Istnieje stosunkowo niewiele opracowań dotyczących zaleceń związa-nych z aktywnością fizyczną dzieci w wieku niemowlęcym (do 12 miesięcy)
118 Jacek Polechoński i wsp.
i poniemowlęcym (1-3 lat). Część badaczy wychodzi z założenia, że nie ma wystarczających dowodów, aby promować zwiększoną aktywność fizyczną poprzez rekomendowanie specjalnych programów ćwiczeń dla niemowląt i dzieci w okresie wczesnego dzieciństwa. Zachęcają natomiast rodziców do zapewniania maluchom bezpiecznego miejsca do nadzorowanej spontanicz-nej zabawy, w miarę możliwości na świeżym powietrzu (American Academy of Pediatrics; Council on Sports Medicine and Fitness and Council on School Health, 2006). W innym opracowaniu autorzy proponują opiekunom, aby umieszczali dzieci w miejscach, które będą stymulować je do aktywności ru-chowej. Postulują również do zachęcania niemowlaków do aktywnej zabawy kilka razy dziennie (National Association for Sport and Physical Education, 2009). Twórcy australijskich rekomendacji prozdrowotnych sugerują nato-miast, aby w celu zapewnienia prawidłowego rozwoju dziecka motywować niemowlaki do aktywności fizycznej od urodzenia. Proponują także, żeby dzieci w wieku od 1 do 3 roku życia były aktywne co najmniej 3 godziny dziennie. Zastrzegają jednak, że mogą to być lekkie wysiłki rozłożone w cza-sie całego dnia, takie jak: wstanie, dowolne poruszanie się lub zabawa (De-partment of Health and Ageing, 2010). Daniels i in. (2011) namawiają do za-chęcania dzieci do aktywności fizycznej od urodzenia, tworząc im bez-pieczne warunki do zabawy na podłodze i w środowisku wodnym. Twórcy kanadyjskich rekomendacji prozdrowotnych, opierając swoje wytyczne na starannie przeprowadzonym systematycznym przeglądzie literatury doty-czącej aktywności fizycznej dzieci w wieku do 4 lat (Timmons i in., 2012), zalecają dla zdrowego wzrostu i rozwoju dziecka, aby niemowlęta były ak-tywne kilka razy dziennie, szczególnie poprzez zabawę na podłodze. W okre-sie poniemowlęcym rekomendują natomiast wysiłki fizyczne o dowolnej in-tensywności w wymiarze minimum 180 min rozłożone w ciągu całego dnia obejmujące również działania, które rozwijają umiejętności ruchowe.
Zalecenia prozdrowotnej aktywności fizycznej dla dzieci i młodzieży … 119 W okresie niemowlęcym i wczesnego dzieciństwa zaleca się, aby nie ekspo-nować dzieci na oddziaływanie telewizji i innych mediów ekranowych (Brown, 2011; Graf i in., 2014; Rütten i in., 2016).
Polskie zalecenia dotyczące aktywności fizycznej dzieci w wieku niemow-lęcym i okresie wczesnego dzieciństwa można odnaleźć w poradniku opra-cowanym przez H. Weker i in. (2015). Autorzy podkreślają, że niemowlęta od pierwszych miesięcy życia powinny mieć możliwość swobodnego ruchu.
Dlatego należy zapewnić im miejsce i warunki do nieskrepowanego i bez-piecznego wykonywania czynności ruchowych pod nadzorem rodziców.
Można w tym celu wydzielić bezpieczną część pokoju, rozkładając tam dy-wan, gruby koc, matę lub duży kojec. Sugerują również, aby znajdowały się tam różnorodne zabawki (zmieniane co kilka dni). Żeby dostarczyć dziecku nowych bodźców warto, co jakiś czas, zmienić lokalizację wydzielonego miejsca. Według autorów dobrą okazją do aktywności ruchowej niemowlę-cia jest codzienna kąpiel i zabawa w wodzie pod nadzorem osoby dorosłej.
Zalecają także codzienne spacery na świeżym powietrzu. Niemowlęta po-winny też być zachęcane do aktywności fizycznej od urodzenia, a rodzice, znając etapy rozwoju ruchowego niemowląt, mogą świadomie je stymulo-wać poprzez odpowiednie noszenie, układanie czy pomagać podczas wyko-nywania prostych ćwiczeń. Należy przy tym pamiętać, aby ćwiczenia były dla dziecka przyjemne i sprawiały radość. Zgodnie z rekomendacjami auto-rów poradnika dzieciom w okresie poniemowlęcym należy stworzyć nieza-leżnie od pory roku warunki i okazje do tzw. „wyżycia się ruchowego” oraz podejmowania samodzielnych prób wykonywania różnorodnych form ak-tywności fizycznej opartych na naturalnych ruchach (np. bieganie, skakanie, rzucanie itp.) zaznaczając, że im więcej jest możliwości do podejmowania różnorodnych aktywności ruchowych, tym więcej umiejętności dziecko
na-120 Jacek Polechoński i wsp.
bywa. Najbardziej zalecanymi w tym okresie formami ruchu są spacery i róż-norodne zabawy ruchowe. Należy również podkreślić, że rozwój fizyczny, psychiczny i społeczny dziecka jest zależny od stopnia i urozmaicenia sty-mulacji oraz zaangażowania rodziców i opiekunów (Osiński, 2011).
Reasumując ww. rozważania dotyczące aktywności fizycznej dzieci w po-czątkowym okresie ich życia, w przypadku niemowląt (do 12 miesięcy) należy:
zapewnić dziecku warunki do swobodnego, nieskrepowanego i bez-piecznego wykonywania ruchów oraz zachęcać je do aktywności fi-zycznej wiele razy w ciągu dnia (np. przez aktywną zabawę),
umożliwić przebywanie w miejscach, które będą stymulować aktyw-ność ruchową,
dostarczyć różnorodne i zmienne bodźce motywujące do podejmowa-nia ruchu.
W okresie wczesnego dzieciństwa (1-3 lat) ważne jest aby:
stwarzać dziecku okazje do codziennej spontanicznej i nieograniczo-nej aktywności ruchowej w bezpiecznych i higienicznych warunkach,
umożliwić zaspokajanie indywidualnych potrzeb ruchowych („wyży-cie się ruchowe”),
zachęcać do podejmowania samodzielnych prób wykonywania różno-rodnych ćwiczeń fizycznych opartych na naturalnych ruchach (np. bie-ganie, skakanie, rzucanie itp.).
Rodzice dzieci w okresie niemowlęcym i poniemowlęcym powinni mieć świadomość tego, że:
im większa aktywność, tym więcej korzyści,
im więcej możliwości do podejmowania różnorodnych aktywności ru-chowych, tym więcej umiejętności dziecko nabywa,
szczególnie ważne są ruchy globalne (angażujące duże grupy mię-śniowe),
Zalecenia prozdrowotnej aktywności fizycznej dla dzieci i młodzieży … 121
aktywność fizyczna rodziców stanowi dla dziecka wzór do naśladowania,
należy stwarzać dziecku warunki do ruchu na świeżym powietrzu,
dzieci mało aktywne należy wprowadzać stopniowo do aktywności fi-zycznej,
wskazane jest zapoczątkowanie ćwiczeń w środowisku wodnym w bezpiecznych warunkach,
nie należy eksponować dzieci na oddziaływanie telewizji i innych me-diów ekranowych.