Jak już wspomniano, jednostki OSP poza zadaniami z zakresu ochrony przeciwpożaro-wej mogą inicjować również inne przedsięwzięcia, a możliwość ta wynika z ich umo-cowania prawnego opartego o przepisy prawa o stowarzyszeniach. Szczegółowy zakres działalności jednostki określa jej statut. To zapisy statutu ostatecznie określają zakres zadań przewidzianych do realizacji przez opisywane w artykule podmioty. Statuty OSP zwykle opierają się na statucie wzorcowym rekomendowanym przez Zarząd Główny Związku Ochotniczych Straży Pożarnych. Zwykle jednak różnią się w szczegółach, co oznacza, że w pewnym zakresie jednostki te mogą podejmować odmienne przedsięwzię-cia. Literatura źródłowa wskazuje, że wśród celów, zadań i sposobów działania OSP poza sferą ochrony przeciwpożarowej można odnaleźć następujące28:
– informowanie ludności o istniejących zagrożeniach pożarowych i ekologicznych oraz sposobach ochrony przed nimi,
– rozwijanie wśród członków ochotniczej straży pożarnej kultury fi zycznej i sportu oraz prowadzenia działalności kulturalno-oświatowej i rozrywkowej,
– działania na rzecz ochrony środowiska, – wspomaganie rozwoju społeczności lokalnych,
– organizowanie zespołów świetlicowych, bibliotek, orkiestr, teatrów, chórów, sekcji sportowych i innych form pracy społeczno-wychowawczej,
– uczestniczenie i reprezentowanie OSP w organach samorządowych, związkowych i przedstawicielskich,
– przeciwdziałanie alkoholizmowi i narkomanii wśród młodzieży.
Powyższe uzmysławia, jak szeroki zakres działalności społeczno-organizatorskiej mogą prowadzić jednostki. Wymieniony katalog nie wydaje się być zamkniętym. Bieżą-ce obserwacje potwierdzają udział OSP w organizacji oraz przebiegu zgromadzeń religij-nych, dożynek, festynów, akcji pomocowych i charytatywreligij-nych, a także innych inicjatyw 25 Tamże, art. 31.
26 R. Radkowski, Wybrane aspekty udziału Ochotniczych Straży Pożarnych w zabezpieczeniu zgromadzeń religijnych [w:] B. Wiśniewski, A. Prędecka, J. Bryk, A. Szela (red.), Bezpieczeństwo uczestników zgromadzeń religijnych, Wydawnictwo SGSP, Warszawa 2016, s. 324.
27 Biuletyn Informacyjny Państwowej Straży Pożarnej za rok 2016, KG PSP, Warszawa 2017, s. 35–36.
podejmowanych w ramach społeczności lokalnych. Warto również pamiętać, że OSP dysponują zwykle określoną siedzibą. Obiekty OSP są bardzo zróżnicowane pod wzglę-dem możliwości socjalno-technicznych. Często jednak poza częścią garażowo-operacyj-ną dysponują określonym zapleczem umożliwiającym organizację uroczystości, zebrań sołeckich i innych przedsięwzięć, w tym stricte komercyjnych.
Przedstawiając rolę OSP w organizacji ochrony przeciwpożarowej wskazano, że do udziału w działaniach ratowniczych są uprawnieni jedynie ci członkowie OSP, którzy spełniają określone kryteria kwalifi kacyjne, wiekowe i zdrowotne. Oznacza to, że wśród ogółu członków są również tacy, którzy swoją aktywność stowarzyszeniową koncentrują na innych zadaniach niż ochrona przeciwpożarowa. Statuty jednostek zwykle katego-ryzują swoich członków na zwyczajnych, wspierających i honorowych. Ci pierwsi, nie-zależnie od tego czy są uprawnieni do udziału w działaniach ratowniczych, stanowią główny trzon jednostek, uczestnicząc w bieżących, zróżnicowanych formach ich działal-ności. Członkowie wspierający na ogół stanowią grono sympatyków jednostki angażując się okresowo w wybrane przedsięwzięcia poprzez wsparcie fi nansowe, rzeczowe i inne. Wreszcie członkowie honorowi, to zwykle najbardziej zasłużeni działacze danej organi-zacji, którzy ze względu na ukończony wiek lub staż członkowski są uroczyście wpro-wadzani do tej grupy członków. Dodatkowo w strukturze członkowskiej OSP często są wyodrębniane29:
– grupy operacyjne – obejmują członków spełniających wymagania w zakresie udzia-łu w działaniach ratowniczych stanowiąc zasób osobowy jednostek operacyjno--technicznych funkcjonujących w ramach OSP,
– męskie i kobiece drużyny pożarnicze – formowane w celach szkoleniowych i do reprezentacji jednostki podczas zawodów sportowo-pożarniczych; ich członkowie mogą jednocześnie stanowić np. grupę operacyjną,
– młodzieżowe drużyny pożarnicze – skupiające zazwyczaj młodzież w wieku od 16 do 18 lat przygotowującą się do pierwszego podstawowego szkolenia pożarniczego, – grupy żaków – dzieci wdrażane w sferę działalności jednostki głównie poprzez
za-bawę i rywalizację sportową,
– inne grupy i sekcje np. orkiestra, sekcja ratownictwa medycznego itp.
