Kolejnym kluczowym źródłem fi nansowania terroryzmu jest, obecnie trochę zapomnia-ne, państwowe wspieranie terroryzmu, tzw. state sponsored terrorism. Sponsoring pań-stwowy przyjmuje nie tylko formę bezpośrednich przekazów środków fi nansowych. Polega także na ułatwianiu transferu fi nansowego z innych źródeł lub też na umożli-wianiu zbiórki funduszy (np. przez organizację charytatywną) wśród społeczeństwa danego państwa. Obejmuje dostawy sprzętu, informacji wywiadowczych i zapewnie-nie schrozapewnie-nienia dla terrorystów (tzw. safe havens)18. Departament Stanu USA uznaje za państwa sponsorujące terroryzm: Iran, Koreę Północną, Syrię, Kubę i Sudan. Do listy 13 M. Madej, Międzynarodowa walka z terroryzmem [w:] Bezpieczeństwo międzynarodowe,
A. Kaniewska (red.), Warszawa 2012.
14 http://www.nowastrategia.org.pl/system-hawala-i-fi nansowanie-terroryzmu/.
15 http://www.mf.gov.pl/c/document_library/get_fi le?uuid=22ac6a62-b882-438f-bbe9-2eddd0d4ce12 &groupId=764034.
16 Ustawa z 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny, Dz.U. z 1997 r. nr 88, poz. 553, z późn. zm.
17 M. Madej, dz. cyt.
tej dodać należy Pakistan, który, choć uczestniczy w działaniach koalicji antyterrory-stycznej, wspiera także kaszmirskie ugrupowania terrorystyczne. Obecnie możemy za-uważyć stopniowy spadek zaangażowania państw we wspieranie terroryzmu (przykład Libii, Sudanu i w mniejszym stopniu Syrii). Wsparcie ogranicza się do przyzwolenia na funkcjonowanie organizacji terrorystycznych na własnym terytorium. Największe za-angażowanie przejawia nadal Iran. Jego pomoc dla Hezbollahu wynosi rocznie od pię-ciu do kilkudziesiępię-ciu milionów dolarów. Udziela także wsparcia terrorystom z Hamasu i Palestyńskiego Dżihadu19.
Mówiąc o fi nansowaniu terrorystów przez państwo, wspomnieć należy działalność charytatywną oraz fundacje wspierające terroryzm jako źródło dochodów. Na przykład Tygrysy-Wyzwoliciele Tamilskiego Ilamu (Liberation Tigers of Tamil Eelam – LTTE) uzy-skują fundusze od licznej tamilskiej diaspory zamieszkującej Amerykę Północną. Po-dobnie Kurdyjska Partia Pracy (Kurdistan Workers’ Party – PKK) korzysta w szerokim zakresie ze wsparcia fi nansowego udzielanego jej przez kurdyjskich emigrantów z państw Europy Zachodniej20. Organizacje terrorystyczne korzystają z tego źródła, gdyż tak, jak system fi nansowy Hawala, daje anonimowość. Przekazuje się pieniądze na organizację, która pomaga potrzebującym i służby zajmujące się zwalczaniem terroryzmu nie mają żadnych argumentów, by interweniować. Dodatkową zaletą jest sam wizerunek. Mają szczytne ofi cjalne cele i naprawdę część środków idzie na pomoc potrzebującym. Trudno podważyć taką działalność, jak budowa szkół, szpitali czy studni21.
System organizacji charytatywnych jest sprzyjającym polem do dokonywania trans-ferów pieniężnych. Jak oceniała w 1996 r. CIA, aż 30% z 50 saudyjskich przedsięwzięć charytatywnych mogło służyć fi nansowaniu terroryzmu. W latach 1973–2000 tą drogą mogło zostać przekazanych około 87 mld dol.22 Również IRA zdobywała środki poprzez zbiórki w bostońskich kościołach. Podobnie jest w państwach arabskich, gdzie dodat-kowo pomaga w tym islamski wymóg jałmużny (zakat) oraz fakt, że spora część z tych organizacji przejęta jest niejako przez członków organizacji terrorystycznych. W taki sposób ponad 25 mln dol. na swoją działalność otrzymał Szamil Basajew i Emira al--Chattaba23. Przykładami takich kontrolowanych organizacji mogą być m.in. Instytut Kultury Islamskiej w Mediolanie i International Hilfsorganisatiion w Niemczech. Nie-które z NGO’s przekazywały środki na te cele bez wiedzy wspierających je ważnych oso-bistości, jak Muslim Aid popierane przez Gordona Browna, a przekazujące fundusze uniwersytetowi w Gazie, gdzie wykładowcami są działacze Hamasu24.
