Streszczenie
Celem prezentowanych badań była próba odpowiedzi na pytanie czy opinia dziewcząt o nauczycielu wychowania fizycznego zależy od jego płci oraz zainteresowań sportowych dziewcząt. Badania przeprowadzono w 2017 roku wśród 287 studentek. Wykorzystano 16 twierdzeń z Kwestionariusza oceny realizacji wychowania fizycznego w szkole średniej.
Do analizy statystycznej zastosowano obliczenia ilościowo-procentowe, test Chi-kwadrat, jednoczynnikową ANOVA, współczynnik kontyngencji V-Cramera. Niezależnie od płci na-uczyciela, najwyżej oceniane są przez studentki: stosunek nauczyciela do ucznia oraz kompetencje nauczyciela. Wyniki oceny dokonanej przez absolwentki szkół średnich stu-diujące na kierunkach nie związanych ze sportem nie mają związku z płcią nauczyciela.
Studentki kierunku wychowanie fizyczne i sport wyżej oceniają nauczycieli płci męskiej.
Ocena lekcji wychowania fizycznego nie zależy ani od płci nauczyciela, ani od zaintere-sowań sportowych ankietowanych. Uczennice częściej unikają lekcji wychowania fizycz-nego prowadzonych przez nauczycielki, niż nauczycieli.
Słowa kluczowe: wychowanie fizyczne, nauczyciel, dziewczęta, szkoła średnia
Wstęp
Poglądy teoretyczne odnoszące się do znaczenia aktywności fizycznej w całym okresie rozwoju ontogenetycznego człowieka znajdują wszech-stronne potwierdzenie w wynikach wciąż podejmowanych światowych ba-dań naukowych. Aktywność fizyczna różnych grup społecznych, nie tylko w Polsce, pozostaje jednak wciąż na poziomie niezadowalającym. Stwierdze-nie to dotyczy zarówno dorosłego społeczeństwa jak rówStwierdze-nież dzieci i mło-dzieży szkolnej (Trojano i in., 2008; Hallal i in., 2012; GUS, 2013; Guinhouya
32 Krystyna Górna-Łukasik i wsp.
i in., 2013; Groffik, 2015). Już na etapie edukacji w szkołach podstawowych znaczny procent dzieci unika lekcji wychowania fizycznego, a im wyższy etap edukacji tym więcej takich uczniów. Nie jest to zjawisko nowe. Od wielu lat wyniki badań naukowych ujawniają taki stan (Strzyżewski i Górna, 1989;
Jodkowska i in., 2007; NIK, 2013; Woynarowska i in. 2015). Szczególnie ne-gatywnie oceniana jest zwłaszcza aktywność fizyczna kobiet oraz dziewcząt w porównaniu do mężczyzn i chłopców (Gorely i in., 2007; Nader i in., 2008;
Pearson i in., 2009; Li i in., 2008; Nováková-Lokvencová i in., 2011). W świe-tle najnowszych wyników badań Woynarowskiej i in. (2015) przeprowa-dzonych na dużej próbie uczniów szkół podstawowych, gimnazjów i szkół średnich 20-40% uczniów nie uczestniczy w lekcjach wychowania fizycz-nego. Najbardziej niekorzystnie prezentują się pod tym względem dziew-częta ze szkół średnich, wśród których jest około 40% takich uczennic w kla-sach pierwszych.
Podejmowanie aktywności fizycznej przez człowieka zależy od wielu czynników (Bauman i in., 2012). Główną rolę w wychowaniu do aktywnego ruchowo stylu życia, z założenia ma spełniać szkolny proces wychowania fi-zycznego (Strzyżewski, 2013; Grabowski, 1996; Osiński, 2011). Można na tej podstawie twierdzić, że w odniesieniu do znacznej grupy młodzieży, zwłasz-cza dziewcząt, nie jest realizowany proces wychowania fizycznego. Problem jest poważny tym bardziej, że jak wynika z badań, uczestnictwo w lekcjach wychowania fizycznego zwiększa prawdopodobieństwo aktywności fizycz-nej dorosłych (Kozłowska i in., 2015). Skuteczność procesu edukacji rozu-mianej jako przygotowanie do zdrowego, aktywnego fizycznie stylu życia za-leży od wielu uwarunkowań, ale to nauczyciel planuje, organizuje i realizuje proces oddziaływań dydaktyczno-wychowawczych. Z tego względu zna-cząca część dorobku naukowego obejmuje poglądy teoretyczne oraz wyniki
