Znaczenie backpackingu w edukacji nieformalnej

Backpackersi mają świadomość różnorodnych korzyści, zwłaszcza edu-kacji nieformalnej. Ważnym zyskiem z podróży jest pragnienie oraz głód po-dróżowania. Potęgowany podczas ostatnich wyjazdów, stymuluje do wyprawia-nia się w świat coraz częściej i dalej. Wraz z wiekiem i gromadzeniem do-świadczenia zwiększa się skłonność do odwiedzania bardziej odległych, nie-znanych miejsc. Wydaje się oczywiste, że im więcej czasu i energii inwestuje się w podejmowanie różnorodnych aktywności, tym więcej można zyskać. Szczególnie młodzież buduje w ten sposób swoją podróżniczą karierę, a do-tychczasowe doświadczenia wpływają na jej styl i cel. Na uwagę zasługuje zróżnicowany sposób samookreślania siebie jako turysty, podróżującego lub backpackersa. Autodefinicja odzwierciedla cele, motywy i zróżnicowane ak-tywności podejmowane podczas wyjazdu. Pomimo że najważniejszym moty-wem wyjazdów backpackersów jest najczęściej odkrywanie innych kultur, to największą korzyścią z podróżowania jest ciągłe odkrywanie siebie. Powołując się na doświadczenia znanego podróżnika i polarnika M. Kamińskiego (2009, s. 163), można powiedzieć: Podróż w fizycznej przestrzeni to tylko narzędzia

podróży w głąb siebie (…). Jest jedna prawdziwa podróż i absolutna – w głąb siebie. Samoświadomość i wiedza o sobie oraz rozumienie własnej kultury

przekłada się nie tylko na zyski indywidualne, lecz umożliwia także lepsze spo-łeczne funkcjonowanie. Inną ważną korzyścią z podróży jest umiejętność ra-dzenia sobie w odległych i ryzykownych miejscach, co daje młodym ludziom

98

zaufanie do własnych możliwości i podnosi poczucie własnej wartości. Kultura, która odgrywa szczególną rolę wśród backpackersów nastawionych na kontakty z lokalną społecznością, daje ogromne zadowolenie i satysfakcję z podróży. Osoby mające większe doświadczenie turystyczne twierdzą, że podróżowanie uczy szacunku oraz uznania dla innych, zwiększa tolerancję dla różnorodności kulturowej, a także zachęca do pogłębiania wiedzy o różnych grupach etnicz-nych. W wielu dotychczasowych publikacjach zwraca się uwagę na – podkre-ślane wciąż przez backpackersów – korzyści turystyki w otwieraniu się na inne kultury, akceptowaniu różnorodności i rozwijaniu refleksyjności. Badania po-kazują, że turystyka wzmaga pragnienie kontaktów z innymi społecznościami, chęć budowania przyjacielskich relacji i doceniania wartości codziennego życia mieszkańców (Richards, Wilson 2004, s. 26-29). Doświadczenia turystyczne młodzieży modyfikują postrzeganie własnej kultury, nastawienie wobec kultury krajów odwiedzanych, a także stymulują zaciekawienie etniczną różnorodno-ścią. Ważne stają się poznawanie świata samo w sobie, element przygody, a także pokonywanie fizycznych słabości. Podróże mają trwały wpływ zarówno na prywatne, jak i zawodowe życie młodzieży. Backpacking umożliwia spotka-nia ludzi, którzy wywodzą się z różnych, niekiedy bardzo odległych tradycji i kultur. Stwarza też okazję do konfrontacji poglądów, zdobycia wiedzy, a prze-de wszystkim zrozumienia inności. Ponadto, podróżując, mamy możliwość uwrażliwiania się na innych ludzi. Następuje przeniesienie uwagi z koncentracji na sobie na osoby spotykane w drodze. Wędrowanie rozbudza wyobraźnię, uczy wrażliwości i szacunku dla odmienności, zmusza do myślenia. Wielu badanych zaczęło podróżowanie, żeby zobaczyć świat, a kontynuuje je przede wszystkim, aby poznać siebie, co ujawnia się najpełniej w sytuacjach wyjątkowych, niekie-dy ekstremalnych, które zmieniają perspektywę patrzenia na życie.

Dalekie wyprawy uczą poznawania własnych ograniczeń, ale też zaufania do swoich możliwości. Sytuacje ekstremalne, wyzwalając w nas różne nieocze-kiwane reakcje, sprawiają, że wiele spraw postrzegamy wyraźniej niż w co-dziennym rutynowym funkcjonowaniu. Podróżowanie jako inspirację rozwija-jącą potrzebę poznawania potwierdza także znany podróżnik M. Kamiński:

Mnie zawsze interesują ludzie, otoczenie, w którym żyją, różne konteksty. Po-dróż w głąb siebie, refleksja – to pociąga mnie najbardziej. PoPo-dróż jest metafo-rą, bramą do innego świata (Kamiński 2009, s. 156, 163).

