Defi nicja „przestępczości zorganizowanej” w Rosji jest ściśle związana z takimi pojęciami, jak: „zorganizowane przestępstwo”, „zorganizowana grupa”, „zorganizowana przestęp-cza działalność”, „zorganizowana wspólnota przestępprzestęp-cza”8. W materiałach źródłowych z okresu Związku Radzieckiego trudno jednakże odnaleźć informacje o przestępczości zorganizowanej, ponieważ jej istnienie uznano dopiero w 1985 r., a przedmiotem zainte-resowania kryminologów było znacznie szersze zjawisko tzw. przestępczości grupowej9.
Źródła współczesne wymieniają kilka rodzajów podejść do określenia przestępczo-ści zorganizowanej. Prof. A.I. Dołgowa zwraca uwagę na następujące główne elementy, na podstawie których poszczególni uczeni formułują swoje defi nicje:
1) spójność członków organizacji, znajdująca odzwierciedlenie w tworzeniu i działal-ności organizacji,
2) masowość, stałość wspólnot przestępczych;
3) sposób i rodzaj działalności prowadzonej przez zorganizowane formacje przestępcze; 4) jednocześnie masowość i prowadzenie określonego rodzaju działalności;
5) obecność pomiędzy stałymi grupami prowadzącymi przestępczą działalność ogól-noregionalnych i międzyregionalnych kontaktów10.
„Przestępczość zorganizowana w kryminologii jest pojmowana jako jedna z cech przestępczości oznaczająca właściwość tej ostatniej do przejawiana się w uporządko-wanych formach. Przestępczość zorganizowana – to najwyższy przejaw kryminalnego uporządkowania. Podczas popełniania przestępstwa zorganizowanego przestępcy muszą wcześniej zjednoczyć się i uzgodnić swoje działania podczas przygotowywania, usiło-wania i dokonania przestępstwa. W taki sposób powstaje grupa zorganizowana. Przy popełnianiu przestępstw zorganizowanych grupa powinna być w określony sposób zorganizowana, opracować plan, podporządkować temu planowi grupowe wysiłki, jej członkowie muszą zgodnie rozwiązywać powstałe podczas wdrażania planu problemy, wspólnie wprowadzać korektę zgodnie z pojawiającymi się warunkami. Grupa zorgani-zowana może zostać utworzona w celu popełnienia jednego przestępstwa, a gdy mamy do czynienia z mnóstwem przestępstw zorganizowanych i wieloma grupami zorganizo-wanymi stosuje się termin „przestępczość zorganizowana”, odzwierciedlający właśnie ich dużą liczbę, bynajmniej nie wewnętrzną zależność pomiędzy sobą różnych przestępstw zorganizowanych i odpowiednio różnych grup zorganizowanych. Przy tym funkcjonuje określona logika rozwoju grup i przestępstw zorganizowanych, pojawienie się niebez-piecznych typów wspólnot (organizacji). U jej podstaw leżą zmiany celów i motywów przestępców, logika samego zachowania kryminalnego”11.
8 Kriminologija, Uczebnik dla wuzow, A.I. Dołgowa (red.), Moskwa 2005, s. 502.
9 Kriminologija: uczebnik, N.F. Kuzniecowa, W.W. Łuniew (red.), Moskwa 2004, s. 392.
10 Kriminologija, dz. cyt., s. 503-504.
Poszerzenie skali działalności przestępczej jest związane z przyciąganiem co-raz większej liczby różnych podmiotów, co w praktyce oznacza zaangażowanie osób fi zycznych, już działających zorganizowanych grup, specjalizujących się w popeł-nianiu różnych przestępstw, a także osób prawnych, na przykład zaangażowanych w proceder prania pieniędzy i powiększanie dochodów pochodzących z działalności przestępczej. Jak zauważa prof. A.I. Dołgowa „w szczególności tworzą się specjalne struktury zarządzania zorganizowaną formacją przestępczą jak jednorodnym organi-zmem. Jednocześnie z czysto wykonawczymi funkcjami i strukturami, bezpośrednio popełniającymi przestępstwa, tj. czyny przewidziane w części szczególnej kodeksu karnego, tworzone są funkcje i struktury kierownicze (organizatorzy, kierownicy), funkcje, struktury zapewniające specyfi czne potrzeby organizacji przestępczej jako takiej (jednostki analityczne, własne służby bezpieczeństwa, do legalizacji dochodów z działalności przestępczej itp.)”12.