19 http://stosunki-miedzynarodowe.pl/msp/946-terroryzm?start=3. 20 http://psz.pl/124-polityka/marcin-marcinko-fi nansowanie-terroryzmu. 21 Tamże. 22 M. Madej, dz. cyt. 23 http://psz.pl/124-polityka/marcin-marcinko-fi nansowanie-terroryzmu. 24 Tamże.
Dochody terrorystów pochodzą również z legalnego biznesu. Z doświadczeń mię-dzynarodowych wynika, że pracujące na rzecz organizacji terrorystycznych fi rmy zaj-mują się najczęściej handlem nieruchomościami, złotem, elektroniką, używanymi sa-mochodami, tekstyliami, eksportem i importem żywności oraz gastronomią. Takie podmioty mogą zostać wykorzystane zarówno jako źródło pozyskiwania funduszy, jak i przykrycie realizacji transakcji związanych z fi nansowaniem działalności terrorystycz-nej. W przypadku niewielkich podmiotów najczęściej prowadzona jest uproszczona księgowość i głównie obrót gotówkowy. Dzięki temu łatwo ukryć rzeczywiste dochody i ich część przekazywać członkom organizacji terrorystycznych. Hermetyczność rzeczy-wistej działalności uzyskiwana jest również przez fakt, że wymienione podmioty gospo-darcze najczęściej prowadzone są przez członków jednej grupy etnicznej25. Ekonomiczne posunięcia organizacji, takich jak Al Kaida, mogą w sumie liczyć nawet 1,5 bln dol. i być integralną częścią gospodarki26. Osama bin Laden w latach 90. był właścicielem bardzo dochodowego przedsiębiorstwa Gum Arabic Company Ltd. pokrywającego ponad 80% światowego zapotrzebowania na pozyskiwaną z soku sudańskich akacji gumę arabską. Ponadto posiadał zlokalizowany w Afryce holding Wadi al Aqiq i przedsiębiorstwo bu-dowlane Al Hiraj w Sudanie, zajmował się również hodowlą strusi. W Azji z kolei po-siadał udziały w islamskim banku Al-Shamal, natomiast w Tadżykistani rozległe nieru-chomości27.
Osama bin Laden posiadał również nieruchomości w Paryżu, Londynie i na Lazu-rowym Wybrzeżu, a także przejął kontrolę nad zakładami mleczarskimi w Danii, tarta-kiem i zakładami papierniczymi w Norwegii oraz zakładem produkującym akcesoria szpitalne. Sama zaś Al-Kaida zarządzała fi rmą połowów i przetwórstwa krewetek w Ke-nii, wykupywała obszary leśne w Turcji i gospodarstwa rolne w Tadżykistanie. Przedsię-biorstwa bezpośrednio powiązane z Al-Kaidą do dnia dzisiejszego posiadają także liczne nieruchomości. Warto wspomnieć, że do fi nansowania dżihadu wykorzystywany był, utworzony przez pakistańskiego bankiera, Agha Hasana Abedi, Bank of Creditand Com-merce International (BCCI) posiadający fi lie w 73 krajach całego świata28.
Handel diamentami jest ważnym źródłem fi nansowania terroryzmu. Według ame-rykańskich ekspertów wartość przemytu diamentów z tych krajów oscyluje między 70 a 100 milionów dolarów rocznie, z czego znaczną część stanowią zyski Hezbollahu. Co istotne, diamenty są bardzo dogodne w dokonywaniu nielegalnego obrotu, gdyż są łatwo wymienialne na pieniądze. Zaletą diamentów i ogólnie kamieni szlachetnych jest to, że są praktycznie nie wykrywalne na lotniskach i przez kontrole, ale i przez psy, a racjonal-25 www.abw.gov.pl/download/1/1829/Pomianowski.pdf.
