Operacje reagowania kryzysowego spoza art. 5
OPERACJE NATO
NA5CRO OPERACJE Z ART. 5
Operacje wsparcia pokoju:
– zapobieganie konfl iktom, – tworzenie pokoju, – wymuszanie pokoju, – utrzymanie pokoju, – budowanie pokoju.
Inne operacje o charakterze wsparcia:
przeciwdziałanie aktywnościom nieregularnym: – działania antyrebelianckie,
– działania anty i kontrterrorystyczne; wsparcie władz cywilnych:
– wojskowe wsparcie władz cywilnych, – wsparcie operacji humanitarnych; operacje poszukiwawczo-ratownicze;
operacje ewakuacyjne personelu niewojskowego; operacje wycofujące;
sankcje i embarga: – embarga, – sankcje,
– blokady i operacje morskie, – strefy zakazu lotów;
operacje zapewniające swobodę żeglugi i lotów.
Rysunek 2. Rodzaje operacji NATO
Źródło: opracowanie własne na podstawie: Allied Joint Doctrine for Non-Article 5 Crisis
Respon-se Operations AJP-3.4(A), Agencja Standaryzacyjna NATO, 2010,
kam.lt/download/14142/ajp--3.4(a)%20rd1.pdf; dostęp 21.05.2017 r., s. 3/1-17.
22 B. Panek, Operacje reagowania kryzysowego narzędziem realizacji polityki bezpieczeństwa transatlantyckiego, SAN, Łódź 2013, s. 82.
23 M. Marszałek, Operacje reagowania…, s. 42.
24 Allied Joint Doctrine for Non-Article 5 Crisis Response Operations AJP-3.4(A), Agencja Standaryzacyjna NATO, 2010, kam.lt/download/14142/ajp-3.4(a)%20rd1.pdf, dostęp 21.05.2017, s. 3/1-17.
Na podstawie przedstawionego podziału operacji reagowania kryzysowego spoza art. 5 można zauważyć, że opiera się on o dwie zasadnicze grupy, tj.: operacje wsparcia pokoju oraz inne operacje o charakterze wsparcia. W funkcjonującym podziale, w ob-szarze operacji wsparcia pokoju wyróżnia się: zapobieganie konfl iktom, tworzenie poko-ju, wymuszanie pokopoko-ju, utrzymywanie pokoju oraz budowanie pokoju. Na rys. 3 przed-stawione zostały ich podstawowe ramy konceptualne.
Rysunek 3. Podstawowe ramy konceptualne operacji wsparcia pokoju
Źródło: opracowano na podstawie: Allied Joint Doctrine for the Military Contribution to Peace
Support AJP-3.4.1, Biuro Standaryzacji NATO, 2014, nso.nato.int/nso/zPublic/ap/AJP-3.4.1%20
EDA%20V1%20E.pdf; dostęp 21.05.2017 r., s. 1-3.
Operacje wsparcia pokoju polegają na bezstronnym wykorzystaniu środków dy-plomatycznych, cywilnych i wojskowych, zazwyczaj zgodnie z celami i zasadami
Kar-ty Narodów Zjednoczonych (dalej KNZ), w celu przywrócenia lub utrzymania pokoju25. Analiza poszczególnych składowych operacji wsparcia pokoju pozwoli lepiej zrozumieć ich istotę:
– zapobieganie konfl iktom – głównym celem jest tu uniemożliwienie przerodzenia się kryzysu w konfl ikt zbrojny. Podejmowane są więc tu wszelkiego rodzaju czynności o charakterze niemilitarnym (np. dyplomatyczne, ekonomiczne), jednak w charak-terze środka ostatecznego dopuszcza się tu także prewencyjne rozmieszczenie sił zbrojnych26;
– tworzenie pokoju – są to czynności znajdujące zastosowanie i podejmowane w celu pokojowego rozwiązania trwającego konfl iktu. Do działań z tej kategorii należą 25 AAP-6 Słownik terminów…, s. 301; Karta Narodów Zjednoczonych, http://www.unic.un.org.pl/
dokumenty/karta_onz.php, dostęp 21.05.2017 r., rozdział VI i VII.
