Spożycie alkoholu wprowadza organizm w stan odurzenia. Skutkuje ono m.in. osłabie-niem samokrytycyzmu, poprawą nastroju, zakłóceosłabie-niem szybkości reakcji, osłabieosłabie-niem hamulców moralnych oraz zaburzonym podejściem do obowiązujących norm etycz-nych. Co za tym idzie, spożywanie alkoholu (nawet bez uzależnienia od niego) może prowadzić do popełnienia czynów zabronionych. Dotyczy to głównie przestępstw ko-munikacyjnych, ale także zabójstw, przemocy wobec członków rodziny i napaści. Rza-dziej do: kradzieży i kradzieży z włamaniem. Pozytywną informacją jest fakt, że z koń-cem ubiegłego wieku odnotowano spadek ogólnej liczby przestępstw dokonywanym pod wpływem alkoholu21.
Należy pamiętać, że nie każde przestępstwo popełnione pod wpływem alkoholu miało miejsce w wyniku jego spożycia. Owszem, istnieje możliwość wpływu alkoholu na popełnienie przestępstwa, jednak nie można brać go za pewnik. Aby możliwym było stwierdzenie rzeczywistego wpływu alkoholu na łamanie prawa należy poza samym spo-życiem uwzględnić też wiele innych czynników:
– sposobu jego oddziaływania na organizm ludzki;
– sposobu jego oddziaływania na konkretną osobę (taka sama dawka alkoholu może powodować zupełnie inne reakcje u dwóch różnych osób);
– czynników sytuacyjnych (miejsce, czas itp.); – czynników kulturowych22.
Kolejną istotnym zagadnieniem jest fakt, że alkohol może być czynnikiem nie tylko kryminogennym, ale także wiktymogennym23. W przypadku wielu przestępstw nie tylko sprawca ale również (lub jedynie) ofi ara znajduje się pod wpływem alkoholu. Może to osłabić jej reakcje oraz zdolność kojarzenia faktów. Osoba będąca pod wpływem alkoho-lu może nie zwrócić uwagi na grożące jej niebezpieczeństwo, przez co nie być w stanie dostosować do niego swoich reakcji – w konsekwencji stać się ofi arą24. Oczywiście nie umniejsza to w żaden sposób winy sprawcy, jednak obniża możliwości obronne ofi ary.
Dużo bardziej niebezpieczne niż jednorazowe nadużycia alkoholu jest długotrwałe uzależnienie od niego. Bardzo ważne jest, by przy analizie wpływu alkoholu na nienie czynu zabronionego brać pod uwagę nie tylko fakt, czy sprawca w chwili popeł-nienia przestępstwa znajdował się pod wpływem alkoholu, ale również, czy jest od niego zależny25.
Długotrwałe nadużywanie alkoholu może nie tylko zaburzyć funkcjonowanie jed-nostki w społeczeństwie, ale też uniemożliwić jej wykonywanie wielu ról społecznych. 21 Tamże, s. 143.
22 Tamże, s. 144.
23 Wiktymogenny – podnoszący prawdopodobieństwo stania się ofi arą.
24 Tamże.
Dodatkowo prowadzić może do dysfunkcji rodziny nadużywającego alkoholu, a w kon-sekwencji do jej rozpadu. Kolejnym skutkiem może być utrata pracy lub problemy z jej wykonywaniem (również mogące prowadzić do zwolnienia) oraz brak możliwości zna-lezienia innego zatrudnienia. W konsekwencji taka osoba może doznać obniżenia po-czucia własnej wartości oraz poważnych problemów emocjonalnych26.
Właśnie wyżej wymienione skutki mogą doprowadzić do wkroczenia przez uzależ-nionego na drogę przestępczą. Mogą to być impulsywne działania spowodowane jedno-razowym (lub konkretnym przypadkiem) nadużycia alkoholu. Do tej kategorii zaliczymy wypadki komunikacyjne spowodowane przez nietrzeźwych kierowców. Bójki, będące wynikiem stanów wzburzenia emocjonalnego, podsycanego przez alkohol. Mogą też być to działania związane z długotrwałym nadużywaniem alkoholu oraz mające miejsce na wskutek degradacji społecznej osoby pijącej. Możemy zaliczyć do nich kradzieże wyni-kające z braku funduszy na zakup alkoholu, jak i agresywne zachowanie w stosunku do najbliższych, gdy ci nie chcą zapewnić funduszy na kolejną dawkę alkoholu.