26 S. Wojciechowski (red.), Zagrożenia asymetryczne współczesnego świata, Poznań 2009; A. Kopciuch, Atrakcyjność bankowości alternatywnej, terroryzm.com.
27 http://praniepieniedzy.pl/jak-zarabiaja-terrorysci/.
ne wprowadzanie małych ilości tego kruszcu do „obiegu” sprawia, że ciężko wychwycić niepokojące zachowania na rynku tych kamieni29.
Ciekawym przykładem fi nansowania terroryzmu z przemytu szlachetnych kamie-ni jest tanzakamie-nit. Ten kamie-niebieski kamień, ceną kamie-niewiele ustępujący diamentom, występuje na świecie jedynie w Tanzanii, w rejonie Kilimandżaro. W 2002 r. jedna z wielkich fi rm jubilerskich Zale Corporation wycofała tanzanit ze swojej oferty. Według analizy opraco-wanej przez PricewaterhouseCoopers ok. 90% tanzanitu pochodzi z przemytu. Znaczny udział w tym procederze biorą prawdopodobnie spółki powiązane z Al-Kaidą30.
Kolejnym źródłem dochodów organizacji terrorystycznych jest szeroko pojęta dzia-łalność kryminalna, której najpopularniejszą formą jest obecnie handel narkotykami, a zjawisko to doczekało się już nawet określenia narkoterroryzm31. W proceder ten za-angażowanych jest całe spektrum organizacji, począwszy od południowoamerykańskich FARC, Świetlistego Szlaku, ELN, AUC, ETA, Hezbollachu czy grup powstałych z podzia-łów IRA. Sama FARC w 2000 r. na narkobiznesie zarobiła 7 mld dol., natomiast w Afga-nistanie amerykańska inwazja nie powstrzymała wytwórców opium i w 2002 r. produk-cja zwiększyła się jeszcze o 10%. Popularne wśród bojowników FARC czy fi lipińskiej Abu Sajjaf, która przez rok otrzymała łącznie 30 mln dol. okupu są porwania32. Terrory-ści czerpią środki również z napadów, na banki (IRA), rabunków czy opłat za „ochronę” (np. Świetlisty Szlak pobierający haracz za opiekę nad polami uprawnymi koki w Peru). Wielokrotnie na terenach objętych działalnością organizacji terrorystycznych występują podatki rewolucyjne czy też daniny na świętą wojnę. Tymi ostatnimi często posługują się organizacje etnonacjonalistyczne, jak ETA, IRA, a do niedawna Tamilskie Tygrysy. Po-dwójne korzyści przynosi także zajmowanie się fałszowanie gotówki czy przede wszyst-kim dokumentów33. Walka z fi nansowaniem terroryzmu znalazła swój wyraz w kon-wencji ONZ o zwalczaniu fi nansowania terroryzmu z 1999 r. Na kartach tej konkon-wencji defi niuje rodzaj działalności terrorystycznej będącej przedmiotem jej zainteresowania (określa tzw. przestępstwo konwencyjne). Na państwa strony nakładany jest obowiązek kryminalizacji określonego zachowania oraz wprowadzenia kar proporcjonalnych do wagi czynu. Państwa są zobowiązane do ustanowienia jurysdykcji w stosunku do spraw-ców określonych czynów34. Inną konwencją równie ważną jest Konwencji Rady Europy o Praniu, Ujawnianiu, Zajmowaniu i Konfi skacie Dochodów Pochodzących z Przestęp-stwa oraz o Finansowaniu Terroryzmu. Konwencja Rady Europy rozszerza zakres przed-miotowy Konwencji Rady Europy z 8 listopada 1990 r. o praniu, ujawnianiu, zajmowaniu 29 Country Reports on Terrorism 2008, http://www.state.gov/s/ct/rls/crt/2008/122436.htm.
30 B. Hołyst, Terroryzm, t. 1, Warszawa 2010.
31 http://psz.pl/124-polityka/marcin-marcinko-fi nansowanie-terroryzmu.
