Źródła backpackingu i jego rozwój

Źródeł backpackingu należy upatrywać w głębszym kontekście historii turystyki. Użyteczne może być przeanalizowanie różnych tradycji z uwzględ-nieniem: odległych już Wielkich Wypraw w siedemnastowiecznej i osiemnasto-wiecznej Europie, trampingu, ruchu schronisk młodzieżowych oraz pojęcia turystyki niezinstytucjonalizowanej, znaczenia drifterów, turystyki młodzieżo-wej czy alternatywnej (Loker-Murphy, Pearce 1995, s. 820-823).

Współczesna turystyka wywodzi się z tzw. Grand Tour podejmowanych przez młodych europejskich arystokratów XVII-XIX w. Wyjazdy były powią-zane przede wszystkim z edukacją, pracą i praktykami religijnymi, dającymi możliwość zwiedzania oraz zaznania przygody poprzez bezpośrednie doświad-czenia. W przeciwieństwie do podróży po Europie ludzi zamożnych, zaczął się rozwijać tramping oraz obowiązkowe wyjazdy uboższej młodzieży. Między ukończeniem nauki a założeniem rodziny popularne stało się podróżowanie po krajach ościennych, a głównym celem wyjazdów, oprócz przeżycia przygody, było pogłębienie wiedzy zawodowej i zyskanie ogólnego obycia w świecie (Adler 1985, s. 341). Zatem jeden z czynników wpływających na współczesny backpacking wyłania się z zachowań podróżniczych zamożnej, dobrze wy-kształconej młodzieży okresu późnowiktoriańskiego. Podróż z dala od swojego kraju była poszukiwaniem ukrytego, obcego i egzotycznego życia oraz niezna-nych ludzi. Często podróżujący dobrowolnie poddawali się ekstremalnym nie-wygodom, przyjmując sposób życia gospodarzy. Wyprawy były postrzegane jako uwieńczenie edukacji dające ogładę, wzrost świadomości społecznej oraz zyskiwanie statusu osoby światowej. Obowiązkowe podróże, podczas których uczono rzemiosła czy handlu, były kontynuowane w centralnej Europie do XIX w. W przeciwieństwie do Grand Tour, te formy podróży nie były ograni-czone do przywilejów i wyróżnień. Jednakże zarówno Wielkie Wyprawy jak i obowiązkowe podróże umożliwiały separacje młodych mężczyzn od domu, a dodatkowo oferowały możliwość zwiedzania, przygody i edukacji. Praktyki te były powiązane ze zdobywaniem określonych umiejętności, odzwierciedlał się w nich rytuał przejścia w pełną dojrzałość i niezależność od rodziny.

61 Pojęciowe źródła współczesnego backpackingu wyłaniają się z wcze-snych lat siedemdziesiątych minionego wieku, zwłaszcza z typologii turystów E. Cohena (opisywanej w poprzednim podrozdziale). Archetypem współcze-snego backpackersa jest drifter należący do kategorii turystów niezinstytucjona-lizowanych. Dyskusja E. Cohena o turyście dryfującym jest odstępstwem, jeśli chodzi o koncepcję ruchów młodzieżowych i wcześniejszej tradycji trampingu, które pojawiły się w poprzednich stuleciach. E. Cohen podkreśla pozycję spo-łeczno-polityczną driftera i bycie członkiem kontrkultury. Drifterzy tworzą wielonarodowościową subkulturę buntowników przeciwko turystycznemu esta-blish-mentowi. Począwszy od Grand Tour, poprzez zarobkowe wakacje, aż do ruchu młodzieżowego Wandervogel, wszystkie wcześniejsze formy koczowni-czych podróży odzwierciedlają społeczną strukturę charakterystyczną dla dane-go okresu. Podobnie jak w opisie E. Cohena, współczesny turysta dryfujący jest wyłaniającym się przedstawicielem zachodniej klasy średniej (Ateljevic, Door-ne 2004, s. 62-64).

Dyskusje E. Cohena dostarczyły podstaw kontekstualizacji zachowań backpackersów w odniesieniu do społeczeństwa i zachodzących w nim zmian, natomiast wkład J. Vogta zainicjował badania z psychologii konsumenta oraz intrygującej subkultury osób podróżujących. Nawiązując do określenia back-packer, warto przywołać koncepcję Vogta, który preferuje termin wędrowiec oraz rozróżnia turystów i podróżujących. Turystę definiuje jako osobę preferu-jącą wyjazdy zorganizowane i obsługiwane przez biuro podróży, podczas gdy podróżny – według niego – aranżuje swoje wyprawy indywidualnie i niezależ-nie. Ze względu na indywidualny sposób organizowania oraz elastyczne strate-gie podejmowanych wyborów ten styl podróżowania rozwija kreatywność i otwartość na zmiany. Złożoność i różnorodność są ważnymi czynnikami mo-tywacyjnymi w wyborze aktywności i miejsc docelowych. Stwarzają możliwość włączania się w ciągle nowe relacje interpersonalne będące kluczowym elemen-tem podróżowania, świadomość krótkotrwałości popiera poczucie

natychmia-stowości (Vogt 1976, s. 34). Zdaniem J. Vogta wędrowanie staje się formą

tury-styki młodzieżowej, a wędrowcy są umiejscowieni na przeciwległym biegunie, w opozycji do turystyki masowej. Opisuje on wędrowców szukających między-kulturowych kontaktów, nowości, spontaniczności i ryzyka.