Ocena pracy nauczycieli wychowania fizycznego na podstawie opinii… 33 badań dotyczące różnych aspektów zawodu i osobowości nauczyciela wy-chowania fizycznego. Koncepcje dotyczące pożądanych cech nauczyciela wychowania fizycznego zmieniały się wraz z rozwojem myśli o istocie pro-cesu wychowania fizycznego, jego celach, a także w związku z dokonującymi się przemianami społeczno-kulturowymi (Kosiba, 2009). Współcześnie ist-nieje wiele klasyfikacji nauczycielskich kompetencji (Kosiba, 2009; Strykow-ski, 2015). Humanistyczna koncepcja wychowania fizycznego nieodłącznie wiąże się z postrzeganiem nauczyciela nie tylko z perspektywy jego kompe-tencji technologicznych. Hodań i Żukowska (1996) podkreślają konieczność rozważania osobowości nauczyciela wychowania fizycznego w spójnych ka-tegoriach człowieka, pedagoga i specjalisty. Znajdują one odzwierciedlenie we współczesnych koncepcjach kompetencji sprzyjających właściwemu wy-konywaniu zawodu nauczyciela wychowania fizycznego (Derbich i Nałęcz, 2014; Hodań i Żukowska, 1996; Czechowski i Żukowska 2010). Derbich i Na-łęcz (2014) podkreślają konieczność posiadania kompetencji dydaktycz-nych, wychowawczych, społecznych i moralnych. Czechowski i Żukowska (2010) klasyfikują kompetencje nauczyciela w dwóch wzajemnie uzupełnia-jących się kategoriach. Pierwsza z nich to kompetencje przedmiotowe za-leżne od posiadanej wiedzy i umiejętności nauczyciela. Druga, to kompeten-cje pedagogiczne – moralne, prakseologiczne, komunikacyjne, współdziała-nia, kreatywne oraz informatyczne. Niezależnie od przyjętych koncepcji kla-syfikacji należnych nauczycielskich kompetencji wspólne jest postrzeganie nauczyciela jako osoby wspierającej indywidualny rozwój ucznia z poszano-waniem jego niepowtarzalnej osobowości; realizowanie procesu edukacyj-nego w przyjaznej atmosferze sprzyjającej szeroko rozumianej podmioto-wości ucznia. „Nie tylko ważne jest co nauczyciel wf «wie», co «umie», ale
«kim jest»” (Czechowski i Żukowska, 2010 s. 399).
34 Krystyna Górna-Łukasik i wsp.
Innym sposobem podejścia badawczego jest empiryczna weryfikacja spełniania roli nauczyciela wychowania fizycznego. Znaczący dorobek sta-nowią badania diagnozujące opinie uczestników procesu edukacyjnego o na-uczycielu i lekcji wychowania fizycznego (Supińska i Grzesiak, 2001; Górna i Skalik, 2002; Bartoszewicz i Roszak, 2006; Skalik i Frömel, 2006; Niebudek i Wojtowicz, 2011; Jagusz, 2011; Kantanista i in., 2013; NIK, 2013; Skalik i in., 2016; Karasiński, 2015). Wśród wyników dotychczasowych badań można wyróżnić wypowiedzi odnoszące się do celów, treści i stylu prowadzenia lekcji, bez wskazywania na płeć nauczyciela. W świetle badań najwięcej kry-tycznych opinii oraz postulatów zmian wyrażają badani w kwestii różnych aspektów lekcji wychowania fizycznego, głównie jej atrakcyjności. Odnośnie do nauczyciela większość wyników ujawnia oczekiwania, które można ogól-nie określić jako właściwe, podmiotowe traktowaogól-nie ucznia, w tym uwzględnianie zainteresowań uczniów. Wykazano również, że płeć prowa-dzącego zajęcia – studenta AWF Katowice – nie ma wpływu na ocenę lekcji wychowania fizycznego przez dziewczęta i chłopców liceów ogólnokształcą-cych (Stormowska, 2012).
Podejmowano również badania wśród pracujących nauczycieli i studen-tów w kontekście merytorycznego przygotowania do wykonywania zawodu nauczyciela wf oraz prezentowanych przez nich postaw (Frołowicz, 2002;
Wilk, 2006; Kumala, 2011; Bergier i in., 2015; Skibniewski, 2011; Kübler i in., 2011), także z uwzględnieniem płci (Lewandowski i in., 2011; Kuśnierz i in., 2011;Woynarowska-Słodan i Węziak-Białowolska, 2012; Kubińska i Pań-czuk, 2016).
Przedstawione w niniejszym artykule wyniki badań wpisują się w drugi sposób podejścia badawczego. Stanowią one fragment szerszego problemu
Ocena pracy nauczycieli wychowania fizycznego na podstawie opinii… 35 badawczego. Po wstępnej analizie materiału okazało się, że w szkole śred-niej lekcje wychowania fizycznego z chłopcami prowadzą głównie męż-czyźni, a tylko jednostkowo kobiety. Z dziewczętami w zbliżonym procencie zarówno mężczyźni, jak i kobiety.