-fakcji z funkcjonowania w różnych wymiarach (sfera pracy, relacji przyja-cielskich, miłości, edukacji, fizycznej sprawności i zdrowia, sfera duchowo-ści, nie wykluczając z tego sfery posiadania dóbr materialnych). Uwzględnia zatem zarówno aspekt fizyczny, psychiczny, jak i duchowy aktywności człowieka. Pomaga uświadomić sobie istotne wartości i priorytety. Graficz-ne przedstawienie koła życia stanowi swoistą mapę aktywności jednostki, w obszarze której możliwe jest dokonanie zmian, demontaż struktury skost-niałej i restrukturyzacja znaczących ról życia. Można zatem powiedzieć, że podobnie jak poradnictwo konstruowania życia, coaching holistyczny po-maga jednostce w odnalezieniu swojego miejsca w świecie poprzez reflek-syjną samoobserwację, stawianie sobie celów i dążenie do ich realizacji.