32 http://praniepieniedzy.pl/jak-zarabiaja-terrorysci/.
33 Tamże.
i konfi skacie dochodów pochodzących z przestępstwa. Po pierwsze, typizuje ona jako odrębne przestępstwo fi nansowanie terroryzmu niezależnie od tego, z jakich źródeł po-chodziły wykorzystane w tym celu środki. Po wtóre dostosowuje regulacje dotyczące prania brudnych pieniędzy do rozwoju nowoczesnych technik fi nansowych35. Zaś do in-stytucji zajmujących się zwalczaniem terroryzmu w tym jego fi nansowania należą:
– FATF – jednym z podstawowych zadań mających na celu skuteczne
przeciwdzia-łanie zagrożeniom terrorystycznym jest zapobieganie fi nansowaniu terrorystów i przeciwdziałanie praniu pieniędzy. W tym celu w 1989 r. powołano Grupę Za-daniową ds. Przeciwdziałania Praniu Pieniędzy – Th e Financial Action Task For-ce (FATF), funkcjonującą pod auspicjami Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD). FATF jest międzyrządowym organem, którego celem jest roz-wój i promocja krajowych i międzynarodowych polityk mających na celu zwalcza-nie prania pieniędzy i fi nansowania terroryzmu. Zasadniczymi źródłami działania FATF są w szczególności Rekomendacje w zakresie Prania Pieniędzy (40 rekomen-dacji) oraz Rekomendacje w zakresie Finansowania Terroryzmu (9 rekomenrekomen-dacji)36.
– MONEYVAL – w ramach Rady Europy instytucją zajmującą się kwestiami
zwią-zanymi ze zwalczaniem fi nansowania terroryzmu i przestępczości fi nansowej jest Komitet Ekspertów ds. Oceny Systemów Zwalczania Procederu Prania Pieniędzy i Finansowania Terroryzmu – Th e Committee of Experts on the Evaluation of Anti--Money Laundering Measures and the Financing of Terrorism (MONEYVAL), po-wołany w 1997 r. MONEYVAL jest ważną platformą współpracy dla państw nieza-siadających w FATF (MONEYVAL jest członkiem stowarzyszonym FATF)37.
– GRUPA EGMONT – instytucją międzynarodową zaangażowaną w walkę z fi
nan-sowaniem terroryzmu jest Grupa Egmont– Th e Egmont Group powstała w 1995 r. w Brukseli jako organizacja nieformalna, skupiająca przedstawicieli jednostek analityki fi nansowej – FIU, początkowo z krajów Unii Europejskiej oraz z USA. W 2007 r. podjęto decyzję o przekształceniu tej Grupy, skupiającej jednostki anali-tyki fi nansowej ze 105 państw, w formalną organizację międzynarodową38.
Obecnie prowadzone są prace nad nowelizacją czwartej dyrektywy przeciw praniu pieniędzy. Dyrektywa weszła w życie 20 maja 2015 r. Oto, co ma ulec poprawie:
– zaradzić ewentualnym zagrożeniom wynikającym ze stosowania nowych technolo-gii w transakcjach fi nansowych;
35 http://www.cbnt.collegium.edu.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=52:nowe-prawnomidzynarodowe-instrumenty-walki-z-terroryzmem. 36 http://www.antyterroryzm.gov.pl/CAT/antyterroryzm/wspolpraca-zagraniczna/walka-z-fi nansowaniem/565,Walka-z-http://www.antyterroryzm.gov.pl/CAT/antyterroryzm/wspolpraca-zagraniczna/walka-z-fi nansowaniem-terroryzmu.html. 37 Tamże. 38 Tamże.
– zwiększyć i zharmonizować kontrolę nad przepływami fi nansowymi z państw trze-cich wysokiego ryzyka;
– zwiększyć przejrzystość;
– nadać więcej uprawnień krajowym jednostkom analityki fi nansowej.
Nowe przepisy nie utrudniłyby normalnego korzystania z systemu fi nansowe-go i odpowiednio zabezpieczałyby swobody nansowe-gospodarcze i prawa podstawowe, w tym ochronę danych – twierdzi Komisja.