Często trudno jest stwierdzić co wystąpiło pierwsze – czyny przestępcze czy uzależ-nienie. Możliwe jednak jest wykazanie następujących zależności między nadużywaniem alkoholu a przestępczością:
– najpierw pojawia się problem z alkoholem, a dopiero później miejsce mają zacho-wania przestępcze;
– najpierw miało miejsce popełnianie przestępstw, a dopiero później uzależnienie; – kariera przestępcza i nadużywanie alkoholu pojawiają się jednocześnie;
– zarówno uzależnienie, jak i działania wbrew prawu są konsekwencją działania ze-wnętrznego czynnika27.
Narkomania
Ustawa z 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii defi niuje pojęcie narkomanii jako: „stałe lub okresowe używanie w celach innych niż medyczne środków odurzają-cych, substancji psychotropowych, środków zastępczych lub nowych substancji psycho-aktywnych, w wyniku czego może powstać lub powstało uzależnienie od nich”28.
W 1974 r. przez WHO został zaproponowany podział narkotyków na: – grupę morfi nową – zalicza się do niej: opium, morfi nę, kodeinę, heroinę; – grupę alkoholu i barbituratów;
– grupę amfetaminową – zalicza się tam: amfetaminę, metaamfetaminę; – grupę kokainową;
– grupę kanabindową – zalicza się do niej: marihuanę, haszysz, olej haszyszowy; – grupę halucynogenów – znajdują się w niej: LSD, meskalina, psylocybina; 26 Tamże.
27 Tamże, s. 146.
– grupę khat;
– grupę rozpuszczalników i innych lotnych substancji – zaliczamy tam: azotan amylu, toluen, podtlenek azotu29.
Nie jest to jedyny podział narkotyków. Inną klasyfi kacją substancji psychoaktyw-nych jest ta zaproponowana przez T. Dimoff a i S. Carpera. Wyróżniają oni cztery katego-rie narkotyków: środki tłumiące, środki pobudzające, halucynogeny i opiaty30.
Środki tłumiące redukują aktywność całego układu nerwowego oraz osłabiają we-wnętrzne zahamowania. W przypadku spożycia małych dawek powodują pobudzenie, dużych – senność. Niezależnie od wielkości dawki powoduje ona upośledzenie procesów intelektualnych ( problemy z zapamiętywaniem, podzielnością uwagi itp.). Należą do nich m.in. alkohol, leki nasenne i uspakajające oraz środki wziewne31.
Środki pobudzające z kolei stymulują działanie ośrodkowego układu nerwowego. Wiąże się to z wyostrzeniem zmysłów, a przy długotrwałym przyjmowaniem środka z: nadaktywnością, brakiem apetytu oraz bezsennością. Zaliczyć do nich możemy: kofeinę, nikotynę, amfetaminę i kokainę32.
Halucynogeny to środki powodujące zaburzenie funkcjonowania mózgu niosące za sobą zniekształcony obraz świata, złudzenie wolniejszego upływu czasu, pseudohalucy-nacje. W tej grupie znajdują się:
– marihuana i haszysz, – meskalina,
– LSD, – psylocybina, – PCP33.
Ostatnią grupą są opiaty, mające na celu uśmierzanie bólu. Przy małych dawkach doświadczyć można stanów euforii, przy dużych – zamroczenia. Należą do nich: morfi -na, kodei-na, heroi-na, opium, meperydy-na, petydy-na, hydromorfon, oksykodon, penta-zocyna i propoksyfen34.
Nie istnieje niestety podział doskonały. Każdy z nich musi być na bieżąco uzupeł-niany, ponieważ z biegiem czasu pojawia się coraz większa liczba nowych środków. Co więcej, w obydwu z tych podziałów pojawiają się zarówno środki legalne (np. alkohol, kofeina), środki, do których dostęp jest kontrolowany (np. morfi na), jak i te nielegalne (np. amfetamina).
29 L. Albański, Wybrane zagadnienia z patologii społecznej, Kolegium Karkonoskie w Jeleniej Górze, Jelenia Góra 2010, s. 58.
30 M. Jędrzejko (red. nauk.), Narkomania spojrzenie wielowymiarowe, Akademia Humanistyczna im. Aleksandra Gieysztora, Pułtusk-Warszawa 2009, s. 31.
31 Tamże.
32 Tamże.
33 Tamże.
Z uwagi na wiele rodzajów substancji odurzających podział ich według ustalonych kryteriów jest wręcz niemożliwa. Jest to niezmiernie skomplikowane zagadnienie, po-nieważ nie dość, że różnią się one między sobą działaniem (nawet zażywanie dwóch substancji z tej samej grupy może mieć różne efekty, wspólna pozostaje jedynie główna zasada ich działania), to dochodzą do tego inne czynniki. Mogą nimi być m.in. prawdo-podobieństwo uzależnienia – zarówno fi zycznego, jak i psychicznego oraz długotrwałe zmiany w organizmie spowodowane ich przyjmowaniem.