Wdrażana od 2009 r. koncepcja nadzoru pedagogicznego pozostawia dużą autonomię szkołom i placówkom oświatowym w zakresie ewaluacji wewnętrznej.
Nie opisuje ona w sposób szczegółowy procesu ewaluacji, decyzje w tym zakresie pozostawiając dyrektorowi i nauczycielom. Daje to szkołom i placówkom realną szansę na pozyskanie takich informacji o ich pracy, które będą służyć doskona-leniu w zakresie rzeczywiście wymagającym wsparcia w danej szkole/placówce.
Szkoły mają autonomię w kwestii prowadzenia ewaluacji wewnętrznej, zatem dyrektorzy i nauczyciele ponoszą odpowiedzialność za to, co poddają ewaluacji oraz w jaki sposób wykorzystują jej wyniki. Powinny zatem poddać ewaluacji to, co uważają za szczególnie ważne (np. z perspektywy problemów i wyzwań, jakie sami sobie stawiają lub jakie stawia przed nimi społeczeństwo).
Ewaluacja wewnętrzna jest autonomicznym działaniem szkoły. Żadna instytucja ze-wnętrzna nie ma podstaw prawnych, by ingerować w ten proces.
Odpowiedzialny nauczyciel powinien regularnie ewaluować jakość swojej pracy, dyrektor jednak nie może zakładać, że do rozwoju szkoły wystarczy tyl-ko sumaryczna wiedza oparta na autoewaluacji. Nawet jeśli wszyscy nauczy-ciele będą systematycznie przeprowadzać autoewaluację własnej pracy, a tym samym zdobywać wiedzę na temat jakości swoich działań, a następnie na tej podstawie wprowadzać ich modyfi kację, nie oznacza to, że szkoła jako całość będzie się rozwijać100. By autoewaluacja nauczycieli stała się elementem ewalu-acji wewnętrznej, nauczyciele powinni dzielić się ze sobą jej wynikami i na ich podstawie wspólnie podejmować decyzje. Profesor Henryk Mizerek wskazuje, iż prowadzenie każdego rodzaju ewaluacji wymaga przyjęcia postawy badaw-czej, co w przypadku autoewaluacji oznacza badanie przez nauczyciela snej praktyki; jest to postawa nauczyciela występującego w roli badacza wła-snej praktyki101. Warto przy tym zadbać o upowszechnianie takiego sposobu rozumienia szkolnej autoewaluacji, jaki został określony przez Helen Simons.
Defi niuje ona autoewaluację jako proces gromadzenia i komunikowania
in-100 B. Jarka, B. Małek, E. Szczerba, D. Skalińska, J. Urbańska, Poradnik dla dyrektorów szkół – ewaluacja wewnętrzna, ORE 2012 r. – maszynopis.
101 H. Mizerek, Efektywna autoewaluacja w szkole – jak ją sensownie zaprojektować i przeprowadzić [w:] red. G. Mazurkiewicz, Ewaluacja w nadzorze pedagogicznym. Autonomia, Kraków 2010.
WskazówkiWarto wiedzieć formacji ułatwiających podejmowanie decyzji, ustalanie wartości działań oraz ustanawianie publicznego zaufania do szkoły102.
Ewaluacja wewnętrzna wzmacnia odpowiedzialność nauczycieli za działania własne i za pracę całej szkoły/placówki. Umiejętnie zarządzana przez dyrektora we współ-pracy z nauczycielami kształtuje odpowiedzialność uczniów za ich proces uczenia się i jest zaproszeniem do partnerskiego uczestniczenia rodziców w szkolnej edukacji ich dzieci. Jednocześnie ewaluacja wewnętrzna jest narzędziem, które pozwala na podej-mowanie odpowiedzialnych decyzji na podstawie danych i sprawdzanie ich efektów.
Ewaluacja własnej pracy nie jest łatwa. Jest to trudny emocjonalnie pro-ces. Dlatego nauczyciele muszą mieć wpływ na to co, kiedy i w jaki sposób jest poddawane ewaluacji. Inaczej istnieje bowiem ryzyko, że wyniki ewaluacji zostaną odrzucone. Warto więc zadbać, by proces ten od samego początku był demokratyczny i prosty, posiadał jasno zdefi niowany cel i dotyczył spraw dla wszystkich ważnych. W procesie ewaluacji dyskutuje się nad tym, co jest badane. Jego uczestnicy zastanawiają się: co dane zjawisko oznacza, jak zin-terpretować taki czy inny wynik oraz jakie to będzie miało skutki dla pracy szkoły/placówki? Różnorodność odpowiedzi na te pytania skłania do otwar-tości na różne rozwiązania czy warotwar-tości, zarówno w sferze indywidualnej pra-cy nauczyciela, jak również prapra-cy poszczególnych zespołów funkcjonująpra-cych w ramach szkoły/placówki, a także w sferze funkcjonowania całej instytucji.
Dla szkół/placówek, które potrafi ą zastanawiać się nad celem i efektami wła-snej pracy, ewaluacja jest źródłem inspiracji i motorem do dalszej nauki. Kiedy uczestnicy tego procesu są aktywni – wyrażają wątpliwości, formułują pytania, udzielają odpowiedzi i analizują je, ewaluacja i uczenie się występują jednocze-śnie. I to jest właśnie cel, do którego powinniśmy zmierzać.