Zarówno Rada UE, jak i Rada Europejska apelowały w grudniu 2015 r. o przegląd i wzmocnienie unijnego prawa przeciw praniu pieniędzy i fi nansowaniu terroryzmu. 5 lipca 2016 r. Komisja Europejska opublikowała wniosek mający zmienić czwartą dy-rektywę. To część planu działania z 2016 r. intensyfi kującego walkę z fi nansowaniem ter-roryzmu. Konkluzje w sprawie tego planu Rada przyjęła 12 lutego 2016 r.39
Pisząc tę pracę, autorka często zastanawiała się, czy granica między pojmowaniem terroryzmu jako dochodowego zajęcia, a traktowaniem go jako aktu przemocy dla za-straszenia i wymuszenia pewnych działań nie zatarła się. Czy sama przemoc, w wyniku której nie jest tragiczna zarówno mówiąc ofi arach, jak i fi nansach. Czerpanie dodatko-wych korzyści na tym polu podwójnie traktuje terroryzm jako akt nie wytłumaczalny i potworny. Państwa całego świata w swoich strategiach bezpieczeństwa wewnętrznego, jak i zewnętrznego powinny uwzględnić wielowymiarowość tego problemu. Czujność organów kontroli oraz uświadamianie społeczeństwa powinien w dzisiejszych czasach mieć wiodące miejsce w zapobieganiu terroryzmowi. To również jest ważne i podsumu-je powyższe rozważania ważna w zwalczaniu fi nansowania terroryzmu podsumu-jest współpraca międzynarodowa oraz zwyczajna chęć współpracy państw. Instytucje oraz badacze po-winni pracować nad budowaniem i utrzymaniem tej współpracy i relacji.
Bibliografi a
El Qorchi M.,Th e Hawala System, http://www.gdrc.org/icm/hawala.html.
Dietl W., Hirschmann K., Tophoven R., Terroryzm, Warszawa 2011.
FATF Report, Th e Role Of Hawala And Other Similar Service Providers In Money Laun-dering And Terrorist Financing, Paryż 2013.
Hołyst B., Terroryzm, t. 1, Warszawa 2010.
http://praniepieniedzy.pl/jak-zarabiaja-terrorysci/.
http://psz.pl/124-polityka/marcin-marcinko-fi nansowanie-terroryzmu. http://stosunki-miedzynarodowe.pl/msp/946-terroryzm?start=3.
Jenkins B.M., International Terrorism: A New Mode of Confl ict [w:] D. Carlton, C. Schaerf (red.), International Terrorism and World Security, London 1976, cyt. za.: B. Hoff -man, Oblicza terroryzmu, Warszawa 1999.
39 http://www.consilium.europa.eu/pl/policies/fight-against-terrorism/fight-against-terrorist-fi nancing/.
Madej M., Międzynarodowa walka z terroryzmem [w:] Bezpieczeństwo międzynarodowe, A. Kaniewska (red.), Warszawa 2012.
Ustawa z 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny, Dz.U. z 1997 r. nr 88, poz. 553, z późn zm. Wojciechowski S. (red.), Zagrożenia asymetryczne współczesnego świata, Poznań 2009. www.abw.gov.pl/download/1/1829/Pomianowski.pdf.
www.antyterroryzm.gov.pl/CAT/antyterroryzm/wspolpraca-zagraniczna/walka-z-fi nansowaniem/565,Walka-z-www.antyterroryzm.gov.pl/CAT/antyterroryzm/wspolpraca-zagraniczna/walka-z-fi nansowaniem-terroryzmu.html.
www.cbnt.collegium.edu.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=52:now e-prawnomidzynarodowe-instrumenty-walki-z-terroryzmem.
www.consilium.europa.eu/pl/policies/fi ghtagainstterrorism/fi ghtagainstterroristfi -nancing/.
www.gdrc.org/icm/hawala.html.
www.mf.gov.pl/c/document_library/get_fi le?uuid=22ac6a62-b882-438f-bbe9-2eddd0d-4ce12&groupId=764034.
Studenckie Koło Kryminologiczne Causa Mali