Stanowi to podstawę tworzenia już nie tylko zorganizowanych grup przestępczych, a organizacji przestępczych, które zapewniają dużą skalę zorganizowanej działalności przestępczej. „Niebezpieczeństwo publiczne takiej organizacji polega nie tylko na popeł-nianiu poważnych przestępstw (z tej pozycji jego społeczna szkodliwość może być oce-niana w identyczny sposób, jak niebezpieczeństwo społeczne poważnych przestępstw), ale przede wszystkim w tym, że istnieje i funkcjonuje taka zorganizowana struktura, która jest w stanie zapewnić szeroką zorganizowaną działalność przestępczą w jej róż-nych wariantach, w zależności od motywacji jej podmiotów zarządzających i warunków zewnętrznych. Przy tym popełniane są różne przestępstwa – wszystko, co jest podyk-towane logiką rozwoju i ukrywaniem działań przestępczych, zwiększeniem legalizacji dochodów, zachowania formacji przestępczej jako takiej”13.
Zdaniem A.I. Dołgowej „w przeciwieństwie do legalnych (lub prawnych) zorgani-zowanych grup społecznych, organizacje przestępcze są zawsze zmuszone w interesie samozachowawczym wyznaczyć takie funkcje, jak stworzenie systemu ochrony przed możliwością wykrycia, ze wszystkimi konsekwencjami prawnymi (a te konsekwencje często oznaczają karę, aż do kary śmierci) i odpowiednio rozwijać struktury dla tej funk-cji: jednostki zapewniające działalność wywiadowczą i kontrwywiadowczą, siłowe lub inne oddziaływanie na niebezpieczne lub niezbędne do współpracy osoby (przekupstwo, szantaż, dyskredytacja, eliminacja fi zyczna, niszczenie mienia), osobistą ochronę lide-rów organizacji (ochroniarze) lub ochronę bazy i innych obiektów”14.
Organizacje przestępcze przy użyciu niezgodnych z prawem skutecznych środków ochrony dążą do współpracy z rządowymi strukturami i społeczeństwem, orientując je na antydziałalność z pozycji zadań poszczególnych instytucji. Stąd związek z działalno-12 Tamże.
13 Tamże.
ścią organizacji przestępczych oraz zakres korupcji w systemie organów państwowych i pozarządowych w sferze prawnej: związki zawodowe, związki i stowarzyszenia arty-styczne. Na przykład, aby te ostanie propagowały ochronę praw człowieka we wskaza-nym aspekcie, rozumiejąc przez „człowieka” – łamiącego prawo, a przez „ochroną praw” – ochronę tej osoby przed prawem z całkowitym lekceważeniem praw ofi ar przestępstw i innych wykroczeń. Jak zauważa K. Laskowska: „posiadanie powiązań korupcyjnych przez zorganizowane grupy i związki przestępcze jest jedną z ważnych cech współczesnej zorganizowanej przestępczości. Zapewnia to nie tylko długotrwałe i bezpieczne istnienie tych grup, lecz także ich dalszy rozwój”15.