Powyższe ukazuje, jak szerokie może być spektrum aktywności OSP na płaszczyź-nie lokalnej. Tym samym stowarzyszenia wydają się być wyjątkowo atrakcyjne dla osób pragnących rozwijać różnego rodzaju umiejętności i zainteresowania w formule zinsty-tucjonalizowanej.
Jako podsumowanie rozważań ujętych w tej części opracowania, autorka postano-wiła przedstawić wybrany zakres inicjatyw podjętych przez konkretną jednostkę OSP. Zabieg ten ma w swoim założeniu stanowić swoistego rodzaju sprawdzenie przedsta-wionych dotąd tez. Jako przykład wybrano działania podjęte przez OSP Międzyrzecze 29 Tamże, s. 326.
Górne (woj. śląskie, powiat bielski) w 2013 r., wymienione w Sprawozdaniu z
działal-ności Zarządu Ochotniczej Straży Pożarnej w Międzyrzeczu Górnym za rok 2013 oraz kadencję 2009–201430.
Jednostka OSP Międzyrzecze Górne funkcjonująca poza KSRG, posiadająca sta-tus organizacji pożytku publicznego zgodnie, z oświadczeniem zarządu w r. 2013 liczyła 72 członków, w tym 63 członków zwyczajnych oraz 9 wspierających. W tamtym czasie w jednostce funkcjonowała Młodzieżowa Dryżyna Pożarnicza (MDP) licząca 29 druhen i druhów. OSP uczestniczyła w 14 akcjach ratowniczych na terenie powiatu bielskie-go. Działalność operacyjna jednostki obejmowała ćwiczenia, w tym dwukrotnie udział w ćwiczeniach ewakuacyjnych obiektów szkolno-przedszkolnych. Członkowie OSP podnosili kwalifi kacje poprzez udział w kursach ratownictwa technicznego oraz kwali-fi kowanej pierwszej pomocy. Jednostka aktywnie uczestniczyła w zawodach sportowo--pożarniczych rozgrywanych na terenie gminy i powiatu. Pozostała aktywność członków jednostki w trakcie kadencji obejmowała m.in.:
– udział MDP w zawodach sportowych (m.in. Bieg Floriański, Memoriał im. Haliny Dzida),
– wynajem sali na działalność społeczno-kulturalną, a przez to pozyskanie dodatko-wych środków fi nansododatko-wych na działalność statutową,
– realizację fi nansowych projektów gminnych (9), powiatowych (1), unijnych (5), do-tyczących m.in. rozbudowy remizy, remontu świetlicy, organizacji wystawy repliki obrazu „Bitwa pod Grunwaldem”, organizacji obchodów 120-lecia jednostki, bu-dowy wiaty na terenie administrowanym przez OSP, organizacji rajdu rowerowego, działalności MDP oraz projektu internetowej obserwacji gniazda bocianiego, – aktywność wolontariacką druhów przy realizacji wyżej wymienionych projektów,
remontach remizy, imprezach kulturalnych, zagospodarowaniu terenu administro-wanego przez OSP,
– współorganizację dwóch znaczących imprez plenerowych (w tym imprezy maso-wej), obejmujących paradę motocyklową, koncerty muzyczne, zawody strażackie, – przeprowadzenie wycinki i pielęgnacji drzew zagrażających bezpieczeństwu ruchu
drogowego przy drogach powiatowych oraz gminnych,
– uczestnictwo w akcji sadzenia drzew i krzewów w miejscowości, – realizację akcji kalendarzowej wśród mieszkańców miejscowości,
– współuczestnictwo w zbiórce produktów żywnościowych dla najbardziej potrzebu-jących rodzin.