Zysków edukacyjnych – zdobywanych często poprzez niełatwe do prze-widzenia doświadczenia graniczne – nie sposób posiąść na podstawie przygo-towania teoretycznego. Przemieszczanie się w przestrzeni zewnętrznej nieroze-rwalnie splata się z podróżą wewnętrzną, poznawaniem swojej psychiki. Poza tym jest projektem wieloetapowym, a do zarządzania nim potrzebne są określo-ne kompetencje: umiejętność podejmowania decyzji i rozwiązywania proble-mów, elastyczność, kreatywność, a także zdolność radzenia sobie ze stresem. Korzyści zdobywane w podróży często są deficytem we współczesnych

korpo-99 racjach, zwłaszcza spokój i dystans do rzeczywistości, który udziela się wszyst-kim współpracownikom.

W rezultacie wyzwalania się z ograniczeń, które nakłada codzienność, można doznać przemiany wewnętrznej i zewnętrznej, zyskać dystans oraz po-siąść nowe umiejętności potrzebne w świecie pracy i rutyny. Wówczas obydwa światy, zarówno ten wakacyjny, jak i ten codzienny, wzajemnie się wspierają i motywują swe istnienie. Zyskane w podróży barwne elementy biografii czy odnowiona tożsamość wzbogacają niewakacyjne, poważne życie. Podróż skła-nia więc nie tylko do poszukiwań, ale i przemiany oraz nieustannego rozwoju. Za sprawą wrażliwości na odmienność i rozbudzonej wyobraźni można po-strzegać z innej perspektywy problemy globalne. Wędrowanie po różnych kra-jach uczy pokory wobec spraw tego świata, ujawniając jego skomplikowane aspekty. To, co z naszego punktu widzenia jest rdzeniem naszej tożsamości, dla innych może być ulokowane na marginesie. Spotkanie wszystkiego, co inne relatywizuje wiedzę i przekonania, podważając niekiedy wiarę w sens własnych przekonań. Turysta dzięki podróżowaniu może rekonstruować sposób widzenia świata poprzez zdarzenia i zdumienia. Backpackersi wiedzą, że można odkry-wać siebie poprzez radykalnie odmienny świat. Weryfikowanie sposobu po-strzegania rzeczywistości odbywa się w grze różnicy.

Podążając tropem edukacyjnych zysków, warto powołać się na badania, które dotyczyły relacji z podróżniczych doświadczeń (Pearce, Foster 2007, s. 1288-1289). W zakrojonych na szeroką skalę badaniach autorzy początkowo przeanalizowali 155 cytatów pochodzących z 95 stron internetowych prowa-dzonych przez backpackersów. Dzięki tej interpretacji zostały wyodrębnione grupy umiejętności reprezentatywne dla backpackersów. Należą do nich: • rozwiązywanie problemów (identyfikowanie problemów, podejmowanie

decyzji, krytyczne myślenie, planowanie i osiąganie celów)

• umiejętności interpersonalne (efektywna komunikacja, zarządzanie grupą, perswadowanie, negocjowanie, dostosowanie się do zachowań innych, pod-trzymywanie relacji)

• zarządzanie informacjami (wykorzystywanie i interpretowanie różnych mediów, gromadzenie, analiza i ewaluacja informacji, stosowanie techno-logii informacyjnych) oraz uczenie się (niezależne uczenie się, kierowanie własnym zachowaniem, zdolność i gotowość do uczenia się)

• umiejętności adaptacyjne, elastyczność (zdolności adaptacyjne do działania w różnorodnym otoczeniu językowym, społecznym i kulturowym, radzenie sobie z presją, emocjami i stresem)

• świadomość społeczno-kulturowa (refleksyjność oraz rozumienie etycznych i społeczno-kulturowych znaczeń, świadomość różnic pomiędzy ludźmi, kulturami, perspektywami i zachowaniami, zaangażowanie społeczne, udział społeczny i intelektualny w życiu regionu, narodu czy społeczności międzynarodowej, ogólna wiedza geograficzna, historyczna i dotycząca wydarzeń bieżących, otwartość umysłu na nowe idee i możliwości)

100

• zarządzanie zasobami (zarządzanie czasem, finansami i zasobami material-nymi: odpowiednie zastosowanie sprzętu, udogodnień potrzebnych do okre-ślonej pracy)

• rozwój takich cech, jak: pewność siebie, motywacja wewnętrzna oraz sa-moocena dotycząca wytrzymałości, słabości, priorytetów, uczenia się i ro-zumienia siebie, cierpliwość, tolerancja, odpowiedzialność, niezależność, odkrywanie możliwości, myślenie perspektywiczne – świadomość tego, co jest ważne, oszacowywanie siły i słabości w danej sytuacji.

