Kierunki badań backpackingu

Od czasów kulturowych korzeni, sięgających lat pięćdziesiątych i sie-demdziesiątych XX w., backpacking zmienił się w rozprzestrzeniający się fe-nomen turystyki. Zaczął ewoluować i adaptować się do technologicznych, poli-tycznych i ekonomicznych trendów obowiązujących zarówno w krajach pocho-dzenia turystów indywidualnych, jak i krajach przez nich odwiedzanych. W uję-ciu różnych badaczy charakterystyczna jest dychotomia backpacking vs. tury-styka masowa. Sami backpackersi określają się również jako antyturyści i in-dywidualiści. Chcąc odróżnić się od turystów zorganizowanych, podkreślają autentyczność w kontaktach z tubylcami i możliwość poznawania lokalnego stylu życia. W odbiorze innych backpacking charakteryzuje pewien poziom prestiżu i tajemniczości, który niesie ze sobą przypisane mu poczucie wyższości (O’Reilly 2006, s. 1014).

Badania nad fenomenem backpackingu z lat osiemdziesiątych XX w. mocno ciążyły nad sposobem definiowania i redefiniowania jego reprezentan-tów jako spójnego, dynamicznego oraz ewoluującego segmentu rynku tury-stycznego. Backpacking zmienił się bardzo od czasu prekursorów tego nurtu, mającego korzenie w ruchu hipisowskim. Potwierdzają to badania E. Cohena (2004, s. 44), który zauważył silne powiązania turystów, dryfujących z kulturą narkotykową, zwłaszcza w tzw. krajach trzeciego świata – Azji i Ameryce Ła-cińskiej. Podobne obserwacje poczynił S. Hall w odniesieniu do napływu mło-dzieży z Zachodu do południowo-wschodniej Azji w poszukiwaniu duchowego

64

W odmienny sposób ujmuje tę kwestię P. Riley. Odrzucając wcześniejsze koncepcje E. Cohena, uznała ona, że współczesny młodociany podróżny nie może już być charakteryzowany jako hipis, włóczęga czy zwolennik kontrkultu-ry. Zachodnie społeczeństwa podlegają przemianom wielowymiarowym, a dłu-goterminowe podróżowanie odzwierciedla te zmiany. Badania P. Riley (1988, s. 326) znacząco zmieniły negatywne konotacje łączące backpackersów z tury-stami dryfującymi opisywanymi przez E. Cohena. P. Riley scharakteryzowała bacpackersów jako przedstawicieli klasy średniej z wyższym wykształceniem, podróżujących z elastycznym planem i nie bez celu, jak drifterzy. Większość bowiem oczekuje ponownego włączenia się w pracę społeczeństwa, które opu-ścili.

Współcześnie backpacking jest postrzegany jako rozległy proces przeni-kania młodych Europejczyków, Australijczyków i Amerykanów w odległe re-jony południowo-wschodniej Azji. Stereotypowa definicja dryfującego turysty, (prekursora backpackersa), czyli młodego podróżującego z plecakiem i korzy-stającego z taniego zakwaterowania, przestała wystarczać do opisu szerokiego spektrum backpackingu obejmującego rozmaite kategorie tożsamości, zacho-wań i celów. W przeciwieństwie do ideologicznych przodków dzisiejsi bac-kpackersi są pozbawieni ważnej siły napędowej z okresu drifterów, a mianowi-cie – misji. Podczas gdy większość podróżujących hipisów była stymulowana pobudką zmieniania i rewolucjonizowania społeczeństwa, dzisiejsi backpacker-si są nastawieni bardziej na przyjemność. Nakierowani są oni nie tyle na zmiany zewnętrzne, ile na doskonalenie siebie samych, szukanie doskonałego, we-wnętrznego stanu. Jedną z przyczyn ich podróżowania jest gromadzenie energii osiąganej dzięki przekraczaniu swoich ograniczeń (Ateljevic, Dorne 2004, s. 61-70).

G.F. Ross skoncentrował się na interpretowaniu autentyczności w odnie-sieniu do pragnienia osiągnięcia większej samorealizacji. Jedną z miar backpac-kingu jest poszukiwanie, odkrywanie zarówno siebie, jak i peryferyjnych miejsc mających znamiona autentyzmu. W kategorię autentyczności wpisuje się bada-niami także T. Elsrud (1998, s. 310-330). Przeprowadził on pogłębione analizy nad motywacją backpackersów, skupiając się na szwedzkich kobietach, które wyrażały pragnienie cofnięcia się w czasie w poszukiwaniu autentyczności. Pokazał kontekst podróżowania z perspektywy badanych kobiet, odczuwają-cych konieczność zmiany percepcji czasu. Potrzeba doświadczania relacyjnego wymiaru czasu potęgowała konieczność zmiany rutyny współczesnego, co-dziennego życia odczuwanego przez nie jako swoiste bycie poza czasem.

Kolejnego kontekstu do zrozumienia złożoności zjawiska backpackingu dostarcza L. Murphy (2001, s. 53-65), który skupił się na badaniu znaczenia bezpośrednich interakcji w społeczności backpackersów koncentrujących się na informacji przekazywanej z ust do ust. Ujawnił on w badaniach, że zasadniczym motywem wyboru backpackingu była możliwość taniego sposobu podróżowa-nia w porównaniu z aspektami społecznymi i możliwością spotkapodróżowa-nia innych

65 ludzi. L. Murphy obserwuje istotne jakości odróżniające backpackersów od innych turystów, takie jak tolerancję, otwartość i niezależność. Ponadto jego badania pokazały, że nie ma specyficznego języka czy niezwykłego słownictwa odnoszącego się do kultury backpackersów.