30 Wybór autorki podyktowany został m.in. dostępnością „Sprawozdania…” w źródłach internetowych, a co za tym idzie, możliwością ewentualnej konfrontacji i weryfi kacji przedstawionych w opracowaniu obszarów działalności jednostki; zob. Sprawozdanie z działalności Zarządu Ochotniczej Straży Pożarnej w Międzyrzeczu Górnym za rok 2013 oraz kadencję 2009-2014, http://www.miedzyrzecze. org.pl/att_fck/File/OSP/2014_Sprawozdanie_OSP.pdf, dostęp 28.06.2017 r.
Przedstawione działania członków OSP zdają się w pełni korespondować ze stwier-dzeniami autorki dotyczącymi możliwych obszarów aktywności jednostek w sferze spo-łeczności lokalnej. Ukazują one jednocześnie faktyczne znaczenie OSP w środowiskach lokalnych.
Podsumowanie
Jednostki OSP niewątpliwie stanowią element społeczności lokalnej. Ich działalność operacyjno-ratownicza wpływa na stan bezpieczeństwa. Nie dotyczy to wyłącznie moż-liwości przeciwdziałania pożarom, ale również innym zagrożeniom cywilizacyjnym i środowiskowym. Mając na uwadze potencjalnie szeroki obszar dziedzinowy w zakre-sie realizowanych form ratowniczych, OSP kształtują poczucie bezpieczeństwa, a także ograniczają w sposób praktyczny skutki niekorzystnych zdarzeń stanowiących zagroże-nie dla życia i zdrowia osób, mienia, a także środowiska. W zakresie możliwości zagroże-niesienia pomocy w warunkach zagrożenia działalność jednostek OSP często wykracza poza ramy ściśle lokalne ze względu na możliwość dysponowania ich do zdarzeń poza terenem wła-snego działania, co jest widoczne w przypadku tych włączonych do KSRG. Działalność ratownicza jednostek odgrywa również inną istotną funkcję w aspekcie potrzeb spo-łeczności lokalnych. Otóż szeroki zakres dziedzinowy realizowanych form ratowniczych wespół z dobrowolnością uczestnictwa i otwartością na możliwość rozszerzania poten-cjału członkowskiego pozwala na możliwość samorealizacji oraz rozwijania kompetencji ratowniczych przedstawicielom społeczności lokalnych. Istniejąca struktura OSP wraz z wewnętrzną hierarchią sprzyja poczuciu wspólnoty zrzeszonych druhów, a przez to umacnia więzi międzyczłonkowskie. W stosunku do najmłodszych członków dodatko-wo stanowi element wychowawczy, ukazując pozytywne walory dyscypliny i obowiązu-jących zależności hierarchicznych.
Niemniej istotną rolę dla środowiska lokalnego pełnią inne przejawy aktywności OSP. Pamiętając o spektrum możliwych przedsięwzięć, w jakie angażowane są jednost-ki, trudno nie dostrzec ich potencjału w aspekcie działań lokalnych. Czynne zaangażo-wanie w inicjatywy sportowe, edukacyjne, kulturalne, religijne itp. ugruntowują zna-czenie OSP w społecznościach lokalnych. Stanowią one przez to również płaszczyznę do samorealizacji dla chęci rozwijania działalności społecznej przez członków pragną-cych mieć realny wpływ na kształtowanie rzeczywistości lokalnej. Nie do przecenienia w omawianym zakresie są również inicjatywy pomocowe i charytatywne podejmowane przez druhów OSP.