Dalsze badania cech charakterystycznych, motywacji i zachowań backpackersów pojawiły się w latach dziewięćdziesiątych XX wieku. J. Loker--Murphy i P. Pearce (1995, s. 820-840) podjęli próbę ustalenia wspólnych cech charakteryzujących backpackersów. Według wymienionych badaczy należą do nich m.in.: częste interakcje z miejscową ludnością, niewielka organizacja, ni-skie koszty i mało komfortowe warunki pobytu. Do cech charakteryzujących osoby podróżujące można dodać młody wiek, brak sztywnej struktury planu wędrowania oraz dużą niezależność i poszukiwanie autentycznych doświadczeń podróżniczych. Analizy P. Pearce’a, który wprowadził definicję backpackingu do literatury naukowej, dotyczyły głównie aspektów motywacyjnych, zwłaszcza

62

w odniesieniu do przedłużonej edukacji, wędrówki jako ucieczki od presji co-dziennych wyborów i sporadycznej pracy służącej wydłużaniu czasu podróży. Najbardziej znaczący motyw podróży charakteryzowany we wczesnych opra-cowaniach P. Pearce’a odnosił się do wyłaniającej się subkultury, skupionej na osiąganiu zdrowia i plenerowych aktywnościach.

Termin backpacker w ostatnich dziesięcioleciach stał się synonimem sty-lu podróżowania kładącego nacisk na wolność i mobilność. Ten segment rynku turystycznego jest postrzegany jako podróżowanie dalej niż pozostali turyści i szerzej, jeśli chodzi o zakres odkrywania nie tylko nowych miejsc i ludzi, lecz także ich kultury. W opracowaniach na temat backpackingu można dostrzec tendencję do podziału na podejście antropologiczne oraz ekonomiczne, co od-zwierciedla się w odmiennych terminach, koncepcjach, przedmiocie badań i dyskursach. Podejście antropologiczne charakteryzuje tendencja do skupiania się na badaniach jakościowych, etnograficznych poszczególnych backpacker-sów i próbie zrozumienia znaczenia backpackingu z ich własnej perspektywy. Analizy te często są podejmowane przez badaczy, którzy w przeszłości upra-wiali backpacking. Dominujący antropologiczny paradygmat koncentruje się na ograniczonej liczbie czynników wpływających na doświadczenia backpacker-sów (Hampton 2010, s. 9).

Trudno jest naszkicować jasną granicę, gdzie kończy się główny nurt tu-rystyki, a zaczyna jej niszowa sfera. Przez lata rozwoju infrastruktura backpac-kingu w wielu regionach stała się coraz bardziej zinstytucjonalizowana. Back-packersi korzystają z części infrastruktury turystyki masowej, m.in. sieci usług rekreacyjnych lub oferty kulturalnej danego regionu czy miejscowości. Podob-nie jak główny nurt turystyki, backpacking cechują ustalone trasy podróży, sprecyzowany porządek oraz system turystycznych udogodnień i usług. Podkre-ślić jednak należy pewną sprzeczność w odniesieniu do braku sztywnego planu podróży backpackersów. Mimo iż istotną cechą tej formy podróżowania jest otwartość na zmianę przebiegu wyprawy, badania P. Hottoli (2008a, s. 45-48) prowadzone w Azji Południowej nad adaptacją kulturową ujawniły, że więk-szość backpackersów planowała podróż, chociaż niechętnie przyznawała się do tego otwarcie. Główne sanktuaria Azji Południowej, naturalne i kulturowe dzie-dzictwo oraz inne miejsca preferowane przez turystów zorganizowanych były często odwiedzane także przez backpackersów. Wśród podróżujących są zatem tacy, którzy schodzą z utartego szlaku oraz tacy, którzy docierają do miejsc będących atrakcjami powszechnie odwiedzanymi przez turystów zorganizowa-nych.

Wyłanianie się nowych aspektów w badaniach backpackingu mogłoby uwzględnić pogłębioną analizę trzech rodzajów przestrzeni z nim związanych, a mianowicie geograficznej, czasowej i politycznej. Niektórzy badacze sugerują prowadzenie studiów porównawczych dotyczących turystyki backpackersów przebiegającej przez różne rejony świata. Dotychczasowe badania koncentrują się na wybranych przestrzeniach, ze szczególną dominacją Azji

Południowo-63 -Wschodniej i Australazji. Istnieje też niewielka liczba publikacji dotyczących Ameryki Łacińskiej czy Europy.

Kolejna przestrzeń dotyczy perspektywy czasu. W tym obszarze również istnieje potrzeba prowadzenia badań longituidalnych, nie tylko pokazywania fragmentów narracji z określonych destynacji. Brakuje ujęcia, jak zmieniają się i ewoluują w czasie preferowane przez backpackersów miejsca. Ponadto ważne jest dogłębne zbadanie, jak w ciągu lat zmieniają się wartości, styl życia i wy-bory kolejnych grup backpackersów, jakie są rzeczywiste różnice między nimi. Warta analizy jest przestrzeń polityczna obejmująca pytania dotyczące tego, które z państw przyjmujących backpackersów zyskują, a które tracą, zwłaszcza z krajów rozwijających się. Polityczno-ekonomiczne podejście może rozstrzy-gnąć kwestie państwa w planowaniu przedsięwzięć turystycznych na poziomie lokalnym, federalnym czy narodowym. Wnikliwej analizy wymaga określenie rzeczywistej roli backpackingu w rozwoju badanych destynacji i znaczących różnic pomiędzy nimi a innymi formami turystyki, choćby ekoturystyką (Hampton 2010, s. 18-20).