The State Fire Service in Civil Protection System
Abstrakt
W artykule przedstawiono system ochrony ludności w Polsce, który w dużej mierze opar-ty jest na Krajowym Systemie Ratowniczo-Gaśniczym. Starano się przy opar-tym wskazać naj-bardziej istotne aspekty dotyczące ochrony ludności. Wskazane zostały niezbędne kierunki zmian, a także środki zaradcze, pod których pojęciem kryją się wszystkie regulacje prawne umożliwiające budowę i funkcjonowanie systemu oraz jego fi nansowanie.
Słowa kluczowe: Państwowa Straż Pożarna, system, ochrona ludności, Krajowy System
Ra-towniczo-Gaśniczy, środki zaradcze
Abstract
Th e author presents the civil protection system in Poland, which is mainly based on the Na-tional Firefi ghting Rescue System. Her main aim was to indicate the most important dimen-sion, relevant to civil protection. Th e essential direction changes and the counter measures such as the juridical regulation enabling the construction and functioning of the system as well as its funding, were pointed very clearly.
Keywords: the State Fire Service, system, civil protection, National Firefi ghting Rescue
Sys-tem, counter measures
W dzisiejszych czasach spotykamy się z różnymi problemami dotyczącymi bezpie-czeństwa. Zagrożenia bezpieczeństwa powszechnego można podzielić na te powstałe w wyniku natury i te spowodowane działalnością człowieka. Siły natury mogą powo-dować pożary, powodzie, osuwiska ziemi, anomalie pogodowe, a te mogą przerodzić się w katastrofy ekologiczne. Świadome lub nieświadome działania człowieka przeciwko prawom przyrody lub innemu człowiekowi, mogą mieć wpływ na powstawanie groźnych zagrożeń, które wywołać mogą awarię techniczną czy katastrofę ekologiczną. W złożonej
rzeczywistości jednym z obowiązków państwa jest zapewnienie akceptowalnego pozio-mu bezpieczeństwa społeczeństwa. Aby przeciwdziałać zagrożeniom, powstał w Polsce system bezpieczeństwa powszechnego. Jest to zespół gwarancji i norm prawnych oraz sposób zorganizowania organów władzy i administracji publicznej i innych osób praw-nych, stwarzające formalne, a także praktyczne warunki ochrony obywateli przed zjawi-skami groźnymi dla życia i zdrowia lub powodującymi zniszczenie środowiska, straty materialne oraz minimalizowania ich skutków, kształtowania otoczenia sprzyjającego harmonijnemu oraz zrównoważonemu rozwojowi społeczeństwa1. Jednym z członów tego systemu jest Państwowa Straż Pożarna (PSP).
Ochrona ludności to jeden z kluczowych elementów w systemie bezpieczeństwa państwa. Po II wojnie światowej system ochrony ludności w Polsce posiadał podstawy prawne do funkcjonowania, ale czy działał? To pytanie retoryczne. Nie ma na nie od-powiedzi z uwagi na fakt, że wszystko podporządkowane było sytuacji w Europie po II wojnie światowej i jej podziałowi na dwie strefy wpływów: wschodnią i zachodnią. W zasadzie większość rozwiązań organizacyjnych ochrony ludności podporządkowa-na była okresowi tzw. „zimnej wojny” prowadzonej między mocarstwami i ewentual-nemu konfl iktowi zbrojewentual-nemu z bronią jądrową w tle. Zagrożenia, jaki groziły ze strony katastrof naturalnych czy awarii przemysłowych były na dalszym planie. Zagadnieniu należy przyjrzeć się z uwagą dopiero od 1989 r., kiedy to Polska stała się wolnym kra-jem. Wcześniejsze badanie bibliografi i ukazuje, że system ochrony ludności w Polsce był i miał podstawy prawne do funkcjonowania, jednak bez mocy wykonawczej tych przepisów. Istniały i pewnie zorganizowane były w sposób, który dawał satysfakcję jego organizatorom. Pytanie jednak, czy był wydolny i skuteczny? Wydaje się, że w niewiel-kim stopniu, jeśli w ogóle. Do czasu transformacji gospodarczej, która miała miejsce w Polsce po 1989 r., opierał się on na przedsiębiorstwach państwowych i ludziach w nich zatrudnionych. Kiedy do Polski weszła gospodarka rynkowa i zachodnie korporacje, sy-tuacja diametralnie uległa zmianie, Kluczowym momentem było przekazanie w 2000 r. obowiązków Szefa Obrony Cywilnej Kraju na rzecz Komendanta Głównego PSP2. Był to krok z punktu widzenia OC, jak się wydaje błędny, jednakże korzystny dla tworzonego nowego, a zarazem skutecznego oraz sprawnego systemu reagowania kryzysowego, któ-rego strategicznym podmiotem miał być Krajowy System Ratowniczo-Gaśniczy, tworzo-ny przy główtworzo-nym udziale konstrukcji Państwowej Straży Pożarnej.