m.in.: dobre usługi, misje mediacyjne i rozjemcze, sankcje oraz izolowanie dyplo-matyczne27. Rola sił zbrojnych jest w tej fazie ograniczona do udzielania wsparcia podmiotom zaangażowanym w proces tworzenia pokoju, poprzez udzielanie po-rad wojskowych. Jednak również i tu dopuszcza się bezpośrednie zaangażowanie sił zbrojnych. Możliwość wykorzystania takiej formy siły przymusu stanowi dla stron konfl iktu motywacje do zakończenia sporu i podjęcie w tym celu wzajemnych ne-gocjacji28;
– wymuszanie pokoju – w przeciwieństwie do pozostałych operacji z omawianego zbioru, do jej podjęcia nie jest wymagana zgoda wszystkich stron konfl iktu. „To cywilno-wojskowe działania pozawojenne, prowadzone zgodnie z ustaleniami za-wartymi w rozdziale VII KNZ, obejmujące użycie (…) komponentów sił zbrojnych (…), w sytuacji zagrożenia bezpieczeństwa międzynarodowego, których celem jest utrzymanie lub przywrócenie pokoju oraz stworzenie dogodnych warunków do niesienia pomocy humanitarnej”29;
– utrzymanie pokoju – „jest operacją prowadzoną po podpisaniu porozumienia po-kojowego w celu monitorowania sytuacji, doprowadzenia do przestrzegania posta-nowień porozumienia i niedopuszczenia do odrodzenia się konfl iktu”30;
– budowanie pokoju – jego istotą są działania mające na celu wzmocnienie sytuacji pokojowej, prowadzone wespół ze wsparciem udzielanym danemu społeczeństwu i odbudowującym się instytucjom, które powracają do stan sprzed konfl iktu31. To „tworzenie nowego środowiska, a nie jedynie powstrzymywanie wrogich działań, charakterystyczne dla tradycyjnych operacji utrzymania pokoju”32.
Odnosząc się do drugiej grupy z przedstawionego podziału NA5CRO, którą sta-nowią inne operacje o charakterze wsparcia, należy zauważyć, że autorzy sojuszniczej doktryny wyraźnie podkreślają słowo „wsparcie”. Stwarza to podstawę do twierdzenia, że eksperci NATO „obligatoryjnie założyli, iż siły zbrojne tej organizacji nie będą podmio-tem wiodącym w tych operacjach, a będą odgrywały jedynie rolę wspierającą podmioty cywilne”33. Do zbioru innych operacji o charakterze wsparcia zaliczane jest:
– przeciwdziałanie aktywnościom nieregularnym – działania te, skierowane są prze-ciw „użyciu bądź zagrożeniu użycia siły przez nieregularne oddziały, grupy lub 27 Tamże, s. 89.
28 Allied Joint Doctrine for the Military Contribution to Peace Support AJP-3.4.1, Biuro Standaryzacji NATO, 2014, nso.nato.int/nso/zPublic/ap/AJP-3.4.1%20EDA%20V1%20E.pdf, dostęp 21.05.2017 r., s. 1/4.
29 M. Marszałek, Operacje reagowania…, s. 95, cyt. za: P.F. Diehl, Peace Operations, Polity Press, Cambridge 2008, s. 8.
30 M. Kwiecińska, Operacje reagowania…, s. 94.
31 Tamże, s. 94-95.
32 M. Marszałek, Operacje reagowania…, s. 106.
osoby, często motywowane względami ideologicznymi lub kryminalnymi, w celu dokonania zmiany lub jej zapobieżenia, będące formą sprzeciwu wobec rządów lub władzy”34. Wyróżniono w nich działania antyrebelianckie, antyterrorystyczne i kontrterrorystyczne, przy których prowadzeniu stosowane jest podejście bezpo-średnie (np. akcje neutralizujące lub zakłócające działania rebeliantów/terrorystów i ich organizacje) i pośrednie (np. wspomaganie walki z rebeliantami/terrorystami prowadzonej przez dany podmiot, prowadzenie wywiadu i kontrwywiadu)35; – wspieranie władz cywilnych – wsparcie dla władz cywilnych polega na udzieleniu
im wojskowej pomocy. Wzmacnia to ich działania w egzekwowaniu przestrzenia prawa i ułatwia rozwiązywanie problemów związanych z bezpieczeństwem publicz-nym. Pomoc udzielana władzom cywilnym może polegać również na wspieraniu pomocy humanitarnej jako reakcji na klęski żywiołowe, katastrofy, czy też pomocy uchodźcom36;
– operacje poszukiwawczo-ratownicze oraz ewakuacyjne personelu niewojskowego (transport tego personelu z obszaru zagrożonego w miejsce bezpieczne) – „mogą być traktowane jako samodzielne operacje lub czynności o charakterze wspierają-cym inne działania NATO”37;
– operacje wycofujące – polegające, w ogólnym rozumieniu, na wycofaniu sił i środ-ków innych misji (np. ONZ) z obszaru zagrożonego38;
– sankcje i embarga (wraz z blokadami i operacjami morskimi oraz wprowadzanymi strefami zakazu lotów) – są traktowane jak narzędzia ułatwiające wymuszanie pod-porządkowania się prawu międzynarodowemu39;
– operacje zapewniające swobodę żeglugi i lotów – prowadzone są w celach demon-stracyjnych i dla podkreślenia prawa międzynarodowego do swobody żeglugi i ru-chu powietrznego40.