Zdaniem prof. A.I. Dołogowej „bardzo trafnym będzie stwierdzenie, że jeśli po-spolita przestępczość naciera na społeczeństwo, działając wbrew jego instytutom, w tym państwa, przestępczość zorganizowana w tej ofensywie próbuje polegać na instytucjach państwa i społeczeństwa, wykorzystywać je w swoich celach”16. Przy czym, takie wyko-rzystanie jest nie tylko podporządkowaniem zachowań pracowników zadaniom stawia-nym przez organizacje przestępcze, ale także ma znaczny wpływ na działalność instytucji przez skorumpowanych pracowników. Znaczną uwagę zwraca się na rozpowszechnianie informacji o wszechmocy takich organizacji. Warto zauważyć, że w razie potrzeby jest ona wspierana akcjami terrorystycznymi, powodującymi strach i terror wśród ludności. Jednocześnie tworzy się również obraz mitologizacji kryminalnego charakteru organiza-cji i jej działalności lub faktu jej istnienia, uczciwości intenorganiza-cji i działań, o prawie sponso-ringowym charakterze biednych, zwykłych ludzi. Wspomaga to ścisłe powiązanie dzia-łania organizacji przestępczych z legalną przedsiębiorczością, inną działalnością prawną, dopuszczalną i nawet nagradzaną przez społeczeństwo, co powoduje trudności jedno-znacznego odróżnienia rzeczywistych działań tych organizacji oraz odpowiedzi na nie bez wywoływania niezadowolenia ludzi17. „Istnieje również silna konspiracja, wyprze-dzenie ustawodawcy i umiejętne wykorzystanie jego potknięć, aktywne zapobieganie powstawaniu niekorzystnych rozwiązań prawnych. Wszystko to pomaga takim właśnie organizacjom przetrwać, znaleźć się ze strony prawa niewidocznymi, a nawet w pewnych etapach wygrać w konfrontacji z systemem państwa”18.
Dlatego właśnie zdaniem prof. A.I. Dołgowej „określenie przestępczości zorganizo-wanej zawsze powodowało ogromne trudności i w ani jednym z państw nie było prak-tyki szybkiego i bezkonfl iktowego przyjęcia skutecznego ustawodawstwa w sferze zwal-czania przestępczości zorganizowanej, korupcji czy legalizacji dochodów pochodzących z przestępstwa”19.
15 K. Laskowska, Rosyjskojęzyczna przestępczość zorganizowana. Studium kryminologiczne, Białystok 2006, s. 42.
16 Kriminologija, dz. cyt., s. 503-504.
17 Tamże.
18 Tamże.
Kryminologicznie poprawnie możemy zatem zdaniem prof. A.I. Dołgowej używać ter-minu „przestępczość zorganizowana” wtedy, gdy „mówimy o dużej liczbie przestępstw zorga-nizowanych i zorgazorga-nizowanych formacjach przestępczych (zorgazorga-nizowanych grupach, w tym uzbrojonych bandach, organizacjach przestępczych i wspólnotach). Przy tym przestępczość zorganizowana jest powiązana ze zorganizowaną działalnością przestępczą, czasami właśnie ją uważa się za kryterium wyodrębnienia zorganizowanej przestępczości z przestępczości w ogóle. Oczywiście, wątpliwe jest używanie takiego pojęcia, ale należy uświadamiać sobie jego nadzwyczajne rozszerzenie i niedokładność w ujęciu kryminologicznym”20.
K. Laskowska do podstawowych cech przestępczości zorganizowanej w państwach ro-syjskojęzycznych zalicza: wysoki poziom zorganizowania; ukierunkowanie na działalność z użyciem przemocy; posiadanie znacznej bazy materialnej i powiązań korupcyjnych; za-pewnienie bezpieczeństwa i ciągłości przestępczej przez posiadanie „przykrywek” w postaci fi rm, restauracji, kasyn; dążenie do ustanowienia przez grupy przestępcze monopolistycznej kontroli nad gospodarką; międzyregionalny i międzynarodowy charakter; upolitycznienie zorganizowanej przestępczej działalności; dążenie do maksymalizacji zysków i monopolu; systematyczność w popełnianiu różnego rodzaju przestępstw21. „W.D. Małkow zwrócił uwa-gę na inne cechy przestępczości zorganizowanej: dysponowanie uzbrojeniem i wykorzysta-nie najnowszej techniki, posiadawykorzysta-nie związków z innymi grupami przestępczymi”22.
Zdaniem K. Laskowskiej rosyjskojęzyczna przestępczość zorganizowana to: „ca-łokształt przestępstw popełnianych przez obywateli byłego ZSRR zarówno na pozio-mie międzyregionalnym (…), jak i na poziopozio-mie międzynarodowym (…) działających w hierarchicznie zorganizowanych, bardzo dobrze zakonspirowanych i zabezpieczonych przed zdemaskowaniem (w tym również za pomocą korupcyjnych powiązań z przedsta-wicielami aparatu władzy) grupach, istniejących samodzielnie lub będących elementami bardziej złożonej struktury przestępczej zmierzających do osiągania zysku lub władzy”23.