System ochrony ludności w Polsce oparty w dużej mierze na Krajowym Systemie Ratowniczo-Gaśniczym od chwili jego uruchomienia tj. od 1995 r. przez kolejne lata funkcjonowania przechodził swoją ewaluację i uzupełniany był o kolejne podmioty w nim uczestniczące, jak też rozwiązania prawne jego funkcjonowania. Chociaż w chwili 1 J. Filaber, Pojęcie bezpieczeństwa publicznego w prawie administracyjnym (wybrane uwagi), http://
www.bibliotekacyfrowa.pl/Content/34474/016.pdf, dostęp 11.03.2017 r.
2 P. Bielicki, J. Kołodziejczak, K. Lagut, S. Mazur, M. Płotica, M. Schroeder, M. Spaltabaka, X lat Państwowej Straży Pożarnej, Fundacja Edukacja i Technika Ratownictwa, Warszawa 2002, s. 46.
jego powstania uważany był za bardzo nowoczesny, sprawy czy wręcz innowacyjny to aby nadążał za rozwojem cywilizacji i zagrożeniami, jakie niesie musiał być moderni-zowany. Jest to system, który stanowi integralna część systemu bezpieczeństwa państwa, będącego elementem bezpieczeństwa narodowego3. Niewątpliwym atutem Krajowego Systemu Ratowniczo Gaśniczego jest jego prostota oraz elastyczność struktury. Taka bu-dowa umożliwia podjęcie adekwatnych działań do występujących zagrożeń, a także daje mu gotowość do wypełniania ustawowych zadań w każdych warunkach.
Organizacja Krajowego Systemu Ratowniczo-Gaśniczego w pierwszych latach jego funkcjonowania, tj. w latach 1995-2010 to czas budowy poszczególnych dziedzin ratow-nictwa – gaszenia pożarów (walki z pożarami), ratowratow-nictwa technicznego, chemicznego, ekologicznego i medycznego w zakresie kwalifi kowanej pierwszej. Przed 5 laty rozpoczął się proces integrowania różnych dziedzin ratownictwa we wspólny pakiet zadaniowy dla wszystkich strażaków. To była pozytywna zmiana, gdyż działania ratownicze zazwyczaj nie ograniczają się do jednej dziedziny. Techniki ratownicze z poszczególnych specjaliza-cji przenikają się, a stosowną taktykę i priorytety ratownicze względem poszkodowanych i w zakresie bezpieczeństwa ratowników określa kierujący działaniem ratowniczym. Dziś każdy strażak zobowiązany jest do zdobycia wiedzy oraz umiejętności we wszystkich dziedzinach ratownictwa w tzw. zakresie minimalnym, potocznie nazywanym podsta-wowym. W przypadku ratownictwa technicznego oznacza to, że do katalogu podstawo-wych obowiązków strażaka zostały włączone czynności z zakresu działań poszukiwaw-czo-ratowniczych, wysokościowych oraz ratownictwa wodnego (także lodowego).
Do bardzo istotnych zmian należy zdefi niowanie czynności ratowniczych pozio-mów podstawowego oraz specjalistycznego, co przełożyło się na konieczność przygoto-wania nowego podejścia do wszystkich specjalności ratowniczych (głównie PSP), które to przyniosło rozporządzenie z 18 lutego 2011 r. w sprawie szczegółowych zasad
organiza-cji krajowego systemu ratowniczo-gaśniczego4. Konsekwencją rozporządzenia było także przygotowanie i wdrożenie szeregu zasad oraz procedur funkcjonowania systemu, po-rządkujących zagadnienia operacyjne. Nowe przepisy narzuciły także zmiany podejścia do opracowywania planów ratowniczych, z uwzględnieniem analiz zagrożeń.
Budowanie systemu ratowniczego w Polsce powinno mieć charakter otwarty i po-wszechny, z zachowaniem jednakowych reguł dla podmiotów państwowych (publicz-nych), ochotniczych lub funkcjonujących według zasad komercyjnych. Krajowy System Ratowniczo-Gaśniczy musi się stać nie tylko systemem ratowniczym, lecz także syste-mem ochrony ludności nakierowanym na bieżące zaspokojenie potrzeb ludności, za-pewniając przy tym warunki przetrwania na wypadek klęsk żywiołowych oraz innych sytuacji, w tym działań wojennych. KSRG należy więc postrzegać jako podmiot ochrony 3 B. Kogut (red.), Współczesność oraz perspektywy rozwoju Krajowego Systemu Ratowniczo-Gaśniczego,
tom I, Kraków 2014, s. 99.