Podsumowanie
Zgodnie z obowiązującą Koncepcją Strategiczną NATO, bezpośrednie zagrożenie dla bezpieczeństwa terytorium i społeczeństw Sojuszu mogą stanowić kryzysy i konfl ikty poza jego granicami41. W celu ich zwalczania NATO wykorzystuje swoją zdolność do skutecznego zarządzania kryzysowego. Wypracowany w ramach Sojuszu system oparty 34 AAP-6 Słownik terminów…, s. 226.
35 Allied Joint Doctrine for Non-Article 5 Crisis Response Operations AJP-3.4(A), dz. cyt., s. 3/3-8.
36 M. Kwiecińska, Operacje reagowania…, s. 95.
37 Tamże, s. 96.
38 Tamże.
39 Tamże.
40 Tamże.
jest na wieloletnim doświadczeniu. Jego procedury są wypróbowane i przetestowane, ponadto posiada on zintegrowaną strukturę dowodzenia wojskiem i odpowiednią kom-binację narzędzi politycznych i militarnych. To wszystko pozwala NATO na sprawne radzenie sobie z szerokim spektrum kryzysu w coraz to bardziej złożonym środowisku bezpieczeństwa. W kontekście niniejszych rozważań, należy zauważyć, że współcześnie rola NATO w zarządzaniu kryzysowym często wykracza poza operacje wojskowe ma-jące na celu zapobieganie i ochronę przed zagrożeniami dla terytorium Sojuszu oraz bezpieczeństwo sojuszników42. Różnorodność sytuacji konfl iktowych o charakterze nie-militarnym i nie-militarnym wymaga od Sojuszu stosowania szerokiego zakresu działań umożliwiających rozwiązywanie takich sytuacji. W aspekcie tym, NATO nie pozostaje bezbronne i w swoim zapleczu możliwości posiada narzędzie, jakim są operacje reago-wania kryzysowego43.
Bibliografi a
Marszałek M., Operacje reagowania kryzysowego NATO. Istota, uwarunkowanie,
plano-wanie, Difi n, Warszawa 2013.
Panek B., Operacje reagowania kryzysowego narzędziem realizacji polityki bezpieczeństwa
transatlantyckiego, SAN, Łódź 2013.
Trembecki J., Operacje Reagowania Kryzysowego [w:] Sztuka Wojenna, A. Polak, J. Joniak (red.), AON, Warszawa 2014.
Kwiecińska M., Operacje reagowania kryzysowego w świetle koncepcji strategicznej NATO, „Obronność – Zeszyty Naukowe Wydziału Zarządzania i Dowodzenia Akademii Obrony Narodowej” 2015, nr 2(14), AON, s. 93-101.
Protasowicki I., Nowakowski Z., Juchnicki M., Zarządzanie kryzysowe w Organizacji
So-juszu Północnoatlantyckiego [w:] Zarządzanie kryzysowe w administracji, R. Częścik
i in. (red. nauk.), WSPol, Warszawa 2014.
AAP-6 Słownik terminów i defi nicji NATO, Agencja Standaryzacyjna NATO, 2014, http://
wcnjk.wp.mil.pl/plik/fi le/N_20130808_AAP6PL.pdf. rcb.gov.pl.
www.nato.int.
Allied Joint Doctrine for Non-Article 5 Crisis Response Operations AJP-3.4(A), Agencja
Standaryzacyjna NATO, 2010, kam.lt/download/14142/ajp-3.4(a)%20rd1.pdf.
Allied Joint Doctrine for the Military Contribution to Peace Support AJP-3.4.1, Biuro
Standaryzacji NATO, 2014, nso.nato.int/nso/zPublic/ap/AJP-3.4.1%20EDA%20 V1%20E.pdf.
Karta Narodów Zjednoczonych, http://www.unic.un.org.pl/dokumenty/karta_onz.php. Koncepcja Strategiczna NATO, https://goo.gl/o7BEvX.
42 http://www.nato.int/cps/en/natohq/topics_68144.htm?, dostęp 21.05.2017 r.
Wydział Inżynierii Bezpieczeństwa Pożarowego