Wnikliwe studiowanie stron internetowych ujawniło efekty uczenia się będące wynikiem podróżniczych doświadczeń. Poszczególne elementy wyróż-nione w każdej z grup umiejętności pokazują wszechstronność edukacyjnych korzyści z podróży. Analiza wszystkich komponentów w obrębie poszczegól-nych umiejętności pozwala zobaczyć, w których obszarach badani doświadczyli największych zmian. Z całego kalejdoskopu umiejętności reprezentatywnych dla osób uprawiających backpacking najbardziej rozwinęli oni umiejętności: • samooceny siły, słabości, priorytetów, uczenia się i rozumienia siebie • rozumienia i świadomości różnic pomiędzy ludźmi, kulturami oraz

perspek-tywami

• radzenia sobie z presją, emocjami i stresem • planowania i osiągania celów

• zarządzania zasobami finansowymi, determinowanego wydawaniem pienię-dzy dla osiągania celów – podróży

• gromadzenia informacji

• wykorzystywania technologii informatycznych.

Wszystkie wymienione umiejętności są wręcz niezbędne w indywidual-nym podróżowaniu, które bazuje na samodzielindywidual-nym, niezależindywidual-nym i elastyczindywidual-nym sposobie planowania oraz realizowania własnej koncepcji bycia w świecie. Wy-odrębnione w wyniku analizy stron internetowych umiejętności posłużyły do skonstruowania skali czynników stymulujących podejmowanie backpackingu. Na podstawie wszystkich motywów skłaniających do podróżowania wyłoniono cztery kategorie badanych. P.L. Pearce i F. Foster (2007, s. 1294-1295) zaliczyli do nich: poszukiwaczy mocnych wrażeń, skupionych na samorozwoju,

zaanga-żowanych bywalców i statecznych znawców. Każda z wyodrębnionych grup

charakteryzuje się rozwojem określonych umiejętności.

W grupie poszukiwaczy mocnych wrażeń naniższy wskaźnik dotyczył chęci uczenia się i rozwijania siebie, natomiast najważniejszą przyczyną back-packingu była potrzeba ucieczki i doświadczania ekscytujących wydarzeń. Gru-pa obejmowała przeważnie młode osoby (średnia wieku 24 lata) i cechowała się najmniejszą liczbą rozwijanych umiejętności.

Ich przeciwieństwem była kategoria backpackersów skupiona na

samoro-zwoju. Osiągała najwyższy wynik w uczeniu się i rozwoju, a także w potrzebie

ucieczki i doświadczania ekscytujących doświadczeń. Były to najstarsze osoby spośród badanych (średnia wieku 26 lat). Rozwinęły, dzięki podróżniczym

do-101 świadczeniom, największą liczbę umiejętności (średnio 27). Najistotniejsza okazała się dla nich niezależność oraz umiejętność oceny siebie, myślenia per-spektywicznego, zarządzania czasem i środkami materialnymi.

Trzecią kategorię reprezentowali zaangażowani bywalcy, którzy tworzyli najmłodszą grupę badanych (22 lata). Motywowani byli głównie względami towarzyskimi oraz chęcią nawiązywania kontaktów, potrzebą integracji i zaba-wy z innymi. Osoby te były także nastawione na uczenie się i doświadczanie innych kultur. Mimo że były to motywy drugoplanowe, okazały się dla nich istotne.

W opozycji do wymienionych znaleźli się stateczni znawcy. Tworzyli najmniejszą grupę i jednocześnie byli najmniej zainteresowani względami spo-łecznymi i wyjazdem motywowanym chęcią ucieczki i ekscytacji. Rozwinęli dzięki podróżowaniu wiele umiejętności (23), m.in. myślenie perspektywiczne i zdolności językowe.

Wszystkie umiejętności backpackersów, zdobywane w podróżowaniu, są przez nich postrzegane jako użyteczne w przyszłej karierze zawodowej. Ocenia-jąc wyniki badań w szerszym kontekście, warto dostrzec edukacyjne zyski w wymiarze nie tylko jednostkowym, lecz także społecznym. Są to korzyści cenne zarówno dla uprawiających backpacking, jak i dla społeczeństwa.

W konkluzji dotyczącej umiejętności stymulowanych podróżniczymi do-świadczeniami Pearce i Foster określają backpacking jako rodzaj „uniwersytetu podróży” (Pearce, Foster 2007, s. 1297). Trudno nie zgodzić się z ich twierdze-niem. Ten szczególny rodzaj mobilnego uniwersytetu stymuluje sytuacje, które dają możliwość rozwijania umiejętności konfrontowanych na bieżąco w prakty-ce. Atutem takiego sposobu studiowania jest łączenie wiedzy teoretycznej oraz umiejętności praktycznych, które wymagają zaangażowania i odpowiedzialno-ści za wyniki. Są one bowiem weryfikowane przez życie w warunkach praw-dziwych, a nie laboratoryjnych. Ze względu na możliwości edukacyjne tego sposobu podróżowania, backpacking może być traktowany jako przestrzeń wszechstronnego rozwoju, co zostało udokumentowane w przeprowadzonych badaniach. Backpacking stwarza szanse zdobycia analizowanych powyżej ko-rzyści edukacyjnych w naturalnych sytuacjach podróżniczych jako przestrze-niach nieformalnego uczenia się.