WARUNKI DOBREJ EWALUACJI WEWNĘTRZNEJ:
Orientacja:
Zorientowana na procesy zachodzące w szkole/placówce i ich skutki jako źródło jako-ści jej pracy.
Funkcja – cel:
Podnoszenie jakości procesów zachodzących szkole/placówce.
Czas:
Zgodny z potrzebami szkolnej społeczności.
102 H. Simons, Samoewaluacja szkoły [w:] Ewaluacja w szkole, wybór tekstów, red. H. Mizerek, Olsztyn 1997.
Jak pracować w szkole?
Zalety:
aktywizowanie poszczególnych nauczycieli i zespołów nauczycielskich do zastanowienia się nad jakością własnej pracy i wykorzystywania tej wiedzy w podnoszeniu tej jakości,
włączenie nauczycieli, uczniów, rodziców w dyskusję o jakości pracy szkoły/pla-cówki,
wzmocnienie poczucia odpowiedzialności za realizowane w szkole/placówce działania,
zbieranie bieżących informacji i lepsze zarządzanie szkołą/placówką na każdym poziomie jej funkcjonowania (pracy nauczyciela z klasą, pracy zespołów na-uczycieli, zarządzania całą placówką),
wgląd w codzienne procesy zachodzące w szkole/placówce i ich zrozumienie.
Warunki powodzenia:
wybór przedmiotu ewaluacji, który uznany jest za ważny i priorytetowy (w całej szkole i/lub na poziomie pracy zespołów nauczycieli i/lub w pracy poszczegól-nych nauczycieli),
koncentracja na realizacji ewaluacji w sposób pozwalający na jak najprak-tyczniejsze wykorzystanie wyników do poprawy jakości pracy szkoły/pla-cówki jako całości, pracy zespołów nauczycieli i/lub poszczególnych nauczy-cieli,
poddawanie ewaluacji tego, na co ma się wpływ (choćby minimalny),
komunikowanie wyników przez osoby realizujące badanie,
zaufanie między uczestnikami procesu,
krytyczne i jednocześnie życzliwe podejście, otwartość na zamiany i gotowość do rozwiązywania konfl iktów, a także podejmowanie inicjatyw zmierzających do poprawy jakości pracy szkoły/placówki,
odwaga w poznawaniu trudności i w mówieniu o nich z perspektywy poszuki-wania rozwiązań, a nie winnych.
PRZYKŁAD 1 – SCENARIUSZ RADY PEDAGOGICZNEJ Cel:
wzrost świadomości o współzależnościach pomiędzy różnymi obszarami pracy szkoły,
poznanie opinii nauczycieli dotyczących ewaluacji i autoewaluacji.
Materiały:
Arkusze papieru, markery.
Instrukcja:
1. Nauczyciele w 5-osobowych grupach zastanawiają się nad tym, jakie działania realizowali w ostatnim miesiącu i z kim współpracowali przy ich realizacji.
Na-stępnie opisują, w jaki sposób poznawali efekty działań podejmowanych indy-widualnie oraz tych realizowanych we współpracy z innymi.
2. Kolejnym krokiem jest sformułowanie odpowiedzi na pytanie, jaką wiedzę daje indywidualna refl eksja nad własną pracą każdego nauczyciela, a jaką po-dejmowanie takich działań w zespole.
PRZYKŁAD 2 – SCENARIUSZ RADY PEDAGOGICZNEJ
Cel:
Zrozumienie pojęcia ewaluacji i zdiagnozowanie poziomu wiedzy nauczycieli o niej.
Materiały:
Kartki i długopisy.
Instrukcja:
Nauczyciele indywidualnie odpowiadają na następujące pytania:
1. Jakie konkretne powody skłaniają nas do przeprowadzenia ewaluacji we-wnętrznej w naszej szkole/placówce?
2. Co można dzięki niej osiągnąć i jakich korzyści się spodziewać?
3. Co konkretnie powinno być w naszej szkole przedmiotem ewaluacji?
4. Kiedy i jak należy przeprowadzić ewaluację, jakie metody można przy niej wy-korzystać, jakie dane można zebrać?
5. Kto może prowadzić ewaluację?
Po udzieleniu indywidualnych odpowiedzi nauczyciele dyskutują w grupach na tema-ty określone zakresem pytań i próbują uzgodnić odpowiedzi wspólne. Po 10–15 minu-tach grupy prezentują wypracowane rozwiązania i zastanawiają się, w jakim stopniu odpowiedzi poszczególnych grup się na siebie nakładają, a w jakim różnią i dlaczego.
PRZYKŁAD 3 – SCENARIUSZ RADY PEDAGOGICZNEJ Cel:
Poznanie różnych poglądów na temat ewaluacji oraz własna refl eksja nad tym pojęciem.
Materiały:
Duże arkusze papieru, pisaki.
Instrukcja:
Dzielimy uczestników na grupy. Każda z grup na arkuszu papieru zapisuje kie określenia, jakie kojarzą im się z pojęciem „ewaluacja”. Padają one od wszyst-kich członków grupy na zasadzie burzy mózgów. Przyjmujemy, że każde podane określenie powinno zostać zapisane. Następnie przeprowadzamy analizę odpowie-dzi. Są one punktem wyjścia do dyskusji nad znaczeniem ewaluacji w rozwoju szko-ły/placówki.