Natomiast P. Hottola (1999, s. 373), prowadząc badania wśród kobiet po-dróżujących po Indiach i Sri Lance, potwierdził różnorodność współczesnych backpackersów. Zidentyfikował następujące typy backpackersów:

• studentów (włączając włóczących się po świecie zainteresowanych ogląda-niem, poznawaniem ludzi i świata)

• profesjonalistów (naukowców, dziennikarzy, muzyków, fotografów i pisa-rzy pracujących na urlopach)

• specjalistów (ekologów szukających nieskażonego, czystego środowiska) • rozbitków (ludzi próbujących zacząć drugie życie)

• fanatyków, neo-hipisów i starych hipisów (zbierających się szczególnie na plażach, członków kontrkultury)

• wychodzących z wojska (w dominującej części młodych mężczyzn z Izraela będących w próżni pomiędzy wojskiem i powrotem do cywilnego życia).

Obserwacje P. Hottoli są związane z konceptualizacją. Podróż jest w niej postrzegana jako elastyczny dyskurs, w którym poszukuje się zrozumienia świa-tów ludzkiego życia, wyłaniających się w badawczej rzeczywistości bez sztucz-nych epistemologiczsztucz-nych ograniczeń.

Powołując się na badania R. Bushell, K. Anderson (2010, s. 187-201), na-leży zwrócić uwagę, iż backpacking jest częścią narracji konstruowanej wokół miejsca, w którym przecina się wiele ścieżek, celów, zainteresowań jako krzy-żowanie się tego, co lokalne, narodowe, a nawet globalne. W ciągu ostatnich lat zmienił się również profil wieku backpackersów. Zwłaszcza w Australii liczba backpackersów wzrasta szybciej niż jakikolwiek inny międzynarodowy seg-ment turystyki. Rynek lokalnej turystyki australijskich backpackersów wzrasta od 2000 roku, przede wszystkim wśród osób w wieku 40-49 lat. Okazuje się, że większość zagranicznych backpackersów odwiedzających Australię pochodzi z Wielkiej Brytanii, Niemiec i innych europejskich krajów, stanowiąc 63% wszystkich turystów w 2003 roku oraz 53,8% w 2007 roku. Na mniejszą ska-lę, ale wzrasta także liczba backpackersów z Azji, Korei i Nowej Zelandii. Uwzględniając oficjalne cele, odwiedzający Australię są klasyfikowani według rodzaju wizy wjazdowej, która określa turystów, studentów, rezydentów czy pracowników wakacyjnych. W Sydney 66% badanych backpackersów połączy-ło cele turystyczne z zarobkowymi. Relacje między zatrzymującymi się na długi czas turystami indywidualnymi a miejscową ludnością odzwierciadlają sprzecz-ne niekiedy cele obydwu grup. To zderzenie różnych stylów życia i wartości krzyżujących się populacji o cechach zmiennych, przejściowych oraz stałych. Wśród przedstawicieli backpackingu wyróżniono zarówno grupy beztroskiej młodzieży, jak i członków rodzin obarczonych kredytami, wycofujących się z miast w poszukiwaniu relaksu, spokoju i rezygnujących z szybkiego życia

66

skoncentrowanego na wartościach materialnych. W Ameryce Środkowej i Po-łudniowej funkcjonuje określenie gringo trail. To pejoratywne nazewnictwo podkreśla negatywne cechy backpackingu i pewną pułapkę, w którą wpadają jego zwolennicy. Chcąc uniknąć turystów zorganizowanych, paradoksalnie backpackersi często docierają do tych samych miejsc. Dla niektórych bycie w świecie zostaje ograniczone do dobrej zabawy, fotografowania i niezwykłych wspomnień, a refleksja jest zagłuszona przez hałaśliwe zachowania innych.

Wizerunek backpackersów funkcjonuje czasem w dużym uproszczeniu: są łączeni z nadużywaniem alkoholu, głośnym zachowaniem lub pasywnością i apatią. W niektórych miejscowościach bywają oskarżani o antyspołeczne za-chowania związane z nadmiernym spożyciem alkoholu oraz zakłócaniem spo-koju na plażach i w innych publicznych miejscach. Wśród zarzutów wymienia się też wandalizm czy porzucanie samochodów w miejscach nielegalnego par-kowania. Konsekwencją są także ponoszone przez mieszkańców straty mające związek z przepełnionymi hostelami, niejednokrotnie kojarzonymi z destruk-cyjnym zachowaniem ich lokatorów. W dyskursie z lokalnymi społecznościami pojawia się uprzedzenie do rozwijającej się w coraz szybszym tempie turystyki indywidualnej. Opinie i postawy wobec backpackingu są zróżnicowane (Bushell, Anderson 2010, s. 187-201), począwszy od wskazywania korzyści dla lokalnej ekonomii (64%), poprzez niezauważanie zysków, do postrzegania pro-blemów (28%). W kontekście negatywnego wizerunku backpackingu wyraźnie zaznacza się opinia J. Wilson (Richards, Wilson 2008, s. 23-24). W badaniach sprzeciwia się ona krytyce społeczno-kulturowych relacji pomiędzy backpac-kersami a miejscową ludnością. Twierdzi, że niskobudżetowa turystyka dostar-cza wielu ekonomicznych korzyści lokalnej gospodarce, mimo obecnego trendu przejawiającego zainteresowanie turystyką wysokobudżetową.