4 Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z 18 lutego 2011 r. w sprawie szczegółowych zasad organizacji krajowego systemu ratowniczo-gaśniczego, Dz.U. nr 46, poz. 239.
ludności z zadaniami ratowniczymi, gotowy do stworzenia podstawowych warunków przetrwania dla ludności cywilnej. Kluczowymi elementami systemu nadal są Państwo-wa Straż Pożarna z całym swoim zasobem oraz ochotnicze straże pożarne. Zachodzi konieczność większego zaangażowania ochotniczych straży pożarnych w tworzenie grup specjalistycznych na zasadach opisanych dla Państwowej Straży Pożarnej5. Wskazane jest jednak przygotowanie zasad organizacji specjalizacji dedykowanych tylko dla jednostek ochotniczych straży pożarnych w KSRG. Przygotowanie ochotniczych straży pożarnych do działań w ramach ochrony ludności w komponencie pomocy doraźnej będzie wy-magało nie tylko dosprzętowienia, lecz także stworzenia zasad organizacji i funkcjono-wania oraz szkolenia w takich dziedzinach, jak: dekontaminacja masowa w przypadku skażeń i zakażeń na poziomie podstawowym, oświetlanie i podtrzymywanie awaryjnego zasilania pracy urządzeń energetycznych, realizacja zadań związanych z działaniami na terenach zapowietrzonych, realizacja zadań logistycznych i zabezpieczających (przygo-towanie miejsc do zakwaterowania osób ewakuowanych, dostarczanie wody do celów spożywczych oraz żywności)6. Nie jest to oczywiście zamknięty katalog. Konieczne jest pełne otwarcie na inne organizacje pozarządowe, społeczne czy niepubliczne podmioty ratownicze. Niezbędna jest przy tym nowelizacja kilku aktów prawnych, aby umożliwić włączanie ich do systemu na podobnych zasadach, jak ochotniczych straży pożarnych, czyli na podstawie umów, a nie, jak dotychczas – porozumień. Ułatwi to zaangażowanie ich w działania na rzecz ochrony ludności, w tym wykorzystanie ich potencjału w nie-których dziedzinach ratowniczych. Dobrym przykładem będą przewodnicy psów czy ra-townicy z umiejętnościami kwalifi kowanej pierwszej pomocy, skupieni wokół Polskiego Czerwonego Krzyża7.
System powinien być również mocno zaangażowany w prewencję społeczną, mającą na celu zmniejszenie liczby ofi ar pożarów i zatruć tlenkiem węgla. Dostrzegam w związ-ku z tym konieczność partnerskiej współpracy ze Związkiem Ochotniczych Straży Po-żarnych RP w jeszcze większym niż dotychczas zakresie, a co za tym idzie – jego większe-go zaangażowania na przykład w szkolenia członków ochotniczych straży pożarnych (na zasadach podobnych do tych dotyczących szkoleń z zakresu kwalifi kowanej pierwszej pomocy). Trzeba bezwzględnie zwiększyć oddziaływanie prewencyjne na społeczeń-stwo. Podstawowe znaczenie dla skutecznej ochrony ludności stanowi zdolność państwa do zapewnienia właściwej pomocy medycznej oraz udzielania doraźnej pomocy ratow-niczej w sytuacjach zagrożeń. Za pierwszą z tych funkcji odpowiada system Państwowe Ratownictwo Medyczne (PRM), funkcję drugą realizuje głównie krajowy system ratow-niczo-gaśniczy (KSRG) wspierany przez ochotnicze straże pożarne oraz szereg społecz-nych organizacji ratowniczych. Istotną rolę w komunikacji między osobami potrzebują-5 W.B. Leśniakiewicz, KSRG – System otwarty na przyszłość, „Przegląd Pożarniczy” 2015, nr 11, s. 9.
6 Tamże.
cymi pomocy a służbami ratowniczymi odgrywa System Powiadamiania Ratunkowego (SPR). Jego istotą jest pośredniczenie pomiędzy obywatelem i podmiotami ratowniczy-mi oraz monitorowanie rozwoju sytuacji, tak aby w razie potrzeby angażować do dzia-łania niezbędne podmioty (służby, inspekcje, straże). Wymienione systemy działają au-tonomicznie w oparciu o odrębne regulacje prawne, a ich cechą wspólną jest gotowość oraz ciągłość działania w odniesieniu do osób potrzebujących pomocy w każdej sytuacji.
Jak widać ewaluacja i rozwój systemu ochrony ludności a co za tym idzie Krajowe-go Systemu Ratowniczo GaśniczeKrajowe-go postępuje cały czas. DlateKrajowe-go też, aby zadania i roz-wój systemu był skoordynowany Rada Ministrów Rzeczypospolitej Polskiej 29 kwietnia 2014 r. uchwałą przyjęła dokument pod nazwą Program Ratownictwa i Ochrony Ludności
na lata 2014-20208. Jest to pierwszy dokument, który kompleksowo opisuje problematy-kę działań ratowniczych, zarówno służb państwowych, jak też organizacji społecznych. Zakłada on m.in. poprawę efektywności działań ratowniczych na terenie całego kraju. Odnosi się to zarówno do działań realizowanych przez Państwową Straż Pożarną, jak również strażaków-ochotników, społeczne organizacje ratownicze takich, jak WOPR, GOPR, TOPR oraz ratownictwo medyczne. Jest to wspólne przedsięwzięcie Ministrów: Spraw Wewnętrznych, Administracji i Cyfryzacji, Zdrowia i Obrony Narodowej. Obej-muje on kwestie wzajemnych relacji krajowego systemu ratowniczo-gaśniczego (MSW), systemu Państwowego Ratownictwa Medycznego (MZ) oraz systemu powiadamiania ratunkowego (MAiC)9. Instytucją koordynującą realizację programu jest resort spraw wewnętrznych.