W aspekcie przywołanych argumentów bezdyskusyjnym wydaje się fakt uczest-nictwa OSP w kształtowaniu tożsamości lokalnych. Prowadzone współcześnie badania wskazują, że „społeczności lokalne tracą swój wspólnotowy charakter i przekształcają się
w zbiorowości terytorialne. Są one jedynie skupiskami zatomizowanych jednostek, a ich skład jest zmienny, co dodatkowo utrudnia tworzenie się więzi społecznej. Jednostki skła-dające się na zbiorowość terytorialną bytują obok siebie i zaspakajają swoje potrzeby w
krę-gu tego samego obszaru, ale nie czują się związane, ani z tym obszarem, ani też ze sobą wzajemnie”31. Rozważania podjęte w artykule skłaniają jednak do stwierdzenia, że nadal istnieją ogniwa podtrzymujące wspólnotowy charakter społeczności lokalnych, a ich do-bitnym przykładem są jednostki OSP.
Bibliografi a
Berliński L., Zarządzanie i dowodzenie Ochotniczą Strażą Pożarną. Wiedza,
nowocze-sność, tradycja, Difi n, Warszawa 2012.
Biuletyn Informacyjny Państwowej Straży Pożarnej za rok 2016, KG PSP, Warszawa 2017.
http://encyklopedia.pwn.pl/haslo/spolecznosc-lokalna;3978393.html.
Informacja roczna Komendanta Miejskiego Państwowej Straży Pożarnej w Bielsku-Białej o stanie bezpieczeństwa i ochrony przeciwpożarowej oraz o zagrożeniach pożarowych powiatu bielskiego za rok 2016, KM PSP, Bielsko-Biała 2017.
Radkowski R., Krajowy System Ratowniczo–Gaśniczy jako element organizacji
ratownic-twa i ochrony ludności w Polsce, „Zeszyty Naukowe Państwowej Wyższej Szkoły
Za-wodowej im. Witelona w Legnicy” 2015, nr 14 (1), s. 37-49.
Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z 17 lipca 1998 r. w
spra-wie terenu działania jednostek ochrony przeciwpożarowej, okoliczności i warunków udziału tych jednostek w działaniach ratowniczych poza terenem własnego działania oraz zakresu, szczegółowych warunków i trybu zwrotu poniesionych przez nie kosztów
(Dz.U. 1998, nr 94, poz. 673, z pózn. zm.).
Sprawozdanie z działalności Zarządu Ochotniczej Straży Pożarnej w Międzyrzeczu Gór-nym za rok 2013 oraz kadencję 2009-2014, http://www.miedzyrzecze.org.pl/att_fck/
File/OSP/2014_Sprawozdanie_OSP.pdf.
Starosta P., Poza metropolią. Wiejskie i małomiasteczkowe zbiorowości lokalne a wzory
porządku makrospołecznego, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 1995.
Szczepański M.S., Ślęzak-Tazbir W., Region i społeczność lokalna w perspektywie
socjolo-gicznej, „Górnośląskie Studia Socjologiczne. Seria Nowa”, 2010, t. 1, Wydawnictwo
Uniwersytetu Śląskiego, Katowice, s. 13-33.
Szum E., Wspólnota lokalna czy zbiorowość terytorialna? Wnioski z badań nad
samorzą-dem terytorialnym, w kontekście relacji między lokalizmem a globalizmem,
„Rozpra-wy Społeczne” 2011, tom V nr 1, KUL, Lublin 2011, s. 19-31.
Ustawa z 24 sierpnia 1991 r. o Państwowej Straży Pożarnej (Dz.U. 2017, poz. 1204). Ustawa z 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej (Dz.U. 2017, poz. 736, z późn.
zm.).
Ustawa z 18 sierpnia 2011 r. o bezpieczeństwie osób przebywających na obszarach
wod-nych (tj. Dz.U. 2016, poz. 656).
Ustawa z 7 kwietnia 1989 r. - Prawo o stowarzyszeniach (tj. Dz.U. 2017, poz. 210). 31 E. Szum, Wspólnota lokalna czy…, dz. cyt., s. 23.
Ustawa z 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i wolontariacie (Dz.U. 2016, poz. 1817, z późn. zm.).
Wiśniewski B., Prędecka A., Bryk J., Szela A. (red.), Bezpieczeństwo uczestników
Wydział Inżynierii Bezpieczeństwa Cywilnego